تاثیر طلاق بر کودکان، چهار نکته مهم

تاثیر جدایی والدین بر روی کودکان در تمام سنین، موجب احساسات دردناک و گیج‌کننده خواهد شد. بهتر است به عنوان والدین، با توجه به چند مسئله مهم و رعایت برخی رفتارها، برای کاهش این درد و اندوه در فرزندان‌مان تلاش کنیم.

تاثیر جدایی والدین بر روی کودکان
مطابق آمارهای منتشرشده، تقریبا یک‌سوم از تمام ازدواج‌ها در ایران، به طلاق منجر می‌شوند. و در نیمی از این تعداد، جدایی در طول پنج سال اول ازدواج اتفاق می‌افتد؛ زمانی که بیشتر زوج‌ها تازه شروع به تشکیل خانواده کرده‌اند. با وجود رواج جدایی در سال‌های اخیر، ولی تاثیر طلاق بر روی کودکان نوپا و حتی نوزادان همچنان دردناک و مخرب است. آن‌ها ممکن است دیگر نتوانند یکی از والدین خود را به اندازه‌ای که پیش از این عادت داشته‌اند ببینند و حتما روال معمول زندگی خود را از دست داده و دستخوش تغییر می‌شوند. همچنین این کودکان نیاز پیدا می‌کنند با افراد جدیدی که وارد زندگی‌شان می‌شوند خو بگیرند؛ پرستارهای جدید و یا افرادی که با پدر یا مادرشان وارد رابطه عاطفی می‌شوند.
ما باید با تاثیر جدایی والدین بر روی کودکان آشنا باشیم و به خوبی توجه کنیم که چگونه طلاق روی این افراد کوچک اثر می‌گذارد و هرآنچه در توان داریم برای به حداقل رساندن اضطراب و ترس از جدایی والدین در کودک خود انجام دهیم.
البته که تحول عاطفی بزرگی مانند طلاق برای بزرگسالان دشوار است؛ و اگرچه ممکن‌است فرزندان کوچک ما تصور دقیقی از این که چه چیز خوب پیش نمی‌رود نداشته‌باشند، اما در دنیای خود رنج عمیقی را متحمل خواهندشد.
در مطالعه وسیعی که طی 25 سال، توسط «جودی والرشتاین»، دکترای روانشناسی بالینی اهل کالیفرنیا، و همکارانش در زمینه بازماندگان طلاق انجام گرفته‌است، عنوان شده‌است که نوزادان و کودکان نوپا، در یک محیط آرام و قابل پیش‌بینی بهتر رشد می‌کنند.
طلاق، اتفاقی است که در ذات خود بی‌رحم است؛ حالا این که ما به عنوان والدین چگونه این شرایط پیش‌آمده را اداره می‌کنیم، تاثیری مستقیم بر نگرش فرزندمان به جهان خواهدداشت. اگر مجادله و ناسزاگویی بین والدین، به اتفاقی روزمره در زندگی بچه تبدیل شود، او بی‌شک به احساساتی مانند وحشت، ناامیدی، سرگشتگی و ناامنی دچار خواهدشد.
والرشتاین می‌گوید: «اگر کودکی زندگی خود را با این احساس شروع کند که محل زندگی‌اش امن نیست، رشد ذهنی و فکری‌اش تحت تاثیر این موضوع قرار می‌گیرد. وقتی والدین درگیر مسائلی مانند تقسیم وسایل خانواده، جابه‌جا کردن محل زندگی و تسکین زخم‌های روحی خود می‌شوند، چنان بر این مشکلات تمرکز می‌کنند که از درک نیازهای عاطفی کودک غافل‌ می‌شوند.»
والرشتاین توضیح می‌دهد زمانی که نوزادان ناراحتی را تجربه می‌کنند، غذا خوردن و خوابیدن برای آن‌ها دشوارتر می‌شود. آن‌ها سفت و سخت می‌شوند و ممکن است به دردهای شکمی دچار شوند. نشانه‌های دیگر این ناراحتی عبارت‌ است از گریه بیش از حد، خستگی و ناتوانی در رفع خستگی و عدم توجه به جهان پیرامون.
کودکان نوپا زمانی که حس کنند دنیای اطراف‌شان در حال تغییر است، احساس ناامنی می‌کنند. و یکی از موارد تاثیر جدایی والدین بر روی کودکان به وجود آمدن همین احساس ناامنی است. نتیجه این احساس ناامنی می‌تواند مواردی مانند ایجاد ترس از تاریکی یا تنها ماندن در آن‌ها باشد. اوقات تلخی و رفتارهای تهاجمی یا پرخاشگرانه نیز دیگر نشانه‌های رایج هستند.
کودکان خردسالی که جدایی والدین را تجربه می‌کنند، ممکن است ترس از رها شدن پیدا کنند و به پرستارها یا مراقبین اولیه خود وابسته شوند. علت این مسئله این است که کودکان تصور می‌کنند حالا که یکی از والدین‌شان آن‌ها را ترک‌کرده، دیگری نیز ممکن است چنین کاری انجام دهد.
تجربیات مشاوران خانواده نشان می‌دهد که اضطراب جدایی در کودکان طلاق بسیار رایج است. این اضطراب یکی از اصلی‌ترین موارد تاثیر جدایی والدین بر روی کودکان است. این که این اضطراب تا چه حد شدت پیدا کند بستگی به این دارد که والدین در طی دوره طولانی و دشوار گذار و پس از آن، چه احساسی در کودک ایجاد کنند.

چهار نکته برای مقابله با شرایط
پیامدهای طلاق والدین می‌تواند بروز احساسات و ترس‌هایی در کودکان باشد، که پیش از این درباره آن صحبت کردیم. اما آیا واقعا می‌توانید به یک کودک خردسال کمک کنید چنین گذار دشواری را پشت سر بگذارد؟ کارشناسان معتقدند که بله، به طور کامل می‌شود.
به روال زندگی روزانه خود مقید باشیم
این بسیار مهم است که به زمان‌های معمول غذا خوردن، حمام کردن و بازی کودک متعهد باشید و آن را تغییر ندهیم. این کار تاثیر جدایی والدین بر روی کودکان را کاهش می‌دهد و کمک می‌کند احساس امنیت، آرامش و عشق پیدا کند؛ فرقی ندارد کدام یک از والدین مشغول مراقبت است.
بنابراین به عادت‌هایی که برای فرزندمان درست کرده‌ایم، مانند آواز خواندن برای او هنگام غذا خوردن یا بازی با اردک پلاستیکی در حمام، ادامه دهیم. و مطمئن باشیم که هر تجربه، قدمی در پرورش اوست، نه صرفا یک تمرین برای روزمرگی‌های زندگی.
به سوالات او صادقانه پاسخ دهیم
هرچه کودک بزرگ‌تر باشد، درباره تغییراتی که اطرافش رخ می‌دهد دقیق‌تر و کنجکاوتر خواهدبود. خردسالان و کودکان در سنین پیش از دبستان، به احتمال زیاد مدام می‌پرسند چرا ما والدین، دیگر با هم زندگی نمی‌کنیم؛ و ما دوره دشواری خواهیم داشت تا بالاخره کودک مطمئن شود که پدر یا مادرش برای همیشه او را ترک نکرده است.
بهتر است خیلی ساده و محکم وضعیت برای کودک توضیح دهیم و سعی کنیم از چنین جملاتی کمک بگیریم: «مامان و بابا حالا در مکان‌های مختلفی زندگی می‌کنند، ولی هردوی ما تو را خیلی دوست داریم. هردوی ما هنوز هم می‌خواهیم که با تو وقت بگذرانیم و بازی کنیم.»
یک رابطه مناسب بین همسر سابق و کودک ایجاد کنیم
کارشناسان بر این عقیده‌اند که تشویق فرزندان به داشتن رابطه‌ای قوی با والد دیگر خود، یکی از بهترین کارهایی است که می‌توان برای آن‌ها انجام داد. یکی از اصلی‌ترین موارد تاثیر جدایی والدین بر روی کودکان بروز مشکلات اعتماد و وفاداری در آن‌هاست. پس صرف نظر از این که درباره همسر سابق خود چگونه فکر می‌کنیم، بهتر است از بدگویی درباره او پیش فرزندمان خودداری کنیم. همچنین، این که به کودک خردسال خود بگوییم پدر یا مادرش را «به زودی» خواهد دید، تاثیر چندانی در اطمینان‌بخشی به او ندارد؛ کودکان صبر و حوصله بسیار کمی دارند. به جای آن، روزها را روی یک تقویم علامت بزنیم و به او نشان دهیم که پدر یا مادرش چه روزی به دیدن او خواهدآمد.
از مجادله در مقابل کودک بپرهیزیم
برخی روانشناسان معتقدند، کودکان سه‌ساله و یا کمتر، نمی‌توانند پیچیدگی‌های یک رابطه را درک کنند. پس مشاهده درگیری‌ها و مجادله‌های ما، ممکن است موجب ایجاد احساس خشم و یا حتی احساس مسئولیت در قبال مشکلات در کودکان شود.
بهتر است با همسر سابق خود توافق کنیم که در زمان بروز هرگونه اختلاف نظر، با صدایی در حد نرمال و بدون فریاد صحبت کنیم و بحث درباره مسائل و اختلافات اصلی خود را به زمانی که فرزندمان خواب است یا در خانه حضور ندارد موکول کنیم.
شاید به نظر برسد که این‌ها خواسته‌های زیادی هستند، اما هرچه فرزند ما امنیت بیشتری داشته‌باشد، احساس بهتری خواهدداشت.
تاثیر طلاق بر کودکان و زندگی آن‌ها، چالش‌های بسیاری برای ما پدرها و مادرها در زمینه پرورش فرزند به وجود می‌آورد. و مانند بسیاری از مسائل دیگر در زندگی، می‌توانیم با سازماندهی کردن جزئیات مسئله و برقراری ارتباطات مورد نیاز، همه چیز را برای هر دو طرف آسان‌تر می‌کند.
در اینجا چند استراتژی معرفی می‌شود که می‌توانیم از آنها برای راحت‌تر کنترل کردن موقعیت‌های دشوار و کاهش تاثیر جدایی والدین بر روی کودکان کمک بگیریم:
با همسر سابق خود درباره داشتن یک استراتژی انضباطی مشترک تصمیم بگیریم
حالا که فرزندمان دو خانه دارد، نباید این‌گونه تعبیر شود که می‌توان دو مجموعه مختلف از قوانین برای او تعیین کرد، یا این که اصلا هیچ قانونی در نظر نگرفت. و اگر هرکدام از والدین قوانین و روال مختلفی درباره مسائلی مانند وعده‌های غذایی، زمان خواب، تماشای تلویزیون و دیگر مسائل زندگی روزمره تنظیم کنند، ممکن است موجب گیج شدن و ناراحتی کودک شود.
بهتر است تلاش کنیم درباره این مسائل با همسر سابق‌ خود به توافق برسیم و اگر نمی‌توانیم به یک توافق منطقی برسیم، کوتاه بیاییم و از مشاوران متخصص در زمینه تاثیر جدایی والدین بر روی کودکان کمک بگیریم. و البته همین نیاز جدیدمان یعنی یافتن مشاور و کمک گرفتن از او موضوع جدیدی برای درگیریمان می‌شود.

دیدارهای کودک با پدر یا مادرش را ساده کنیم
علاوه بر انتخاب روز و ساعت ملاقات کودک با طرف مقابل هماهنگی‌های دیگری نیز بهتر است با همسر سابق خود انجام دهیم. بهتر است هرکدام از والدین شماره تلفن منزل، محل کار، تلفن همراه یکدیگر و شماره تلفن متخصص اطفال کودک و یا پرستار بچه را داشته باشند. همین‌طور هر دو طرف در جریان برنامه روزانه کودک و سایر اطلاعاتی که برای رسیدن به یک روال منظم لازم است باشیم.
بهتر است در اولین فرصت در مورد مشخص کردن مکان و زمان سپردن کودک به والد دیگر با همسر سابق خود هماهنگ کنیم، و آمادگی لازم یا برنامه جایگزین برای مواقعی که یکی از طرفین دیر کند و یا دچار مشکلی شود، داشته‌باشیم.
اگر قرار بر این است که طرف مقابل برای بردن کودک به خانه ما بیاید، از قبل تصمیم بگیریم که آیا می‌تواند وارد خانه شود یا باید بیرون منتظر بماند. اگر حدود ظهر به دنبال کودک می‌آید، تهیه وعده ناهار کودک با ماست یا با او؟ همچنین بهتر است برنامه‌ای برای لباس‌ها، اسباب‌بازی‌ها و سایر وسایلی که متعلق به بچه است داشته‌باشیم. نیازی به داشتن دو مجموعه یکسان از تمام وسایل بچه نیست، اما ممکن‌است بخواهیم تعدادی از لباس‌ها و اسباب‌بازی‌ها در هر دو خانه موجود باشند.

پرستار یا مهدکودک جدید را به تدریج به کودک معرفی کنیم
تاثیر جدایی والدین بر روی کودکان شاخه‌های بسیاری دارد. یکی از این موارد، بازگشت مادران خانه‌دار به شغل‌هایشان است. بسیاری از زنان پس از طلاق دوباره به شغل خود بازمی‌گردند، و برای کودکی که به توجه همیشگی مادر خود عادت کرده‌است، نبود مراقب اولیه‌اش می‌تواند نگران‌کننده باشد.
اگر طلاق با جابه‌جایی محل سکونت همراه باشد، یکی از مواردی که ممکن‌است رخ دهد، جدا شدن از پرستار یا مهدکودک موردعلاقه کودک است. پس بهتر است پرستار یا مهدکودک جدید کودک را به تدریج وارد زندگی‌اش کنیم تا دچار احساس اندوه و افسردگی نشود.
اگر می‌خواهیم فرد جدیدی را استخدام کنیم، در ابتدا از او بخواهیم بعضی روزها بیاید و در حالی که ما در منزل و در اتاق دیگری هستیم برای ساعتی با بچه بازی کند. در مرحله بعد وقتی در کنار هم احساس راحتی بیشتری پیدا کردند، می‌توانیم تنها گذاشتن آن‌ها را با ترک کردن خانه برای رفتن به فروشگاه شروع کنیم و در نهایت سر کار برویم.
اگر تصمیم داریم فرزند خود را در مهدکودک جدید ثبت نام کنیم، پیش از آن که او را برای یک روز کامل آنجا تنها بگذاریم، اجازه دهیم او چندبار مهدکودک را ببیند و با کودکان و کارکنان آنجا وقت بگذراند.

در روابط عاطفی جدید به آرامی گام برداریم
مسائل و موارد ناشی از تاثیر جدایی والدین بر روی کودکان به اندازه کافی برای آن‌ها دشوار است و نباید آن‌ها را به سادگی درگیر روابط عاطفی بعدی خودمان کنیم.
فرزند خود را به کسی که به طور تصادفی با او آشنا شده‌ایم معرفی نکنیم زیرا ممکن است کودک احساس نزدیکی و وابستگی به این فرد پیدا کند، و اگر رابطه میان ما به پایان برسد، کودک بار دیگر از غم از دست دادن افراد، رنج خواهد برد.
اما اگر این رابطه جدید جدی شود، آن وقت بهتر است کودک را به این شخص معرفی کرده و آن‌ها گاهی با هم زمان بگذرانند، مثلا به باغ وحش بروند یا باهم برای خوردن پیتزا بیرون بروند. اوایل، بهتر است این وقت گذراندن‌ها محدود به بازه‌های زمانی کوتاه‌مدت باشد، تنها برای این که به بچه کمک کنیم با اصل قضیه کنار بیاید.

برای کاهش تاثیر جدایی والدین بر روی کودکان تلاش کنیم
توجه به تمام این مسائل و مراقبت از آن‌ها، در ابتدا طاقت‌فرسا به نظر می‌رسد؛ به ویژه وقتی که درگیر پرستاری از احساس زخم‌خورده خود نیز هستیم و باید با بسیاری از تغییرات ناگهانی نیز کنار بیاییم. اما انجام این کارها باعث ایجاد تعاملات ملایم‌تر بین ما و طرف مقابل می‌شود و این دوره گذار برای بچه نیز آسان‌تر طی می‌شود.
با گذشت کمی زمان، تمام قطعات کوچک زندگی یک به یک در جای خود قرار می‌گیرند و والدین و بچه‌ها یک زندگی جدید را تجربه خواهند کرد. شاید این زندگی با آنچه پیش از این بوده متفاوت باشد، اما شادتر خواهدبود.