سیکل قاعدگی چیست؟

قاعدگی در زنان به اسامی دیگری همچون پریود یا عادت ماهیانه نیز شناخته می شود. قاعدگی در واقع شامل فرآیند تخمک گذاری و تغییرات ناشی از آن می باشد . معمولا دوران پریودی دختر از سن ۸ تا ۱۶ سالگی شروع می شود. از علائم وارد شدن به چرخه قاعدگی می توان به مواردی همچون افسردگی دوران قاعدگی و عصبی شدن در دوران قاعدگی اشاره کرد.

قاعدگی یا عادت ماهانه
با توجه به پیشرفتهائی که انسان در علوم مختلف کرده است، هنوز بعضی از مسائل مربوط به قاعدگی جزو مطالب مورد بحث هورمون شناسی می باشند. قاعدگی یکی از پیچیده ترین روندهای بیوشیمیائی و فیزیولوژی و روانشناسی در انسان است و شاید یکی از علل وجود این همه ابهام در این زمینه این است که نحوه کار و عملکرد مغز هنوز برای بشر کاملا شناخته نشده است.

مغز چه ارتباطی با قاعدگی دارد؟
میان مغز و قاعدگی ارتباط فراوانی است. در حدود بیست سال قبل تصور میرفت که غده هیپوفیز نیز تحت کنترل اعمال تخمدانها «مرکز مغز» است، ولی مطالعات تازه یی که انجام شده نشان می دهد که غده هیپوفیز نیز تحت کنترل مرکز عالی تری از مغز بنام هیپوتالاموس میباشد. ولی مسئله در هیپوتالاموس هم پایان نمی یابد زیرا هیپوتالاموس نیز در برابر تغییر حالات روحی و فکری انسان حساس بوده و تحت تأثیر قرار می گیرد. برای مثال، در بعضی خانمها، قاعدگی هنگام فشارهای شدید فکری و بدنی بطور ناگهانی متوقف میشود و در برخی دیگر تحت همین شرایط، برعکس خونریزی بطور پیوسته ادامه مییابد. از طرف دیگر عده معدودی از خانمها على رغم تمام فشارهای فکری و بدنی، قاعدگی مرتب و منظمی را طی میکنند.
پس جای تعجب نخواهد بود که در میان مباحت فیزیولوژی انسان، این مسئله همواره کانون بحت و ستیز و نظر به های مختلف بوده است. در اوائل همین قرن، قاعدگی و تخمک گذاری در انسان یک مسئله مبهم و پیچیده بود. برخی از دانشمندان این سؤال را مطرح میکردند که آیا خانمها نیز مانند مرغها، روزانه تخم گذاری میکنند و یا مانند خرگوش، در پی هر نزدیکی تخمگذاری مینمایند. خوشبختانه تحقیقات والترهیبپ Walter Mout در اوائل ۱۹۰۰ موجب پیشرفتهای شایانی در این زمینه شد. این دانشمند در یافت که در انسان نیز مانند میمون قبل از هر قاعدگی تخمک گذاری انجام میشود و از زمانیکه این وجه تشابه میان انسان و میمون تائید گردید. این حیوان همواره دستخوش تحقیقات و آزمایشات فراوانی در این زمینه بوده است. حیوانات دیگر نظیر موش و خوک نیز در این مهم ما را یاری کرده اند.

آیا مفاهیم اساسی مربوط به قاعدگی برای خانمها مهم است؟
بله. بیشتر از آنکه تصور کنید. بسیاری از خونریزیهای زنانه به استثنای خونریزیهائی که دلیل عده ای با عفونت دارد، نتیجه اختلال در دوره ماهانه است. برای قاعدگی منظم و طبیعی، تعادل میان فعالیت هورمونهای مختلف یک امر ضروری میباشد. هنگامی متوجه میشوید که قاعدگی منظم و طبیعی یعنی چه که به مشکلاتی مانند دیدن لک های دائمی خود، قاعدگیهای دیررس و یا زودرس و نظیر این مشکلات دچار شوید.

قاعدگی چیست؟
خانمها معمولا قاعدگی را خونریزی ماهانه از رحم می دانند، ولی مسئله خیلی از این فراتر می رود. قاعدگی یا همان خونریزی ماهانه بیانگر دو رویداد مهمی است که قبل از جاری شدن خون در بدن اتفاق می افتاد. این دو رویداد شامل (۱) تخمک گذاری (آزاد شدن تخم) و (۲) تغییراتی است که در نتیجه تخمک گذاری در بافتهای رحم حاصل می شود. لذا بعد از پایان تخمک گذاری و تحولات در رحم، قاعدگی شروع می شود.

تخمها از کجا می آیند؟
پیش از اینکه یک دختر بالغ گردد و به مرحله قاعدگی برسد، تخمدانهایش باید از یک توده بافت غیراندام فعال و پر کار تبدیل شوند تا بتوانند از یک طرف هورمون استروژن را ترشح نموده و از طرف دیگر تخمک تولید کنند. تخمدان یک دختر در هنگام تولد حاوی ۱۵۰۰۰۰ تخم نارس (اور) است و با یک محاسبه ساده می توان حساب کرد که اگر خانمی برای مدت ۳۰ سال ماهانه قاعدگی مرتب و منظم داشته باشد، تنها ۳۶۰ عدد از این تخمها آزاد می شوند.

سرنوشت بقیه تخمها چه می شود؟
بقیه تخمها تحلیل می روند ولی قبل از اینکه حتی یک تخم آزاد شود و قطره ای استروژن تولید گردد، بعضی تحولات باید انجام گیرد.

این تحولات چیست و چه زمانی شروع می شوند؟
تخمهای نارس تا سن ۸-۷ سالگی در عمق بافتهای تخمدان پنهان هستند. از سن هشت سالگی به بعد غده هیپوفیز هورمونی بنام هورمون محرک فولیکول Follicle - Stimulating hormoneترشح می کند که آن را به اختصار FSH می نامند. این هورمون از طریق جریان خون به تخمدانها رسیده و برآنها اثر می گذارد.
با آگاهی از چرخه قاعدگی و تخمک گذاری می توان از زمان های امن جهت رابطه جنسی و یا زمان هایی با درصد احتمال بارداری بیشتر آگاه شد و در صورت لزوم برای آن برنامه ریزی کرد.

نقش هورمون محرک فولیکول چیست؟
این هورمون همانطوری که از اسمش پیداست تحریک کننده فولیکول می باشد (فولیکول حفره کوچکی است که تخمک در آن قرار دارد). تحت اثر این هورمون بعضی از فولیکولها به طور انتخابی بزرگ شده و تکامل می یابند. پس از تحریکات کافی توسط هورمون، سلولهای خاصی در داخل هر فولیکول شروع تولید استروژن نموده و استروژن به تدریج وارد جریان خون می گردد. هر چه رشد فولیکول ها بیشتر شود، ترشح استروژن نیز زیادتر شده تا حدی که آثار و علائم این هورمون در تحولات بدن کاملا آشکار می شود.

نقش استروژن در چرخه قاعدگی چیست؟
اولین اثر استروژن، رشد نوک پستانها است. تحولات بافتهای پستان در سن هشت یا نه سالگی آغاز میشود. قاعدگی نیز معمولا ۳- ۲ سال پس از شروع رشد پستانها آغاز میگردد. جالب اینکه هر چه سن دختر برای رشد پستانها پائین تر باشد، زمان آغاز اولین قاعدگی نیز کوتاهتر است. بنابراین، دختری که در سن نه سالگی سینه اش شروع به بزرگ شدن می کند، ممکن است اولین قاعدگی را در سن ده سالگی داشته باشد. در بعضی دیگر رشد سینه ممکن است تا سنین بالاتر به تاخیر افتد ولی در هر صورت رشد سینه همیشه قبل از قاعدگی شروع میشود. در صورتی که قاعدگی بدون بروز علائم رشد سینه آغاز گردد، احتمال میرود که خون ریزی دلیل دیگری داشته باشد. در چنین شرایطی باید فورا به پزشک مراجعه شود.

بعد از رشد سینه چه تحولاتی روی می دهد؟
هنگامی که رشد سینه آغاز می شود تغییرات مشهود و نه چندان مشهود دیگری نیز ظاهر می گردند. از جمله تغییرات مشهودی که ظاهر می شود، صفات ثانویه جنسی است. استروژن با کمک هورمونهای آندروژن (از غدد کلیوی ترشح میشوند) رشد موهای شرمگاه و زیر بغل را نیز تحریک میکند. موهای شرمگاه چندین ماه قبل از شروع اولین قاعدگی ظاهر می شود. موهای زیر بغل در این هنگام کم و یا حتی ممکن است تا چندین ماه دیرتر ظاهر گردد. در میان تغییرات نه چندان مشهود. تحولاتی را می توان نام برد که در بافتهای رحم، دهانه رحم و مهبل پدید می آیند.

استروژن چه اثری بر روی رحم دارد؟
قبل از اینکه اولین قاعدگی ظاهر شود، رحم بطور محسوسی بزرگ شده و تحولات قابل توجهی در آندومتریوم به وجود می آید. آندومتر یوم یعنی « درون رحم» و مقصود بافتی است که فضای داخل رحم را می پوشاند.

استروژن چگونه بر آندومتریوم اثر می گذارد؟
تحریکات فزاینده بر روی آندومتریوم، به تدریج سبب می شود که سلولهای جدیدی در این قسمت از رحم رشد کرده و ضخامت آندومتریوم افزایش یابد. این مرحله از تحولات رحم را که همراه با رشد سلولها و ضخیم شدن آندومتریوم است، مرحله تکثیر گویند. این تغییرات پس از بلوغ نیز پیش از هر تخمک گذاری، مجددا، در آندومتریوم حاصل میشود. تا زمانیکه مقدار استروژن فراوان است، دیواره داخلی رحم یا آندومتریوم ، گاه مقدار استروژن رشد میکند و ضخیم میگردد. بعبارت دیگر قاعدگی وجود نخواهد داشت، ولی هر گاه مقدار استروژن کاهش یابد، آندومتر بوم که رشد و نموش وابسته به استروژن می باشد، تحلیل رفته و با از بین رفتن دیواره رحم، خون ریزی آغاز می شود.

چه چیزی موجب می شود میزان استروژن کاهش یافته و قاعدگی اتفاق بیفتد؟
نوسانات دوره ای هورمون محرک فولیکول و سایر هورمونهای هیپوفیز. هر چه مقدار هورمون محرک فولیکول افزایش یابد، مقدار استروژن رو به کاهش می رود. و این عمل مانند این است که هر دو هورمون در دو انتهای الک دولک قرار داشته باشند یکی بالا می رود و دیگری پائین می آید. در یک دختر جوان آثار بلوغ، مانند رشد پستانها، رشد موهای شرمگاه، رشد رحم و غیره تحت اثر هورمون استروژن ظاهر میشود. پس از بلوغ، در اثر کم شدن مقدار استروژن، آندومتر یوم تحلیل رفته و قاعدگی نیز بدنبال تخمک گذاری ظاهر می شود.

چگونه با همسر خود در دوران قاعدگی رفتار کنیم؟
مردان با رفتار مناسب با زنان در دوران قاعدگی و آرامش دادن به آنها و کمک در کارهای منزل ، می توانند به خانم ها در سپری شدن هر چه بهتر دوران قاعدگی کمک کنند.
به موارد زیر در زمان قاعدگی توجه کنید :
خوردن ترشی در دوران پریود و یا خوردن ماست، از جمله ممنوعات دوران قاعدگی می باشد اما خوردن قرص آهن در زمان پریودی و همچنین توجه به نقش تغذیه در دوران پریودی به علاوه گذاشتن زمان کوتاهی برای استحمام در دوران قاعدگی می تواند به آرامش هر چه بیشتر شما کمک کند.
توجه داشته باشید که قاعدگی نامنظم ، خروج تگه گوشت همراه خون قاعدگی و یا مشاهده خون سیاه می تواند نشانه خطر باشد، برای اطمینان از عدم وجو مشکل حتما در اینگونه موارد به پزشک متخصص رجوع کنید.