چگونه از گرمازدگی کودکان جلوگیری کنیم؟

مانند بزرگسالان، قرار گرفتن طولانی مدت در هوایی با درجه حرارت و رطوبت بالا و در معرض تابش مستقیم نور خورشید بودن برای مدت طولانی بدون استراحت و نوشیدن مایعات کافی به دهیدراته شدن کودکان منجر می‌شود. مساحت کل سطح بدن کودک به نسبت یک فرد بزرگسال بخش بزرگ‌تری از وزن بدن را تشکیل می‌دهد، به این معنی که صورت کودکان بیش‌تر در معرض خطر دهیدراته شدن و گرمازدگی قرار دارد.

علائم از دست دادن آب بدن چیست؟
علائم اولیه‌ی دهیدراته شدن شامل موارد زیر است:
خستگی
تشنگی
خشکی لب‌ها و زبان
کاهش سطح انرژی
احساس گرمای زیاد
اگر کودک تا زمان احساس تشنگی آب ننوشد دهیدراته خواهد شد. تا زمانی که کودک ۲ درصد از وزن خود را با تعریق از دست ندهد، تشنگی آزار دهنده نخواهد بود.
اگر دهیدراته شدن درمان نشود، به سه نوع بدتر گرمازدگی منجر می‌شود:
گرفتگی عضلات ناشی از گرما (Heat cramps) : در این حالت بر اثر گرمای زیاد، عضلات شکمی، پا و بازوها دچار گرفتگی‌های دردناکی می‌شوند.
خستگی گرمایی (Heat exhaustion): گیجی، حالت تهوع، استفراغ، سردرد، ضعف، درد عضلانی و برخی اوقات از دست دادن هوشیاری
سکته گرمایی (Heat stroke): دمای ۴۰ درجه سانتیگراد و بالاتر و علائم شدیدتر مانند حالت تهوع و استفراغ، تشنج، سردرگمی و هذیان، عرق نکردن، تنگی نفس، از دست رفتن هوشیاری و کما
خستگی گرمایی و سکته گرمایی نیاز به اقدامات سریع درمانی دارد. اگر سکته گرمایی درمان نشود، حتی ممکن است به مرگ منجر شود. کودک مبتلا به سکته گرمایی باید هر چه سریع‌تر به بیمارستان منتقل شود.

برای پیشگیری از دهیدراته شدن در کودکان چه باید کرد؟
مطمئن شوید که کودک به اندازه‌ ی کافی آب خنک می ‌نوشد. قبل از اینکه کودک برای بازی از منزل خارج شود، از او بخواهید که به مقدار کافی آب بنوشد. در حین بازی هم از کودک بخواهید که هر چند دقیقه یکبار استراحت کرده و حتی اگر احساس تشنگی نمی‌کند هم آب بنوشد.
بر اساس استانداردهای آکادمی متخصصین کودک آمریکا این مقدار آب مورد نیاز برای کودکان ۴۰ کیلوگرمی چیزی در حدود ۱۴۱ گرم آب خنک و برای نوجوانانی با ۶۰ کیلوگرم وزن چیزی در حدود ۲۵۵ گرم است. هر جرعه آبی که کودک می‌نوشد، چیزی در حدود ۲۸ گرم است.
اگر قرار است که کودک در ماه‌های گرم سال، مدت زمان زیادی را بیرون از خانه مشغول باشد، باید کودک را از ماه‌های قبل برای مقابله با گرما آماده کرد. کودک قبل از فرارسیدن فصل گرما باید با انجام فعالیت‌هایی مانند دویدن، دوچرخه سواری و غیره توان بدنی خود را افزایش داده و خود را برای تابستان آماده کند.

پیشگیری از گرمازدگی در کودکان
هر چه قدر که کودک بدن ورزیده‌تری داشته باشد، بعد از شروع ورزش، زودتر شروع به تعریق می‌کند. و این مسئله یک نکته مثبت به شمار می‌رود.
باید به این نکته توجه داشته باشید که از دست رفتن آب بدن، کمیتی است که به مرور زمان افزایش پیدا می‌کند. برای مثال اگر کودک در روز دوشنبه یک تا دو درصد دهیدراته شود و در هنگام شب به اندازه‌ی کافی مایعات مصرف نکند و سپس روز بعد دوباره به همین میزان دهیدراته شود، در پایان روز چیزی در حدود ۳ تا ۴ درصد آب بدن خود را از دست خواهد داد.
این مشکل به تدریج زیاد می‌شود، ولی خود را تا چند روز نشان نخواهد داد. بنابراین والدین باید به دقت کودکان خود را زیر نظر بگیرند. یکی از راه‌های تحت نظر داشتن کودک وزن کردن اوست. قبل و بعد از ورزش او را وزن کنید. اگر کودک بعد از ورزش دچار کاهش وزن شود، به این معنی است که او به اندازه‌ی کافی آب ننوشیده است.
رنگ ادرار کودک هم شاخص مناسبی است. اگر رنگ ادرار به جای زرد روشن، تیره باشد احتمال دهیدراته شدن او وجود دارد.

گرمازدگی کودکان را چگونه باید درمان کرد؟
اولین کاری که باید انجام داد این است که کودک را بلافاصله به جای خنک و دور از تابش مستقیم خورشید منتقل کرده و به او مقدار کافی از مایعات داد.
لباس های اضافی و زیاد کودک را خارج کرده و پارچه‌ای که با آب خنک خیس شده را روی پوست او قرار دهید. اگر کودک در اثر گرمازدگی دچار گرفتگی عضلات شده، به آهستگی نواحی که کودک در آن احساس درد می‌کند را ماساژ داده و حرکت دهید.
کودکانی که به گرمازدگی (خستگی گرمایی) دچار شده اند هم باید به این روش درمان شوند، ولی باید توجه داشت که این گروه از کودکان نباید همان روز برای بازی کردن دوباره از خانه خارج شوند.
در این حالت باید کودک را به دقت زیر نظر داشت، اگر بهبودی حاصل نشد و یا اینکه کودک قادر به مصرف مایعات به مقدار کافی نباشد، باید به پزشک مراجعه کرد. در صورت بروز سکته گرمایی باید فوراً به بیمارستان مراجعه کرد تا درمان‌های لازم در آن جا انجام شود.

آیا برخی از کودکان برای ابتلا به دهیدراته شدن و یا گرمازدگی مستعدتر هستند؟
بله، اگر کودک پیش‌تر به گرمازدگی و یا دهیدراته شدن مبتلا شده باشد، بیش‌تر در معرض خطر ابتلای دوباره به آن قرار خواهد داشت.
عوامل خطر دیگر شامل:
چاقی
بیماری‌های دیگر - خصوصاً اگر کودک به اسهال و استفراغ مبتلا باشد
مصرف آنتی هیستامین
مصرف داروها و مواد ادرار آور
عدم سازگاری با آب و هوای گرم و ورزش کردن بیش از حد توان بدنی در فصل گرم سال به گرمازدگی ورزشکاران جوان و نوجوان منجر می‌شود.

تا چه درجه حرارتی برای ورزش کردن توصیه شده است؟
تعداد زیادی از برنامه‌های ورزشی قهرمانی توصیه می‌کنند که گاهی در هوای گرم هم باید تمرینات ورزشی را انجام داد. اما در حقیقت زمانی که اداره هواشناسی دمای هوا را برای گروه‌های پر خطر نامناسب ارزیابی کند، باید انجام ورزش‌های در فضای باز را محدود کرد. برای اندازه‌گیری میزان درجه حرارت محیط علاوه بر دما، میزان رطوبت هم در نظر گرفته می‌شود.
اطلاعات بیش‌تر در این مورد را از منابع ورزشی و مربیان ورزش مدارس دریافت کنید.
خطر گرمازدگی

گرمازدگی در بزرگسالان
در گرمازدگی (خستگی گرمایی) از آنجایی که بدن با گرمای بیش از حد رو به رو می‌شود، فرد علائمی همچون تعریق زیاد و ضربان قلب شدید را تجربه خواهد کرد.
این تنها یکی از سه حالت مواجه شدن با گرمای بیش از حد است، گرفتگی عضلات ناشی از گرما نوع متوسط و سکته گرمایی بسیار شدید است.
علت گرمازدگی (خستگی گرمایی) عبارتند از: بودن در هوایی با درجه حرارت و رطوبت زیاد و انجام فعالیت‌های سنگین بدنی در این شرایط است.
اگر گرمازدگی درمان نشود، به سکته‌ی گرمایی منجر شده و ممکن است جان فرد به خطر بیفتد. خوشبختانه خستگی گرمایی قابل پیشگیری است.

علائم گرمازدگی در بزرگسالان
علائم و نشانه‌های گرمازدگی (خستگی گرمایی) ممکن است به صورت ناگهانی و یا با گذشت مدت زمانی خاص ظاهر شوند. علائم و نشانه‌های احتمالی خستگی گرمایی عبارتند از:
پوست خنک و مرطوب با موهای سیخ شده در مواجهه با گرما
تعریق زیاد
از حال رفتن و غش کردن
سرگیجه
خستگی
ضربان قلب شدید و یا ضعیف
فشار خون پایین در حالت ایستاده
گرفتگی عضلات
تهوع
سردرد

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در صورت مواجه شدن با خستگی گرمایی اقدامات زیر را انجام دهید:
همه‌ی فعالیت‌ها را متوقف کرده و استراحت کنید
به مکان خنک‌تری بروید
آب خنک بنوشید
اگر بعد از یک ساعت علائم بهبود پیدا نکند و یا اینکه بدتر شوند، حتماً با پزشک مشورت کنید.
نشانه‌های گرمازدگی
اگر یکی از اطرافیان بعد از مواجه با گرمای زیاد علائم زیر را تجربه کرد، هر چه سریع‌تر به اورژانس بیمارستان مراجعه کنید:
گیجی و سردرگمی
از دست رفتن هوشیاری
ناتوانی در نوشیدن آب و مایعات
اگر دمای بدن فرد به ۴۰ درجه و یا بالاتر برسد، باید هر چه سریع‌تر اقدامات درمانی را آغاز کرد.

علت گرمازدگی در بزرگسالان
درجه حرارت بدن با دمای محیط ترکیب شده و آن چه که ما به عنوان درجه حرارت داخلی بدن می‌شناسیم را تشکیل می دهد. بدن باید گرمایی که از محیط دریافت می‌کند را تنظیم کرده تا درجه حرارت داخلی بدن در محدوده‌ی نرمال یعنی ۳۷ درجه باقی بماند.
بدن نمی‌تواند خود را خنک کند
در روزهای گرم، بدن به کمک عرق کردن خود را خنک می‌کند. تبخیر عرق بدن، به عنوان تنظیم کننده‌ی حرارت بدن عمل می‌کند. با این همه زمانی که فرد در هوای گرم و مرطوب فعالیت سنگین بدنی انجام دهد و یا ییش‌ از اندازه ورزش کند، بدن قادر به خنک کردن خود به اندازه کافی نخواهد بود.
در نتیجه، بدن دچار گرفتگی عضلانی ناشی از گرما می‌شود، این حالت نوع خفیف و متوسط خستگی گرمایی است. علائم و نشانه‌های گرفتگی عضلات ناشی از گرما شامل خستگی، تعریق زیاد، تشنگی و گرفتگی عضلات است. در صورت درمان مناسب خستگی گرمایی پیشرفت نکرده و به گرفتگی عضلات ناشی از خستگی گرمایی منجر نمی‌شود
قرار گرفتن در یک محیط خنک کولر دار و یا نوشیدن مایعات خنک و یا نوشیدنی‌های ورزشی حاوی الکترولیت به درمان گرفتگی عضلات ناشی از گرما کمک می‌کند.

دیگر علت‌ های گرمازدگی در بزرگسالان
علاوه بر آب و هوایی با درجه حرارت زیاد و انجام فعالیت‌های سنگین بدنی، سایر علت‌های خستگی گرمایی عبارت اند از:
دهیدراته شدن: از دست رفتن آب بدن توانایی بدن برای تعریق و رسیدن به درجه حرارت مطلوب را کم خواهد کرد‌
مصرف الکل، توانایی بدن برای تنظیم درجه حرارت داخلی بدن را تحت تاثیر قرار خواهد داد.
بیش از حد لباس پوشیدن، خصوصا پوشیدن لباس‌هایی که جلوی تبخیر تعریق بدن را خواهند گرفت.

عوامل خطرساز برای ابتلا به گرمازدگی
احتمال ابتلای همه‌ی افراد به خستگی گرمایی وجود دارد، اما عوامل زیر حساسیت فرد به گرما را افزایش می‌دهند، این عوامل شامل:
سن پایین و سن بالا :نوزادان و کودکان کم‌تر از ۴ سال و افراد بزرگسال بالاتر از ۶۵ سال بیش‌تر از سایر افراد در معرض خستگی گرمایی قرار دارند. توانایی بدن در تنظیم درجه حرارت در سن کم به صورت کامل رشد نکرده و یا ممکن است در سنین پیری به علت بیماری، مصرف داروها و یا سایر عوامل دیگر کاهش پیدا کند.
داروهای خاص - داروهایی که توان بدن در هیدراته ماندن و یا دادن پاسخ مناسب به گرما را تحت تاثیر قرار می‌دهند و باعث بالا بردن دمای داخلی بدن می‌شوند، عبارتند از:
داروهایی مانند مسدود کننده‌های بتا و داروهای ادرار آور که برای درمان فشار خون بالا و مشکلات قلبی از آن‌ها استفاده می‌شود.
داروهای مانند آنتی هیستامین ها که برای کاهش علائم حساسیت از آن‌ها استفاده می‌شود.
داروهای آرامبخش
داروهای ضد روان پریشی
برخی داروهای غیر قانونی و مواد مخدر مانند کوکائین و آمفتامین
چاقی - وزن زیاد اجازه نمی‌دهد که بدن به شکل درستی دمای خود را تنظیم کند و در نتیجه بدن گرمای اضافی خود را از دست نخواهد داد.
غییر ناگهانی درجه حرارت بدن - اگر فرد به گرما عادت نداشته باشد، بدنش در برابر دمای زیاد هوا حساس‌تر بوده و بنابراین مستعد ابتلا به بیماری‌های مربوط به گرما مانند خستگی گرمایی خواهد بود.
سفر کردن از مناطق سردسیر به مناطق گرمسیر و یا زندگی کردن در مناطقی که با موج گرمای ناگهانی رو به رو می‌شوند، خطر ابتلا به بیماری‌های مرتبط با گرما را افزایش می‌دهد.
نمایه‌ یا شاخص گرمایی بالا - نمایه گرما نشان‌دهنده احساس آدمی نسبت به گرمای محیط است که با میزان آن با در نظر گرفتن دو عامل دمای هوا و رطوبت نسبی تعیین می‌گردد.
زمانی که رطوبت زیاد باشد، عرق بدن به سرعت تبخیر نشده و بنابراین خنک کردن بدن سخت و دشوار می‌شود‌. همین عوامل فرد را در معرض ابتلا به خستگی گرمایی قرار می‌دهد. زمانی که نمایه گرمایی به میزان ۳۳ درجه یا بالاتر می‌رسد، فرد باید در جهت خنک کردن بدن خود اقدام کند.

مشکلات و عوارض جانبی گرمازدگی در بزرگسالان
اگر گرمازدگی (خستگی گرمایی) درمان نشود به سکته گرمایی منجر خواهد شد. این عارضه بسیار جدی بوده و جان فرد را به خطر می‌اندازد و زمانی رخ می‌دهد که دمای بدن به ۴۰ درجه و یا بالاتر برسد. در صورت بروز سکته گرمایی باید بلافاصله به بیمارستان مراجعه کرد‌، چرا که دریافت نکردن درمان‌های لازم منجر به آسیب مغزی و یا آسیب به دیگر اندام‌های حیاتی بدن شده و در نهایت باعث مرگ می‌شود.

پیشگیری از گرمازدگی در بزرگسالان
با انجام دادن نکاتی ساده می‌توان از خستگی گرمایی و دیگر بیماری‌های مرتبط با گرما جلوگیری کرد. زمانی که درجه حرارت هوا بالا می‌رود، به یاد داشته باشید که:
لباس‌های نازک و رنگ روشن به تن کنید: پوشیدن لباس های زیاد و تنگ به بدن اجازه نمی‌دهد که فرآیند خنک سازی خود را به درستی انجام دهد.
از خود در برابر آفتاب سوختگی محافظت کنید - زمانی که بیرون از خانه هستید عینک آفتابی، کلاه لبه دار پهن و کرم ضد آفتاب استفاده کنید. آفتاب سوختگی توانایی بدن برای تنظیم دمای داخلی را کاهش می‌دهد.
به اندازه‌ی کافی ضد آفتاب استفاده کرده و هر دو ساعت یکبار آن را تمدید کنید. اگر شنا می‌کنید و یا بیش‌‌تر از باقی افراد عرق می‌کنید، مقدار بیش‌تری ضد آفتاب مصرف کنید.
نوشیدن مقدار کافی آب - هیدراته بودن بدن به تعریق مناسب و تنظیم درجه حرارت بدن کمک می‌کند.
در مصرف یک سری داروهای خاص احتیاط کنید - اگر به گرمازدگی و بیماری‌های مربوط به آن مبتلا هستید داروهای که بر تنظیم درجه حرارت بدن اثر می‌گذارند را با دقت بیشتری مصرف کنید.
هرگز کسی را در ماشین پارک شده‌ی در بسته نگه ندارید - نگه داشتن کودکان در ماشین پارک شده، یکی از مهم‌ترین و اصلی ترین دلیل مرگ بر اثر گرمازدگی است. زمانی که اتومبیل زیر نور خورشید پارک شود، هر ده دقیقه یکبار ۶.۷ درجه سانتی‌گراد به دمای آن اضافه می‌شود.
بنابراین زمانی که ماشین پارک می‌شود، همه‌ی افراد باید آن را ترک کنند. در اتومبیل را قفل کنید تا کودک دوباره سوار نشود
در ساعات گرم روز استراحت کنید - انجام کارهای سخت و سنگین را به ساعات خنک‌تر روز مانند اوایل صبح یا هنگام غروب آفتاب موکول کنید و در ساعات گرم روز بعد از نوشیدن نوشیدنی‌های خنک به اندازه کافی استراحت کنید
اگر بیش‌تر از دیگر افراد در معرض گرمازدگی قرار دارید، بسیار محتاط باشید - در صورت مصرف داروهای خاص و یا داشتن سابقه بیماری، از بودن در آب و هوای گرم پرهیز کرده و انجام فعالیت‌های سنگین را به مواقع خنک‌تر روز موکول کنید.

تشخیص گرمازدگی در بزرگسالان
در صورتی که فرد به علت خستگی گرمایی به بیمارستان مراجعه کند، کادر درمانی بعد از گرفتن شرح حال بیمار، درجه حرارت فرد را اندازه می‌گیرند تا احتمال بروز سکته گرمایی را بررسی کنند. اگر پزشک احتمال بدهد که خستگی گرمایی به سکته گرمایی منجر می‌شود، آزمایش‌های زیر را انجام خواهد داد:
آزمایش خون: برای بررسی کم بودن سدیم و پتاسیم و میزان گاز خون
آزمایش ادرار: برای بررسی غلظت و ترکیبات ادرار و بررسی عملکرد کلیه که تحت تاثیر سکته گرمایی تغییر می‌کند
آزمایش عملکرد ماهیچه‌ها: برای بررسی رابدومیولیز (rhabdomyolysis) یا واپاشی ماهیچه مختلط
انجام رادیولوژی اشعه ایکس یا دیگر روش‌های تصویر برداری: برای بررسی اندام‌های داخلی

درمان گرمازدگی در بزرگسالان
در بیش‌تر موارد با انجام کارهای زیر می‌توان خستگی گرمایی را درمان کرد:
استراحت در محیط خنک: در اتاقی خنک و کولر دار، یا زیر سایه و یا در جلوی پنکه استراحت کنید. به پشت دراز کشیده و پاهای خود را بالاتر از سطح بدن قرار دهید.
نوشیدن مایعات خنک: آب خنک و نوشیدنی‌های الکترولیت دار بنوشید و از مصرف نوشیدنی‌های الکلی پرهیز کنید. چرا که مصرف الکل منجر به دهیدراته شدن فرد می‌شود.
انجام اقدامات خنک کننده: دوش آب سرد بگیرید و یا پارچه‌ای که با آب سرد خیس شده را روی پوست خود قرار دهید. اگر در فضای باز هستید پای خود را درون برکه و یا رودخانه قرار داده و به این ترتیب دمای بدن خود را پایین بیاورید.
پوشیدن لباس‌های خنک و گشاد: در روزهای گرم سال لباس‌های نازک‌تر و گشادتری با رنگ روشن به تن کنید
اگر با گذشت یک ساعت از انجام کارهای زیر احساس بهتری پیدا نکردید، به مراکز درمانی مراجعه کنید. پزشک برای پایین آوردن درجه حرارت بدن کارهای زیر را انجام می‌دهد:

درمان گرمازدگی چیست؟
غوطه ور کردن فرد در آب خنک: یک وان پر از آن یخ یا آب خنک موثرترین راه برای پایین بردن سریع درجه حرارت بدن است. هر چه سریع‌تر فرد در وان پر از آب یخ برود، کم‌تر احتمال مرگ و یا از دست رفتن اندام‌ها وجود دارد.
استفاده از روش خنک کننده‌ی تبخیری: اگر دمای بدن در محدوده‌ی سکته گرمایی نباشد و اگر وان آب خنک در دسترس نباشد، پزشک برای کاستن دمای بدن از روش تبخیری استفاده می‌کند.
در این روش در حالی که فرد با یک پنکه در معرض هوای گرم قرار دارد، به او آب سرد اسپری می‌شود. این کار باعث تبخیر آب سرد شده و همین پوست بدن را خنک می‌کند.
استفاده از یخ و حوله‌های خنک: در این روش فرد را درون پتوهای مخصوصی قرار داده و مقدار کافی یخ در نزدیکی کشاله ران، گردن، کمر و زیر بغل قرار خواهند داد تا از درجه حرارت بدن کم کنند.
تجویز داروهایی خاص برای متوقف کردن لزر بدن: اگر درمان‌ها برای کاستن دمای بدن به لزر منجر شود، پزشک برای بیمار داروهای شل کننده عضلات مانند بنزودیازپین (benzodiazepine) تجویز می‌کند. لرز دمای بدن را افزایش داده و باعث می شود که روند درمان سخت شود.