آموزش مسئولیت پذیری به کودکان، چگونه؟

شهرزاد: چون کودکان باید در آینده سرپرست خانواده و سپس مسئول و مدیر در امور اجتماعی بار آیند، لازم است از خردسالی و کودکی حس مسئولیت‌پذیری و احساس توان مدیریتی را در آن‌ها زنده کرد. این احساس از ساده‌ترین کار‌ها شروع و به تدریج به مراحل سخت‌تر و پیچیده‌تر می‌رسد، دادن یک استکان و نعلبکی یا لیوان تا حد امکان نشکن به بچه و خواستن از او که آن را به آشپزخانه ببرد.

پس از هرکار دو برخورد خوب می‌تواند مشوق او باشد. اول از او تشکر می‌کنیم تا حس قدردانی از کارهای دیگران نیز در او ایجاد شود و دوم این‌که به او می‌گوییم دیدی چه راحت این را به آشپزخانه بردی! توان کاری او را به خودش نشان می‌دهیم و خودباوری او را نسبت به خودش تقویت می‌کنیم.

در نظرداشتن تناسب سبکی و سنگینی اشیا مورد نظر با توان بدنی کودک لازم است.

این قبیل کار‌ها زیاد است مثل باز کردن در منزل، چیدن سفره، جمع کردن سفره، منظم کردن کفش‌ها، بعضی از گردگیری‌ها جمع کردن اسباب‌بازی‌ها، تا کردن لباس‌ها، بستن بند کفش‌ها.

در مراحل بعد این اقدامات به صورت زمانی و به تدریج با افزایش حجم و وزن همراه خواهد شد. به طور مثال فردا صبح آب دادن به گلدان را تو انجام بده.

حفظ فاصله زمانی الان تا فردا صبح او را به فکر مسئولیت آینده خود انداخته و مسئولیت‌پذیری، او را آینده‌نگر خواهد کرد. می‌توان کارهایی که به تنهایی قادر به انجام آن‌ها نیست با کمک ما اما با توان بیشتر از او به انجام رساند. با این کار او به این باور می‌رسد که در آینده به تنهایی توان انجام آن را خواهد داشت.

در مراحل پیشرفته‌تر او با مسئولیت‌های اجتماعی روانی و دینی نیز روبه‌رو خواهیم ساخت.

به عنوان مثال فردا به خانه دایی خواهیم رفت. می‌دانیم که پسردایی مریض است. سر و صدای زیاد کنار مریض او را ناراحت می‌کند. این مسئولیت که در کنار بیمار نباید سر و صدا راه انداخت یک مسئولیت اجتماعی است که همراه با زمان‌بندی برای آینده است. این کار‌ها او را در انجام وظایف اجتماعی ماهر خواهد ساخت.

یا این‌که پسر دایی کمی عصبانی است. او همه چیز‌ها را مال خود می‌داند اگر فردا پسردایی اسباب‌بازی تو را گرفت ناراحت نشو و با او درگیر نشو. ما بعدا اسباب‌بازی تو را به وسیله دایی به تو باز خواهیم گرداند.

داشتن تحمل روانی در برابر عصبیت دیگران یا خودداری از پرخاشگری و درگیری‌های بی‌مورد می‌تواند مسئولیت‌پذیری روانی او را بیشتر کند.

با مثال‌های فراوان و قابل فهم کودک کم‌کم تفاوت تحمل را با زیر بار ستم نرفتن خواهد آموخت.

نکته پایانی در زمینه مسئولیت‌پذیری دینی است. اگر با صدای اذان پدر و مادر شروع به گرفتن وضو کرده یا خود را آماده نماز کنند و با یکدیگر درباره نماز اول وقت صحبت کنند او گرچه اکنون خود را موظف به انجام این عمل نمی‌داند اما این حس در او تقویت می‌شود که نسبت به خداوند مسئولیت دارد و باید دستورات او را به کار ببندد.

رعایت حق همسایگان، رعایت مسائل اجتماعی و... از مواردی است که اگر پدر و مادر با اشاره مختصر به این‌که «خداوند از این کار خوب خوشش می‌آید و راضی است» یا «خداوند از این کار ناخشنود است» در او اثر غیر مستقیم گذاشته و برای آینده‌‌ای روشن او را آماده خواهید کرد.