تئاتر برای کودکان، فایده دارد؟

شهرزاد: اصولا اجرای نمایشنامه در سرحدّ بین ارتباط جمعی و فردی قرار دارد زیرا نه چون دیگر وسایل ارتباط جمعی از تنوع موضوع فراوان در یک برنامه برخوردار است و نه در یک اجرا می تواند بیش از عده ای معدود را که در سالنی گرد آمده اند تحت تأثیر قرار دهد. از طرف دیگر تئاتر از سرعت و وسعت پخش سایر وسایل ارتباط جمعی نیز برخوردار نیست.

بدین ترتیب فراگیر بودن و قابل ضبط بودن چنان که در عصر جهانی شدن و انفجار اطلاعات فضیلتی به شمار می رود در تئاتر کودک فضیلتی نیست زیرا کارکردهای تئاتر کودک که سپس به آنها خواهیم پرداخت جز به نحو محدود رخ نمی دهد و این البته به خودی خود جای ملامت ندارد و تئاتر کودکان را می توان به سه گونه تقسیم بندی کرد:

1.تئاتر برای کودکان؛

2.تئاتر به وسیله کودکان ؛

3.بازیهای دراماتیک.

1- تئاتر برای کودکان

این گونه تئاتر عبارت از فعالیتی نمایشی است که بزرگترها برای سرگرم کردن کودکان انجام می دهند و شامل دو بخش است:

1-1 تئاتر عروسکی

نمایش در سیر تحول خود با ماسک همراه بود. به تدریج ماسک از بازیگر فاصله گرفت و در دستان و مقابل او با کمک میله یا توسط نخ به حرکت درآمد و این شکل، "هنر عروسکی" نام گرفت. در نمایش عروسکی، داستان از زبان عروسکها بازگو می شود . افسانه ها و داستانهای حماسی و اساطیری، موضوعات رؤیایی و تخیلی در این شکل نمایش گویاتر ارائه می شود. نمایش عروسکی در طی زمان، انواع مختلفی چون دستکشی، میله ای، سایه و... را پذیرفته است.

تئاتر عروسکی در ایران بیش از ده قرن سابقه دارد. در کاوشهایی که در مصر باستان، یونان و روم قدیم به عمل آمده است آثاری از این هنر را در معابد و اهرام یافته اند و این هنر به تدریج در سراسر جهان مورد استفاده مردم قرار گرفته است. در واقع هرجا تئاتری بوده نمایش عروسکی نیز در برنامه ها وجود داشته و هنوز هم مورد استفاده قرار می گیرد. اگر در حال حاضر کشور چک-اسلواکی به خاطر تکنیک قوی و محتوای مناسب در ارائه تئاتر عروسکی پیشتاز کشورهای جهان است.

از زمان بسیار قدیم تئاتر سایه ای در چین سابقه داشته است و هنوز هم مورد استفاده قرار می گیرد. در این نوع تئاتر با این که بازیگران عروسک هستند، ولی با استفاده از منبع نوری که در پشت آنها قرار می گیرد و پرده روشنی که در مقابلشان قرار دارد ماجرا به صورت سایه روی پرده نمایان می شود.

عروسک هایی که در تئاتر عروسکی به کار برده می شود با عروسک های معمولی و کوکی فرق دارند. معمولا قد و اندازه آنها تا نصف اندازه طبیعی است و به کمک نخ از بالا یا دست از پایین یا به وسیله میله یا قوه مغناطیسی یا الکترونیکی قابل کنترل هستند.

برای اجرای نمایشنامه های عروسکی از افراد محدودی استفاده می شود که عروسک ها را به حرکت در می آورند. در این نمایش ها دست کارگردان باز است و می تواند با صرف مخارج کم، نمایش جالب توجهی ارائه دهد. گذشته از این، نمایش عروسکی سخت مورد علاقه مردم و بخصوص کودکان است. به همین دلیل مجموعه های تلویزیونی و تبلیغاتی بسیاری با استفاده از این هنر تهیه می شود. از این هنر برای نمایشهای مذهبی و قهرمانی هم زیاد استفاده می شود.

نوع ساده تر نمایش عروسکی که معمولا در مدارس، کلاسها و در تلویزیون نیز مورد استفاده قرار می گیرد از عروسک هایی که به وسیله دست از پایین رهبری می شوند، استفاده می کند. معمولا پیراهنی کیسه مانند که به گردن عروسک وصل است و صحنه طوری ترتیب می یابد که از شخص مجری چیزی پیدا نیست. انگشت میانی، سر عروسک و دو انگشت دیگر، دستهای عروسک را تشکیل می دهند. این نوع را در فارسی "پهلوان کچل" می گویند.

اشخاصی که با هم این نوع تئاتر را اجرا می کنند معمولا محدودند زیرا صحنه کوچک است و جا به اندازه کافی ندارد ولی همکاری و سرعت عمل آنها عاملی است اساسی که سبب موفقیتشان می شود.

1-2 تئاتر زنده

از ابتدای قرن بیستم نظر به توجه روزافزونی که به کودکان معطوف شد عده ای به فکر تهیه تئاتر خاص کودکان افتادند ولی بعد از مدت کوتاهی معلوم شد که تئاتر خاص کودکان از نظر مادی کاری است با نفع مالی اندک؛ زیرا نوشتن نمایشنامه برای کودکان همان زحمات و مرارت های نمایشنامه نویسی برای بزرگسالان را داشت و اجرای آن هم از نظر دکور، بازیگر و غیره با مشکلات بیشتری همراه بود.

اغلب به نمایش درآوردن همان داستان های شناخته شده و معمولی نیاز به تکنیک های خارق العاده داشت. مثلا قوطی کبریت معمولی باید به درشکه چهاراسبه تبدیل شود یا با دست کشیدن به چراغی، قصر و غلام و غیره پدیدار گردد. در مقابل این مخارج هنگفت، درآمد حاصله به دو دلیل ناچیز بود. اول نیمه بها بودن قیمت بلیت خردسالان ، دیگر محدودبودن وقت آنها برای استفاده از تئاتر. اطفال فقط آخر هفته فرصت به تئاتر رفتن را داشتند.

در آمریکا چندین شرکت بزرگ گروه نمایشی تشکیل داده اند. این گروهها به سبب کمی اقامت در شهر، درآمد بیشتری دارند، به طوری که توانسته اند تا کنون به فعالیت خود ادامه دهند. ناگفته نماند که این گروهها از نظر تهیه صحنه و انتخاب مطالب با مشکلاتی روبه رو هستند.

پانتومیم ـ یعنی تئاتر بدون حرف ـ نیز اغلب برای کودکان اجرا می شود و اگر خوب اجرا شود بیننده را سخت تحت تأثیر قرار می دهد. فکر اصلی نویسنده با حرکت های گوناگون به بیننده القامی شود. هنر واقعی پانتومیم هم در زیبایی حرکات و هماهنگی آنهاست با هدف نمایشنامه.