ترومبوز وریدی در بارداری، چیست و چه عواملی دارد؟

ترومبوز وریدی عمقی (Deep vein thrombosis) با به اختصار DVT به لخته شدن خون در پا، ران یا لگن گفته می‌شود. این عارضه در دوران بارداری شایع نیست، اما خانم‌های باردار ۵ تا ۱۰ برابر بیشتر از خانم‌های غیرباردار به این عارضه مبتلا می‌شوند. میزان پروتئین‌های لخته کنندۀ خون در دوران بارداری افزایش می‌یابد، بالعکس میزان پروتئین ضدانعقادی کاهش می‌یابد. بزرگ شدن رحم در دوران بارداری نیز خطر ابتلا به دی وی تی را افزایش می‌دهد، چون رحم بزرگ شده فشار مضاعفی را به سیاهرگ‌های پایین‌تنه وارد می‌کند که خون را به قلب برمی‌گردانند.

در صورت بروز علائم زیر با متخصص زایمان تماس بگیرید
درد، ورم و حساسیت به لمس در یک پا که معمولاً در پشت پایین پا (ساق پا) حس می‌شود. این درد هنگامی که پا را رو به بالا و به سمت زانو خم می‌کنید، شدیدتر می‌شود.
احساس درد سنگین یا گرم شدن پوست ناحیۀ درگیر
قرمز شدن پوست، به ویژه پوست پشت پا در ناحیۀ زانو به پایین
موارد بالا می‌تواند نشانۀ ترومبوز وریدی عمقی باشد. این علائم معمولاً، البته نه همیشه، در یک پا بروز می‌یابد.

ترومبوز وریدی عمقی (DVT ) چیست؟
ترومبوز وریدی عمقی (DVT ) چیستبیمارانی که دچار ترومبوز وریدی عمقی می‌شوند، خونشان در سیاهرگ‌های ناحیۀ پا و لگن لخته می‌شود. لخته شدن خون یک فرآیند فیزیولوژیک نرمال در بدن است و زمانی رخ می‌دهد که بریدگی یا سوراخی در رگ به وجود بیاید. فرآیند لخته شدن خون در عارضۀ ترومبوز وریدی عمقی داخل سیاهرگ رخ می‌دهد و چنانچه به موقع تشخیص داده نشود، با محدود کردن گردش خون به بروز عارضه‌هایی جدی دامن می‌زند. ترومبوز در دوران بارداری پی‌آمد افزایش یافتن قابلیت لخته شدن خون در بدن در زمان حاملگی است، در واقع این قابلیت به منظور پیشگیری از خونریزی شدید در زمان زایمان تقویت می‌شود و گاهی به لخته شدن خون در پاها در دوران بارداری می‌انجامد.

عامل‌های خطر ابتلا به ترومبوز وریدی عمقی در دوران بارداری
عامل‌های زیر خطر لخته شدن خون را در دوران بارداری افزایش می‌دهد:
وجود سابقۀ لخته شدن خون در یکی از نزدیکان
سن بالای ۳۵ سال
چاقی (BMI 30 یا بالاتر)
سابقۀ عفونت شدید یا آسیب‌های جدی و جدیدی مانند شکستگی پا
ابتلا به عارضه‌ای که احتمال تشکیل لختۀ خون را افزایش دهد.
بارداری دوقلویی یا چندقلویی
انجام درمان‌های باروری
زایمان سزارین
استعمال دخانیات
ابتلا به واریس شدیدی که دردناک یا همراه با ورم یا قرمزی بالای زانو باشد.
کاهش آب بدن

علائم دی وی تی در دوران بارداری
علائم دی وی تی در دوران بارداریورم و درد سنگین یا حساسیت به لمس شدید یکی از پاها از بارزترین علائم ترومبوز وریدی عمقی به شمار می‌آید. بیش از ۸۰ درصد موارد ترومبوز وریدی عمقی در دوران بارداری در پای چپ رخ می‌دهد. دیگر علائم DVT عبارت است از:
احساس درد در پا هنگام ایستادن یا راه رفتن
پادردی که هنگام خم کردن پا به سمت زانو تشدید می‌شود.
داغ شدن پوست روی ناحیۀ درگیر
سرخ شدن پوست پشت پا، معمولاً در ناحیۀ زیر زانو
ورم خفیف تا شدید

تشخیص ترمبوز وریدی در بارداری
تشخیص ترمبوز وریدی در بارداریتشخیص ترومبوز وریدی عمقی در دوران بارداری صرفاً برمبنای علائم کار دشواری است، به همین دلیل آزمایش‌های مختلفی برای تایید تشخیص انجام می‌شود.

آزمایش دی دایمر
آزمایش خون دی دایمر به منظور تشخیص ترومبوز وریدی عمقی انجام می‌شود. این آزمایش تکه‌های لخته خونی را که از لختۀ اصلی جدا شده و در جریان خون در حال حرکت است، تشخیص می‌دهد. هرچه تعداد تکه‌های لخته خون یافته شده بیشتر باشد، احتمال لخته شدن خون در سیاهرگ بیشتر است. بااین حال آزمایش دی دایمر همواره آزمایش قابل اتکایی نیست، چون تکه‌های لخته خون می‌تواند پس از انجام عمل جراحی، آسیب‌دیدگی یا در دوران بارداری افزایش یابد. بنابراین لازم است آزمایش‌های تشخیصی بیشتری مانند سونوگرافی جهت تایید تشخیص ابتلا به دی وی تی انجام شود.

سونوگرافی
سونوگرافی به منظور مشاهدۀ لخته‌های خون در سیاهرگ انجام می‌شود. نوع خاصی از سونوگرافی به نام سونوگرافی داپلر برای تعیین میزان سرعت جریان خون در رگ‌ها به کار برده می‌شود. پزشک آهسته یا مسدود شدن جریان خون را که ممکن است ناشی از لخته شدن خون باشد، به کمک سونوگرافی داپلر تشخیص می‌دهد.

ونوگرام
چنانچه نتایج آزمایش دی دایمر و سونوگرافی ابتلا به DVT را تایید نکند، ونوگرافی انجام می‌شود. مایع حاجب رنگی در سیاهرگ پایین پا تزریق می‌شود؛ این ماده در پا رو به بالا حرکت می‌کند و در عکس‌های رادیوگرافی قابل مشاهده است. بنابراین اگر شکافی در رگ، در محل انسداد جریان خون وجود داشته باشد، در عکس به خوبی دیده خواهد شد.

درمان ترومبوز وریدی عمقی در دوران بارداری
درمان ترومبوز وریدی عمقی در دوران بارداریترومبوز وریدی عمقی را در دوران بارداری به راحتی می‌توان درمان کرد. پزشک بیمار را به متخصص زنان و زایمان، متخصص خون (هماتولوژیست) یا ماما ارجاع می‌دهد. هپارین، عامل رقیق کننده خون، برای درمان DVT به صورت روزانه تزریق می‌شود. هدف از تزریق هپارین این است که:
لخته خون تشکیل شده بزرگتر نشود.
لخته خون در بدن متلاشی شود و از بین برود.
خطر تشکیل شدن لخته‌های بیشتر کاهش یابد.
چک‌آپ‌های منظم و آزمایش خون به منظور اطمینان از متلاشی شدن لخته خون و تشکیل نشدن لخته‌های جدید انجام می‌شود.

ورزش
ورزش هایی که برای جلوگیری از لخته شدن خون در رگ انجام می‌شوندپزشکان به خانم‌های باردار توصیه می‌کنند که به طور مرتب پیاده‌روی کنند. پیاده‌روی از عود علائم DVT جلوگیری می‌کند و به بهبود عوارض DVT، از قبیل سندرم بعد از ترومبوز، یا پیشگیری از آنها کمک می‌کند. ورزش های دیگری که برای جلوگیری از لخته شدن خون در رگ انجام می‌شوند، عبارتند از:
پمپ پا
کف پاها را روی زمین بگذارید.
همان‌طور که برجستگی کف پا را روی زمین نگه داشته‌اید، پاشنه‌ها را بالا ببرید. چند ثانیه در این وضعیت بمانید.
پاشنه‌ها را روی زمین بگذارید و پنجه‌ها را بالا ببرید. چند ثانیه در این حالت بمانید.
این حرکت کششی را چند بار برای پاشنه‌ها و پنجه‌ها تکرار کنید.
حرکت چرخشی مچ پا
کف پاها را از روی زمین بلند کنید.
با انگشتان پا دایره‌ای را از داخل به بیرون بکشید. این حرکت چرخشی را چند ثانیه ادامه بدهید.
سپس جهت چرخش را عوض کنید و چند بار، دایره‌ای را از بیرون به داخل بکشید.
این حرکت را چند بار در هر جهت تکرار کنید.
بالا بردن پا
کف پا را از روی زمین بلند کنید و پا را تاجایی که می‌توانید، صاف کنید.
در این بین مچ پاها را به گونه‌ای خم کنید که نوک پنجه رو به بالا باشد.
سپس پا را پایین بیاورید و استراحت کنید.
حرکت را برای پای دیگر هم انجام بدهید.
حرکت را چند بار برای هر پا انجام دهید.
به داخل کشیدن زانو
پا را خم کنید و زانو را تاجایی که می‌توانید به سمت قفسه سینه بکشید.
در این بین پشت بدن را صاف نگه دارید.
چند ثانیه در این حالت بمانید.
حرکت را چند بار برای هر پا انجام دهید.

پیشگیری از لخته شدن خون در دوران بارداری
پیشگیری از لخته شدن خون در دوران باردارییک روش مشخص برای پیشگیری از لخته شدن خون در دوران بارداری وجود ندارد، بااین حال با رعایت توصیه‌های زیر می‌توانید خطر ابتلا به این عارضه را کاهش دهید:
تغذیه سالم داشته باشید و وزنتان را در حد ایده‌آل نگه دارید
چاقی یکی از عامل‌های خطر اصلی ترومبوز وریدی عمقی در دوران بارداری یا پس از زایمان است؛ بنابراین نگه داشتن وزن در حد ایده‌آل برای بانوان باردار بسیار مهم است. اگر قصد دارید باردار شوید، باید سعی کنید وزنتان را کاهش دهید تا BMI به زیر ۳۰ برسد.
میزان نمک را در رژیم غذاییتان به حداقل برسانید. نمک موجب احتباس مایعات در بدن می‌شود که در نهایت به ورم کردن بدن می‌انجامد.
تغذیه سالم و متعادلی داشته باشید. رعایت تغذیه سالم برای افرادی که اضافه وزن دارند، حیاتی است و کمک می‌کند که وزن دیگر در دوران بارداری افزایش نیابد.
آب فراوان بنوشید تا آب بدنتان کم نشود.
تحرک داشته باشید
بی‌تحرکی یکی از عامل‌هایی است که احتمال لخته شدن خون را افزایش می‌دهد. بنابراین خود را به انجام دادن ورزش‌های سبکی مانند پیاده‌روی و شنا تشویق کنید. امکان انجام ورزش‌های متوسطی مانند پیاده‌روی و شنا در اکثر بارداری‌های عادی تا موعد زایمان وجود دارد. درهر حال بهتر است، جهت اطمینان بیشتر قبل از برنامه‌ریزی برای ورزش روزانه با پزشک معالجتان مشورت کنید.
سیگار را ترک کنید
استعمال دخانیات خطر ابتلا به ترومبوز وریدی عمقی را، به ویژه در دوران بارداری افزایش می‌دهد. بنابراین به محض آن که متوجه شدید باردار هستید، سیگار را ترک کنید.
پوشیدن جوراب طبی فشرده کننده
پوشیدن جوراب طبی فشرده کننده یا جوراب ضدواریس برای تمام بانوانی که در معرض خطر لخته شدن خون در دوران بارداری و بعد از زایمان هستند، ضروری است. پوشیدن جوراب ضدواریس به ویژه به افرادی توصیه می‌شود که به دلایلی مانند استراحت مطلق یا سفر طولانی باید مدتی بی‌حرکت باشند.

عوارض ترومبوز وریدی عمقی
آمبولی ریه و سندرم بعد از ترمبوز از عوارض اصلی ترومبوز وریدی عمقی به حساب می‌آید.
آمبولی ریه
آمبولی ریه شایع‌ترین عارضۀ ترومبوز وریدی عمقی است. آمبولی ریه زمانی رخ می‌دهد که یک تکه لخته خون از لخته اصلی جدا شود، لخته خون در جریان خون حرکت کند، وارد ریه‌ها شود و رگ را مسدود کند. آمبولی ریه در موارد شدید می‌تواند کشنده باشد. اگر لخته کوچک باشد، ممکن است علائمی را ایجاد نکند. اگر لخته متوسط باشد، به درد قفسه سینه و مشکلات تنفسی دامن می‌زند. لخته بزرگ باعث کلاپس ریه می‌شود و موجب نارسایی قلبی می‌شود که می‌تواند کشنده باشد. از هر ده بیماری که ترومبوز وریدی عمقی آنها درمان نمی‌شود، یک تن دچار آمبولی شدید ریه می‌شود.
سندرم بعد از ترومبوز
برخی بیماران مبتلا به DVT، با علائم مزمنی در ساق پا مواجه می‌شوند که اصطلاحاً سندرم بعد از ترومبوز گفته می‌شود. این عارضه ۲۰ تا ۴۰ درصد از بیماران دارای سابقۀ DVT را درگیر می‌کند. چنانچه مبتلا به DVT باشید، ممکن است لخته خون موجود در سیاهرگ جریان خون را به سمت سیاهرگ‌های دیگر منحرف کند و موجب افزایش فشار شود. در نتیجه بافت‌های ساق پا درگیر می‌شود و علائمی از قبیل موارد زیر بروز می‌یابد:
احساس درد در ساق پا
ورم
راش یا حساسیت پوستی
زخم شدن ساق پا در موارد شدید

سوالات رایج
آیا دی وی تی بر روی جنین تاثیر گذار است؟
ترومبوز وریدی عمقی در دوران بارداری تاثیری بر روی جنین نمی‌گذارد، مگر آن که عوارضی جدی در اثر لخته شدن خون ایجاد شود. مصرف هپارین در دوران بارداری ایمن است، چون این دارو از جفت رد نمی‌شود و خطری را برای جنین ایجاد نمی‌کند. بارداری به صورت عادی ادامه داده می‌شود و تزریق‌ها به محض شروع شدن درد زایمان یا ۲۴ ساعت قبل از القای زایمان یا برنامه‌ریزی برای انجام سزارین قطع می‌شود. چنانچه مادر بخواهد به نوزادرش شیر بدهد، تزریق هپارین بعد از زایمان قطع می‌شود و قرص وارفارین (کومادین) به مادر داده می‌شود تا مشکل رقیق شدن خون نوزاد پیش نیاید.
چطور گرفتگی عضلات را از علائم دی وی تی تشخیص بدهیم؟
گرفتگی عضلات یکی از عوارض شایع دوران بارداری است که معمولاً ساق پا را، به ویژه در طول شب و سه ماهه دوم و سوم درگیر می‌کند. با رعایت نکات زیر می‌توانید از گرفتگی عضلات پا جلوگیری کنید:
انجام تمرین‌های کششی
مصرف مکمل‌های منیزیم
پوشیدن کفش راحت و حمایت کننده از پا
تفاوت دی وی تی و گرفتگی عضلانی در این است که انجام تمرین‌های کششی و راه رفتن درد ناشی از دی وی تی را بهبود نمی‌دهد. همچنین گرفتگی عضلات باعث ورم کردن پا نمی‌شود.