ویروس جدید کرونا، مسئله ضدعفونی کننده ها

یکی از سوال‌برانگیزترین بخش‌های بهداشت شخصی در برابر کووید-۱۹، استفاده از مواد و محلول‌های ضد عفونی ‌کننده دست و سطوح است.

«همه ما دیگر به‌خوبی می‌دانیم که ویروس کووید-۱۹ حالاحالاها مهمان ماست و بر خلاف بسیاری از بیماری‌های خفیف ویروسی با هیچ‌کس شوخی ندارد. گرچه بسیاری از افراد در صورت ابتلا با نوع خفیف بیماری روبه‌رو می‌شوند اما هیچ‌یک از ما نمی‌دانیم اگر به دام این ویروس کمتر شناخته‌شده بیفتیم قرار است با چه عوارض و حال و روزی روبه‌رو شویم. پس در شرایطی که هنوز محققان به دارو یا واکسنی مؤثر در برابر این مهمان ناخوانده دست‌نیافته‌اند، تنها کاری که می‌توانیم بکنیم عمل به توصیه‌های بهداشت فردی و رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی برای کاهش احتمال انتقال بیماری است.

یکی از سوال‌برانگیزترین بخش‌های بهداشت شخصی در برابر کووید-۱۹، استفاده از مواد و محلول‌های ضدعفونی‌کننده دست و سطوح است. اغلب ما با انواع مختلفی از این مواد در بازار مواجه هستیم و خیلی مواقع تصمیم‌گیری در مورد انتخاب از میان‌شان برایمان دشوار است. به همین جهت با نگاهی به توصیه‌های مورد تأیید سازمان بهداشت جهانی، مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌های عفونی ایالات متحده (CDC) سعی کردیم کمی بیشتر با این مواد و کاربرد آنها آشنا شویم.

از ابتدای آغاز همه‌گیری کووید-۱۹، دو ماده ضدعفونی‌کننده با اثربخشی گسترده یعنی الکل اتانول و محلول‌های بر پایه کلر فعال (همان سفیدکننده‌های رایج خانگی) از سوی سازمان بهداشت جهانی و مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌های عفونی ایالات متحده برای استفاده جهت ضدعفونی کردن وسایل و سطوح در ایام شیوع کرونا توصیه شدند. اما چه غلظتی از این مواد می‌تواند خاصیت ضدعفونی‌کنندگی داشته باشد؟

ضدعفونی‌کننده بر پایه کلر

بر اساس مطالعات انجام شده محلول‌های هیپوکلریت‌سدیم (سفیدکننده‌های خانگی)، نوعی ترکیب شیمیایی اکسیدکننده است و خاصیت ضد میکروبی گسترده‌ای دارد. بنا به توصیه سازمان بهداشت جهانی، این ماده در غلظت ۰.۵ درصد برای ضدعفونی کردن سطوح و در غلظت ۰.۰۵ درصد می‌تواند برای ضدعفونی کردن دست‌ها استفاده شود. معمولا سفیدکننده‌های خانگی در کشور ما در غلظت ۵ درصد به فروش می‌رسند.

بنابراین برای ضدعفونی‌کردن سطوح کافی است یک فنجان از محلول اصلی مانند وایتکس را با ۹ فنجان آب مخلوط کنید و سپس از آن برای ضدعفونی سطوح استفاده کنید. همچنین می‌توانید یک فنجان از محلول رقیق‌شده را با ۹ فنجان دیگر آب مخلوط کنید و از آن برای ضدعفونی دست استفاده کنید.

توجه داشته باشید اگر این محلول را به مقدار زیاد تهیه و نگهداری کنید در طول زمان به دلیل واکنش‌های اکسیداتیوی که دارد میزان اثربخشی‌اش کاهش خواهد یافت. به همین جهت سعی کنید هر بار در حجم محدود محلول را آماده کنید. از آنجا که محلول هیپوکلریت‌سدیم می‌تواند موجب بروز حساسیت‌های پوستی شود، بهتر است در اولویت استفاده پوستی قرار نگیرد. همچنین ممکن است روی برخی از سطوح رنگی نیز آثار مخربی داشته باشد. بنابراین آگاهانه از این محلول استفاده کنید.

سودجویان الکل در کمین‌اند!

برای استفاده از اتانول به عنوان محلول ضدعفونی‌کننده بنا بر توصیه مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌های عفونی ایالات متحده، باید محلول حاوی ۷۰ تا ۹۵ درصد اتانول باشد. بنابراین در صورتی که می‌خواهید مستقیما اتانولی را که از داروخانه تهیه کرده‌اید، به عنوان محلول ضدعفونی استفاده کنید، می‌توانید سه فنجان الکل را با یک فنجان آب مخلوط کرده و روی دست یا سطوح اسپری کنید. برای اطمینان از این که اتانولی که تهیه کرده‌اید واقعا اتانول باشد، می‌توانید مقدار کمی از آن را در یک بشقاب بریزید و با کبریت آتش بزنید. اتانول خالص با شعله‌ای بسیار ملایم و آبی‌رنگ می‌سوزد. تغییر رنگ شعله به معنای وجود متانول یا هرناخالصی دیگر خواهد بود.

از آنجا که استفاده مداوم از اتانول روی پوست می‌تواند موجب خشکی پوست شود، بهتر است برای ضدعفونی دست از ژل‌ها و محلول‌های ضدعفونی‌کننده بر پایه اتانول مخصوص دست استفاده کنید. این محصولات معمولا حاوی کمی روغن‌های گیاهی یا گلیسیرین و اسانس هستند که موجب حفظ لطافت پوست هنگام استفاده از مواد ضدعفونی‌کننده می‌شود. فقط با خواندن محتویات محصول مطمئن شوید که درصد اتانول کافی در آن موجود باشد. بو کردن به هیچ‌عنوان نمی‌تواند روش مناسبی برای بررسی درصد الکل محلول‌ها باشد!

متانول یا الکل صنعتی بر خلاف اتانول برای استفاده از محلول‌های ضدعفونی‌کننده توصیه نمی‌شود. این ماده شیمیایی سمیت زیادی دارد و در صورت استفاده و می‌تواند مشکلاتی را از مسمومیت تا از دست‌رفتن بینایی ایجاد کند. بنابراین از مصرف محلول‌های ضدعفونی‌کننده بدون پروانه بهداشت و علامت استاندارد جدا بپرهیزید.

محلول‌های غیرالکلی هم اثربخشند؟

در این ایام بــــرخی از شــــرکت‌هــــای دانش‌بنیــــــــان مــــوفق بــــه تولیــــــــد نمونه‌هایی از محلول‌ها و ژل‌های ضدعفونی‌کننده غیرالکلی شده‌اند که مــــورد تأیید ســــازمان غذا و دارو وزارت بهداشت نیز قرار گرفته است. این محلول‌ها حاوی ماده مؤثره غیرالکلی مانند بنزالکونیوم کلراید (نوعی ماده ضدعفونی‌کننده با طیف گسترده و خاصیت میکروب‌کشی قوی در برابر ویروس‌ها و باکتری‌ها) یا نانوذرات نقره هستند که پیش از این خاصیت میکروب‌زدایی قــــوی آنها به اثبات رسیده بود. این مواد به‌صورت ترکیبی با پی‌اچ سازگار با پوســــت آمــــاده‌ســــازی می‌شوند و به‌عنوان نســــــل جدید محصولات ضدعفونی‌کننده پوست و سطوح وارد بازار شده‌اند. چنین محصولاتی نیز در صورتی که مورد تأیید سازمان غــــذا و دارو و دارای نشــــان ســــیب ســــلامت باشنــــد، می‌توانند کارایی خوبی در این ایام داشته باشند.

آنتی‌باکتریال‌ها همه‌چیز را نمی‌کشند!

مهم‌ترین اصلی که برای انتخاب مواد ضدعفونی‌کننده در این ایام باید در نظر داشته باشیم این است که به دنبال ترکیباتی باشیم که حتما خاصیت «ضد ویروسی» داشته باشد. همه ما بارها روی بسته‌بندی بسیاری از محصولات تجاری با واژه آنتی‌باکتریال روبه‌رو شده‌ایم. از لحاظ لغوی آنتی‌باکتریال به معنای ضدباکتری است و از آنجا که ساختار باکتری‌ها ساده‌تر از ویروس‌هاست، الزاما هر ماده‌ای که باعث از بین رفتن باکتری‌ها شود ویروس‌ها را هم از بین نخواهد برد. بر اساس پروتکل‌های سازمان بهداشت جهانی و سازمان غذا و داروی آمریکا، هیچ تفاوتی میان اثربخشی شستن دست با آب و صابون ساده یا صابون آنتی‌باکتریال در کنترل بیماری کووید-۱۹ گزارش نشده است.

در برابر آنتی‌باکتریال، واژه «آنتی‌سپتیک» به معنی ضد عوامل بیماری‌زاست که شامل باکتری‌ها، ویروس‌ها، انگل‌ها و قارچ‌ها می‌شود؛ در نتیجه اگر محلولی دارای تأیید سازمان غذا و داروی وزارت بهداشت مدعی خاصیت آنتی‌سپتیک است، قاعدتا کارایی بهتری برای ضدعفونی‌ ویروس کووید-۱۹ خواهد داشت.