انجام اسکن ریه، برای چه کسانی واجبه؟

بحران شیوع کرونا نه تنها با تغییرات شگرفی در سبک زندگی مردم دنیا همراه بوده بلکه در افزایش دانش سلامت و پزشکی مردم نیز بسیار موثر بوده است.

در این مدت اطلاعات مردم از انجام تست کرونا و اسکن ریه و ضرورت‌های انجام آن بیشتر شده است. تا جایی که حالا بسیاری از افراد می‌دانند که مطمئن‌ترین روش تشخیص عفونت کرونا در شرایطی که به ریه‌ها آسیب وارد شده باشد، انجام سی‌تی‌اسکن ریه است.

با این وجود در کاربرد این روش تشخیصی هم اما و اگرهایی وجود دارد که نباید از آن غافل شد. از این رو پای صحبت‌های دکتر ترانه فقیهی‌لنگرودی، متخصص رادیولوژی و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی نشستیم تا در این باره بیشتر بدانیم.

این روزها بسیاری از بیماران صرفا با علائمی شبیه به کرونا (تب و سرفه و خستگی) به مراکز تصویربرداری مراجعه و تصور می‌کنند که باید لزوما اسکن ریه دهند تا از ابتلا به کرونا مطمئن شوند. آیا این رویکرد مورد تایید شماست؟
در ابتدا بیماران با علائم مشکوک به عفونت کووید-۱۹ باید براساس شدت علائم بالینی شامل تب، سرفه، تنگی‌نفس و سطح اکسیژن خون به سه دسته خفیف، متوسط و شدید تقسیم‌بندی شوند.

به‌طوری که بیماران با علائم خفیف و بدون تنگی نفس یا با تنگی نفس جزئی و با سطح اکسیژن طبیعی در خون در دسته خفیف و بیماران با تنگی نفس شدید و افت سطح اکسیژن خون در گروه متوسط و شدید قرار گرفته و بیماران نیازمند به ونتیلاتور در دسته بسیار شدید و بحرانی قرار می‌گیرند.

البته در هر بیمار در کنار علائم بالینی به چند نکته دیگر نیز توجه می‌کنیم. یعنی احتمال ابتلای این فرد براساس این‌که از چه منطقه‌ای از نظر آلودگی کووید-۱۹ مراجعه کرده است و این‌که آیا با فرد مبتلا به کووید-۱۹ تماس داشته است یا خیر مدنظر قرار می‌گیرد.

بر این اساس تمام بیماران با علائم بالینی خفیف به شرط آن‌که عوامل خطر تشدید بیماری را داشته باشند و نیز بیماران با علائم بالینی متوسط یا شدید و بیمارانی که سیر تشدید بیماری را نشان می‌دهند باید تحت بررسی تصویربرداری ریه قرار بگیرند ولی سایر بیماران که جزو این گروه‌ها نباشند نیازی به تصویربرداری قفسه سینه نخواهند داشت.

با توجه به این‌که خطر اشعه از طریق اسکن وجود دارد، چه کسانی مجاز نیستند از اسکن ریه استفاده کنند؟
گرچه سی‌تی‌اسکن با تابش اشعه ایکس به بدن بیمار همراه است، اما میزان مشخصی از اشعه ایکس به عنوان دوز مجاز سالانه برای هر فرد وجود دارد که شامل منابع مختلف تابش اشعه ایکس است و اقدامات تشخیصی با اشعه ایکس نیز جزئی از این مجموعه است.

توضیح جزئیات و نحوه محاسبه این دوز مجاز خارج از این بحث است. ولی باید توجه داشت که با توجه به خطر بالقوه‌ای که برای تماس با تشعشعات اشعه ایکس وجود دارد پزشکان معالج باید سود و زیان انجام این مطالعات را در مورد هر بیمار بررسی کنند.

بنابراین انجام این مطالعات فقط در مواردی که نیاز قطعی بالینی به سی‌تی‌اسکن وجود داشته باشد، مجاز است.بر همین اساس استفاده از سی‌تی‌اسکن ریه در یک فرد بدون علامت یا یک بیمار با علائم خفیف و بدون فاکتورهای خطر پیشرفت بیماری جایگاهی ندارد. همچنین انجام سی‌تی‌اسکن در یک بیمار که دوره بیماری را طی کرده و علائم بالینی بهبود یافته است و در حال حاضر علامتی ندارد جایگاهی نخواهد داشت.

پس اشعه سی‌تی‌اسکن ممکن است برای افراد خطرناک باشد؟
در حال حاضر سی‌تی‌اسکن برای بررسی درگیری ریه با عفونت کووید-۱۹ با دوز اشعه پایین انجام می‌شود که اصطلاحا به آن low dose CT scan گفته می‌شود و با این روش میزان تشعشع به بیمار و طبیعتا خطرات آن به میزان قابل‌توجهی در مقایسه با سی‌تی‌اسکن معمولی کمتر خواهد بود.

کسانی که به نوع خفیف کرونا مبتلا می‌شوند هم باید اسکن ریه انجام دهند یا انجام رادیوگرافی قفسه سینه برای آنها کفایت می‌کند؟
سی‌تی‌اسکن قفسه سینه نسبت به رادیوگرافی قفسه سینه دقت بالاتری برای تشخیص عفونت کووید-۱۹ دارد و دقت رادیوگرافی قفسه سینه به‌ویژه در موارد درگیری خفیف ریه‌ها، پایین است.

ولی در مواردی که دسترسی به سی‌تی‌اسکن وجود ندارد و نیز در صورت صلاحدید پزشک معالج ممکن است در شرایطی برای بیمار رادیوگرافی قفسه سینه درخواست شود.

احتمال اشتباه‌بودن نتیجه تشخیصی سی‌تی‌اسکن در کرونا چقدر است؟ آیا ممکن است آنفلوآنزا در سی‌تی‌اسکن به اشتباه کرونا تشخیص داده شود یا برعکس؟
درخصوص اختصاصی بودن نماهای سی‌تی‌اسکن برای عفونت کووید-۱۹ باید گفت که در سی‌تی‌اسکن نماهای نسبتا مشخصی برای این عفونت وجود دارد که در کنار نشانه‌های بالینی و شرح حال بیمار برای تشخیص بسیار کمک‌کننده است.

البته نماهای نسبتا مشابه در سی‌تی‌اسکن ریه در برخی بیماری‌های غیرعفونی و عفونی دیگر و به‌خصوص در سایرعفونت‌های ویروسی ریه از جمله آنفلوآنزا ممکن است دیده شود و بنابراین تفسیر نشانه‌های سی‌تی‌اسکن باید در کنار نشانه‌های بالینی و شرح‌حال بیمار و با در نظر گرفتن شرایط اپیدمی صورت گیرد.

آیا بارداران مبتلا به کرونا مجازند سی‌تی‌اسکن ریه انجام دهند؟ کودکان مبتلا چطور؟
خطر اشعه ایکس در خانم‌های باردار و نیز در کودکان بیش از سایر افراد است و این گروه‌ها باید با دقت بیشتر و فقط در صورتی که نیاز قطعی به سی‌تی‌اسکن توسط پزشک معالج و بر اساس پروتکل‌های تشخیصی تعیین شده باشد، تحت تصویربرداری قفسه سینه قرار بگیرند.