علت چاقی کودکان، چه مواردی است؟

افزایش تصاعدی اضافه وزن و چاقی، کودکان و نوجوانان را نیز مانند بزرگسالان در معرض ابتلا به چربی خون، پرفشاری خون و گرفتگی سرخرگهای خون‌رسان به ارگان‌ها و اندام‌های حساس بدن قرار می‌دهد.
آغاز دیابت زودهنگام بخصوص نوع ۲، حساسیت، ابتلا به آلرژی، بیماری‌های خود ایمنی حتی در کودکان پنج‌ساله نیز به فراوانی مشاهده می‌شود کودکان چاق مشکل تنفسی داشته، آسم و وقفه تنفس سلامتی و زندگی آنها را مورد تهدید قرار می‌دهد.
افسردگی فزاینده و احساس ناخوشایند توام با اشتهای سیری‌ناپذیر و ولع خوردن دائمی که بچه‌های چاق همواره با آنها روبرو هستند عامل سوق دادن این غنچه‌های آفت زده زندگی به خوردن بیش از اندازه تنقلات پرانرژی، غذاهای پرچرب و دسرهای شیرین و نوشابه توام با افزایش عدم تحرک و نشستن طولانی مدت در مقابل وسایل صوتی و تصویری و بازی‌های رایانه ای می‌شود.
مواردی که زمینه اضافه وزن و چاقی را در کودکان فراهم می‌سازند مربوط به زمان‌های خیلی دور یعنی قبل از تولد آنهاست که یا به والدین آنها برمی‌گردد و یا علل عمده دیگر مربوط به زمینه ژنتیکی، دوران جنینی، شیرخواری، سنین خردسالی و کودکی، دوران نوجوانی و جوانی است که عوارض خطرناک کوتاه، متوسط و بلند مدت آن را افزایش خواهند داد.
بی‌تحرکی توام با رژیم‌های غذایی غیرمتعارف و استفاده از غذاهای مملو از انرژی و کم تراکم از نظر مواد مغذی مورد نیاز رشد بچه‌ها، تماشای تلویزیون، عدم تحرک و سوق دادن و هدایت آنها به خوردن خوراکی‌های بی‌ارزش تبلیغ شده در لابه لای برنامه‌های هیجان‌انگیز و بیش‌خوری و بدخوری، گرایش به همه چیزخواری تحت تاثیر تبلیغات و آگهی‌های تجاری، افزایش میزان غذاهای تناول شده در خارج از خانه، گرایش به مصرف بیشتر غذاهای آماده و آسان دسترس و همچنین نوشابه‌های گوناگون، عادات و الگوهای مرسوم غذایی خانواده و سبک زندگی، دیر خوابیدن و کم‌خوابی‌های شبانه و عدم نظم و رعایت توالی وعده‌های غذایی بخصوص حذف صبحانه در منزل و جایگزینی آن با پول توجیبی جهت تهیه‌ صبحانه یا میان‌وعده‌های غیرمغذی ولی پر انرژی و پرنمک سلامت کودکان ما را تهدید می کند.
عضو انجمن تغذیه ایران در این زمینه می گوید: بیش از ۲۵۰ تا ۳۰۰ ژن انتقالی از پدر و مادر عامل بروز چاقی‌ها قلمداد شده و تحقیقات نشان دهنده این موضوع است که اگر پدر و مادری اندام متناسب داشته و به اضافه وزن و چاقی‌ها با درجات مختلف مبتلا نباشند احتمال بروز چاقی در کودکان آنها تحت تاثیر سایر شرایط محیطی، تغذیه‌ای و روش زندگی حدود ۹ درصد و اگر یکی از والدین چاق باشد این احتمال به رقم قابل توجه حدود ۵۰ درصد افزایش می‌یابد و چنانچه هر دو والدین چاق باشند احتمال چاقی در کودکان آنها به میزان66 تا 80 درصد می سرد، چون عملکرد فعال شدن ژن‌های به ارث رسیده در ارتباط تنگاتنگی با عوامل محیطی قرار دارند از این رو افرادی که زمینه ژنتیکی چاقی دارند در صورت قرار گرفتن در شرایط محیطی نامتعادل و نامتناسب خیلی سریع‌تر و بیش از سایر افراد فاقد زمینه ژنتیکی به چاقی و افزایش وزن و عوارض ناشی از آن دچار خواهند شد.
سید ضیا مظهری می افزاید: مادرانی که با چاقی و اضافه وزن باردار می‌ شوند و به مصرف غذاهای بیش از نیاز در دوران حاملگی ادامه می‌دهند نه تنها با فراهم کردن انتقال بیشتر مواد مغذی از طریق جفت به جنین که در حال رویش ، تشکیل و تکامل بافت‌ها و اندام‌های مختلف خود هستند، تغییرات را به طور ماندگار و دایمی در میزان اشتها، سوخت و ساز انرژی و فعالیت‌های آینده دستگاه‌ها و ارگان‌های مختلف بدن بخصوص مغز و اعصاب مرکزی و غدد مترشحه داخلی در جنین به وجود می‌آورند، بلکه خود مادران را نیز این افزایش دریافت انرژی و چاقی دچار مخاطره شده ده و سلامتی حال و آینده‌شان را نیز از دست می‌دهند.
این متخصص تغذیه ادامه می دهد: مادران چاق و پرخور عامل انتقال ارثی بیماری‌زا برای جنین خود نبوده بلکه مادران لاغر و مبتلا به سوء‌تغذیه بخصوص کوتاه قدها نیز که در دوران بارداری خود کماکان به بدخوری و کم‌خوری ادامه می‌دهند، موجبات عدم تامین نیاز جنین خود را فراهم آورده و سوء تغذیه را به او نیز انتقال می‌دهند، این عارضه موجب خواهد شد که در جنین، واکنش‌های تطابقی جهت حفظ بقاء و پایداری در ساختار و عملکرد سوخت و ساز آنها ایجاد شود.
مظهری می افزاید: چنین کودکانی که با وزن کم و قد کوتاه‌تر از میزان استانداردهای تعیین شده پا به دنیا می‌گذارند همواره در معرض ابتلا به چاقی و بیماری‌های قلبی، عروقی و اختلالات قند و چربی و فشارخون بوده و درصد قابل توجهی از این نوزادان به سندرم مقاومت به انسولین دچار خواهند شد.
وی می گوید: گرچه کودکان متولد شده با وزن کم، خیلی سریع‌تر و زودتر از کودکان متولد شده با وزن و قد طبیعی رشد پیدا کرده و شتاب بیشتری را در جبران کمبود وزن و قد خود بروز می‌دهند ولی علاوه بر اینکه استعداد ابتلای بیشتر به انواع بیماری‌های مزمن را دارا هستند، الگوی افزایش و توزیع چربی بدن آنها نیز برخلاف دوران جنینی بعد از تولد و در تمام دوران زندگی بعدی با افزایش ذخیره چربی و تجمع آن در ناحیه شکم روبرو بوده و اندام آنها در اثر افزایش انباشتگی مداوم حجم چربی به صورت فرم سیب تجلی پیدا می‌ کند و خطرات ابتلا به بیماری‌های غیرواگیر را در آنها به شدت افزایش می‌دهد.
این استاد دانشگاه علوم پزشکی ایران تصریح می کند: یک مطالعه بلندمدت آینده‌نگر نشان داد که کودکانی که با وزن کمتر از ۲۵۰۰ گرم به دنیا آمده بودند احتمال ابتلای آنها به بیماری قند یا دیابت در سن ۵۰ سالگی ۱۰ برابر بیشتر از بچه‌هایی با وزن هنگام تولد بالاتر از ۲۵۰۰ گرم است، ابتلای کودکان با وزن هنگام تولد کمتر از ۲۵۰۰ گرم به بیماری‌های قلبی و عروقی، چربی خون، فشارخون، مقاومت به انسولین و سایر بیماری‌های مزمن دیگر شایع تر است.
مظهری ادامه می دهد: وضعیت تغذیه مادر در قبل از ازدواج، بعد ازدواج و قبل از بارداری، دوران بارداری و بعد از بارداری و از ابعاد کمی و کیفی در تعیین سرنوشت فرزند به دنیا آمده کاملا تاثیرگذار بوده و و دختران امروز و مادران فردا باید به این موضوع توجه کنند.
وی می گوید: تغذیه با شیر مادر نوزادان را از ابتلا به عفونت‌های ریوی و گوارشی به خوبی حفظ می‌ کند ولی برخی از مادران با عدم آگاهی و تصورات غلط نه تنها سلامتی فرزند خود را با محروم کردن او از شیر خود به خطر می‌اندازند بلکه سلامتی خود را نیز از اثرات حفاظتی شیردهی که کاهش سریع خون ریزی و جمع شدن رحم و عدم ابتلا به بیماری‌های بدخیم و اختلالات استخوانی بخصوص شکستگی لگن در دوران بعد از یائسگی و سالمندی است، محروم می‌سازند.
این متخصص تغذیه می افزاید: بهره‌مند کردن نوزاد با شیر مادر یکی از عوامل بسیار تاثیرگذار در پیشگیری از بسیاری از بیماری‌های مزمن بزرگسالی از قبیل بیماری‌های قلبی و عروقی، دیابت، آسم، پوکی استخوان و بسیاری از بیماری‌های بدخیم و سرطان‌های مختلف است.
مظهری می گوید: تغذیه نوزادان با شیر مادر بعد از تولد و در ماههای اولیه زندگی نه تنها یکی از تاثیرگذارترین عوامل حفاظتی در قبال ابتلا به چاقی قلمداد شده و یافته‌های پژوهش‌های مختلف نمایانگر این واقعیت است که سطح چربی‌های خون در دوران نوجوانی در گروهی که بعد از تولد با شیر مادر تغذیه شده بودند از تعادل بهتری در مقایسه با گروهی که از شیر مادر خود بهره‌مند نشده بودند قرار داشت و ابتلا به پوکی استخوان و بیماری‌های بدخیم در سنین سالمندی آنها نیز کمتر بود.
وی خاطرنشان می کند: شیر مادر یکی از بهترین و کامل‌ترین غذاهای بازدارنده از بروز اغلب حساسیت‌ها و کاهش‌دهنده میزان ابتلا به آسم در صورت افزایش طول مدت شیردهی از 6 ماهگی به بعد حتی تا 2 سالگی ساخته شده است.