درباره زایمان طبیعی، آنچه نمیدانید

در اینکه به چه دلیل بیشتر از سی‌سال است که آمار زایمان سزارین در کشور ما از زایمان طبیعی پیشی گرفته است بین متخصصین و پزشکان زنان نظرات متفاوتی وجود دارد. اما اتفاق نظر در این است که برخی «کلیشه‌های اشتباه» و «باورهای غلط» درباره زایمان طبیعی از عوامل مهمی است که مادران را به سمت سزارین سوق می‌دهد.
اگرچه در چندسال اخیر سعی شده درباره این باورهای اشتباه به مادران جوان آگاهی داده بشود اما مادرانی که این روزها به سن باروری رسیده‌اند در واقع فرزند آن‌هایی هستند که خودشان زایمان سزارین انجام داده‌اند و زمانی مادر شده‌اند که به یک باره سیر زایمان سزارین بدون دلیل پزشکی، در کشور صعودی شده است. به همین خاطر هم از بین رفتن این کلیشه‌ها و باورهای غلط درباره زایمان طبیعی و عوارض آن زمان بیشتری می‌طلبد.
از آن طرف با پیشرفت علم‌پزشکی این روزها زایمان طبیعی به روش‌های متعددی در کشور انجام می‌شود. این روش‌ها اغلب برای خانم‌های در آستانه مادر شدن ناآشناست. درحالی که بسیاری از این روش‌ها می‌تواند درد کمتری را در مسیر زایمان متوجه مادر کند تا فرزند خود را بدون انجام عمل جراحی و بیهوشی و بلافاصله بعد از تولد در آغوش بگیرند.
در گزارش پیش‌رو دکتر نرگس توکلی از تجربیات پزشکی خود درباره ترس مادران از زایمان طبیعی گفته است. در ادامه انواع روش‌های زایمان طبیعی که این روزها در کشور اجرا می‌شود بررسی شده است.

درخواست سزارین بدون دلیل ریشه فرهنگی دارد
اکثر اوقات مادرانی به ما مراجعه می‌کنند که بدون دلیل پزشکی و بدون اینکه زمان زیادی از بارداری را گذرانده باشند درخواست زایمان سزارین دارند. یعنی مادر هنوز هفت هفته است، بارداری اولش هست و هنوز هیچ چیز مشخص نیست اما اصرار دارد که حتما در انتها زایمان سزارین انجام بدهد و هیچ توصیه‌ای را درباره زایمان طبیعی را هم نمی‌پذیرد.
البته که در سرتاسر دنیا این حق همه مادران است که نوع زایمان خود را انتخاب کنند اما در ایران درخواست‌های زیاد برای زایمان سزارین بدون دلیل پزشکی اکثرا ریشه فرهنگی و تربیتی دارد و البته ناآگاهی هم دخیل است. مادران خانم‌هایی که الان در سن باروری هستند تحت تاثیر جو زمان خودشان سزارین انجام داده‌اند چون ما چیزی بیشتر از سی‌سال است که در کشور به وفور زایمان سزارین انجام می‌دهیم.

خیلی چیزها درباره زایمان طبیعی نمی‌دانیم
زمانی در آلمان بیماری داشتم که روز جمعه ظهر برای زایمان طبیعی بستری شد. شنبه و یکشنبه تعطیل بود و من وقتی دوشنبه به بیمارستان رفتم دیدم این مادر هنوز در زایشگاه است و زایمان نکرده است. خیلی هم روحیه خوبی دارد چون می‌داند و آگاه است که زایمان طبیعی زمان می‌برد و سیر آن ممکن است همین‌قدر طول بکشد.
اینجا به دلیل ناآگاهی یکساعت از شروع دردهای زایمان مادر گذشته که پدر بچه با من تماس می‌گیرد و با دلخوری می‌گوید چرا خانم من هنوز درد می‌کشد و زایمان نکرده است! بعد هم مادر می‌گوید که من خاطره بدی از زایمان طبیعی دارم چون ساعت‌ها درد کشیدم و به کسی توصیه نمی‌کنم!
درحالی که کارهایی زیادی هست که می‌شود برای یک زایمان طبیعی با سیر کوتاه‌تر و در نتیجه درد کم‌تر در دوران بارداری انجام داد. اما اگر تمام این کارها که شامل ورزش و آمادگی بدنی برای زایمان طبیعی است برای مادری جواب نداد باز هم مادرها باید با سیر زایمان طبیعی و تفاوت عوارض زایمان طبیعی و سزارین آشنا باشند تا با آگاهی پا در این مرحله بگذارند. داشتن آگاهی قطعا از آشفتگی‌های این سیر کم خواهد کرد.

زایمان فیزیولوژیک یا بدون دخالت پزشک
این روش همان روشی از زایمان طبیعی است که اغلب در ذهن داریم اما این روزها کم‌تر در بیمارستان‌ها و توسط پزشکان انجام می‌شود.
در این روش پزشک یا ماما هیچ دخالت دارویی در فرآیند زایمان ندارند. مادر باید منتظر شروع دردهای زایمان به صورت طبیعی بماند و برای جلو انداختن روند، هیچ القای دارویی مثل «آمپول یا قرص فشار» برای مادر انجام نمی‌شود.
در این روش با شروع دردهای اصلی و شروع مسیر زایمان که به صورت طبیعی توسط هورمون‌های بدن و دستورات مغز انجام می‌شود به عنوان کمک از مادر خواسته می‌شود که دوش آب گرم بگیرد، راه برود، ورزش‌های تسریعی انجام بدهد یا با کمک تکنیک‌های تنفسی، درد را مدیریت کند. بعضی از ماماها از روش‌های دیگری مثل ماساژ با روغن‌های گیاهی در نواحی از بدن مثل کمر که به کاهش درد کمک می‌کند، کمپرس یا وان آب گرم، رایحه درمانی هم کمک می‌گیرند که در ایران بسیار محدود است و شاید کسانی که از حضور «مامای همراه» استفاده می‌کنند بتوانند در بیمارستان از این خدمات بهره ببرند. مادر در این وضعیت به دلخواه خودش برای سپری کردن ایام درد می‌تواند به صورت نشسته، خوابیده، به سجده یا ایستاده قرار بگیرد.
پزشکان معتقدند در این روش چون مادر تا انتهای مسیر باداری صبر کرده و زایمان کاملا طبق فرآیند طبیعی بدن اتفاق افتاده جنین به بالاترین حد رشد مغزی خود می‌رسد. اما پزشک یا ماما اگر کوچکترین خطری در مسیر زایمان حس کنند، با روش‌های مختلف دخالت می‌کنند تا خطری متوجه مادر و بچه نشود. همچنین مادرانی که دچار عفونت شدید، مسمومیت بارداری، اختلالت جنینی یا اضافه وزن بیش از اندازه باشند شانس زایمان فیزیولوژیک را از دست می‌دهند.

زایمان در آب گرم، آرامش‌بخش اما کمیاب
زایمان در آب یکی از روش‌های جدید و تسکین‌دهنده درد زایمان است اما متاسفانه در ایران حضور زیاد در فراگیر و در دسترس نشده است.
در این روش مادر بخشی از دردهای زایمانی یا تمام آن را در یک وان آب گرم با دمای نزدیک به بدن می‌گذارد. آب باعث تسکین درد انقباضات زایمانی می‌شود و به عقیده برخی ماماها فرآیند زایمان را هم تسریع می‌کند. اگرچه در پایان روند زایمان در آب، فشار بیشتری نسبت به روش‌های دیگر لازم است. همه می‌دانیم که نوزادان هنگام تولد قادر به شنا در آب هستند اما خوب است این را هم بدانید که زایمان در آب برای ریه‌های نوزاد هیچ ضرری ندارد. چون ریه‌های نوزاد در زمان تولد باز نیستند. همان‌طور که نوزاد در دوران جنینی در داخل کیسه آب شناور است و آب وارد ریه‌هایش نمی‌شود.
عفونت شدید، مسمومیت بارداری و یا زمانی که برای بررسی وضعیت نوزاد نیاز به استفاده از دستگاه‌های مخصوص باشد، مانع روش زایمان طبیعی در آب هستند.

زایمان اپیدورال
اپیدورال یا بی‌حسی یکی دیگر از روش‌های زایمان طبیعی است که البته تا حد زیادی به سزارین نزدیک می‌شود. این روش به درخواست مادر و البته اجازه پدر در بیمارستان‌های زیادی اجرا می‌شود. علت اجازه همسر هم به این دلیل است که این زایمان با بی‌حسی و حضور دکتر بیهوشی همراه است و مانند عمل‌های جراحی که در اتاق عمل انجام می‌شود نیاز به رضایت همسر یا والدین دارد.
در زایمان اپیدورال سوزنی باریک به نقطه‌ای از کمر وارد می‌شود و لوله‌ای را در آنجا کار می‌گذارد. این لوله مایع بی‌حسی را در بدن ترشح می‌کند و از کمر به پایین مادر بی‌حس می‌شود. این روش بیشتر زمانی به کار می‌رود که دهانه رحم حدود 5سانتی‌متر باز شده باشد اما روند زایمان طولانی شده باشد. به خاطر بی‌حسی ایجاد شده و به هم خوردن ریتم انقباض‌ها شاید مادر نتواند در پایان زایمان فشار لازم را وارد کند که در این مواقع به ناچار از وکیوم استفاده می‌شود. وکیوم وسیله‌ای است که با مکش نوزاد را به بیرون می‌کشد.
برخی عوارض زایمان سزارین به خاطر بیهوشی در این روش هم وجود دارد. عوارضی مثل سردرد، تب و لرز و خارش بدن. زایمان ایپدورال به مادران دارای عفونت و یا با پلاکت خون پایین، توصیه نمی‌شود.به طور کلی این روش برای مادرانی استقاده می‌شود که دوست دارند فرزندشان را طبیعی به دنیا بیاورند اما آستانه تحمل درد پایینی دارند. از عوارض بی‌حسی اپیدورال پایین آمدن فشار خون است و به همین خاطر حضور دکتر بیهوشی در جریان زایمان برای بررسی وضعیت مادر ضرروری است. همچنین ممکن است به خاطر گشادی عروق، ضربان قلب جنین افت کند که در این موقع هم متخصص بیهوشی داروی خاصی تزریق می‌کند تا این خطر برطرف بشود.

زایمان با استنشاق گاز آرام‌بخش
در این روش که بیشتر در مراحل پایانی زایمان استفاده می‌شود، مادر با ماسک یک گاز آرام‌بخش را استنشاق می‌کند. از جایی که انتقباضات رحمی شدید و درد زیاد می‌شود، مادر در ابتدای هر انقباض گاز آرام‌بخش را دریافت می‌کند و بعد به فشار وارده برای تولد نوزاد تمرکز می‌کند.
این گاز حسی از تسکین درد و سرخوشی به مادر می‌دهد. البته بعد از پایان استنشاق اثر آن هم از بین می‌رود اما تا حدی درد را کاهش داده و عارضه‌ای هم برای مادر و جنین ندارد.