راههای پیشگیری از افسردگی کودکان، او را دریابید!

قانون: با شروع هر صبح تابستانی صدای خنده و شیطنت‌های کودکانه از هر محله‌ای شنیده می‌شد. تمام دغدغه‌هایشان هم انتخاب یکی از بازی‌هایی بود که شاید مادر و پدرشان نیز در دوران کودکی با همان‌ها سرگرم شده بودند. هر روز پس از چند ساعت بازی گروهی کنار هم می‌نشستند و تازه برای روز بعد برنامه‌ریزی می‌کردند. بعد هم به خانه‌هایشان باز می‌گشتند و منتظر فرا رسیدن روزی دیگر می‌شدند. اما این روزها از کمتر کوچه یا محله‌ای صدای فریادهای شیطنت آمیز کودکانی که سرگرم بازی‌های گروهی باشند؛ به‌گوش می‌رسد.

امروزه با وجود شبکه‌های متعدد داخلی و خارجی، کودکان اغلب ساعات خود را پای رسانه‌هایی همچون تلویزیون می‌گذرانند و کمتر خبری از صدای خنده‌های شیرین کودکانه وبازی‌های گروهی بچه‌ها به گوش می رسد. همه آن شیطنت‌ها و بازی‌ها جای خود را به تماشای تلویزیون داده اند. برای اغلب کودکان امروز فرق چندانی ندارد که تابستان چه زمانی شروع شده و کی تمام می‌شود. این روزها پدر و مادرهای جوان هم با خیال آسوده تری به کارهای روزانه شان می‌پردازند چراکه گمان می‌کنند برنامه‌های تلویزیونی جای آنها را برای فرزندانشان پر می‌کنند. خیالشان راحت است که کودکشان با تماشای تلویزیون سرگرم شده و کار زیادی با آنها ندارند. تازه وقتی فرزندانشان با افزایش وزن و مشکلاتی همچون پرخاشگری روبه‌رو می‌شوند کمی‌به خودشان می‌آیند ولی باز هم نمی‌دانند که مشکل کار از کجاست.

والدین نظارتی ندارند

دکتر کاظم قجاوند جامعه شناس وعضو هیات علمی‌دانشگاه درباره تماشای افراطی تلویزیون توسط کودکان می‌گوید: تلویزیون هم مانند دیگر وسایل ارتباطی هم کارکرد‌های مثبت و هم کارکرد‌های منفی دارد. از جمله کارکرد‌های مثبت تلویزیون می‌توان به پر کردن اوقات فراغت کودکان، افزایش سطح آگاهی، حرفه آموزی و روش‌های تربیتی اشاره کرد که احترام به والدین، احترام به بزرگ ترها و بسیاری از نکات سازنده‌ای که کودکان باید بیاموزند را در بر دارد. اما مسئله نگران کننده میزان استفاده از تلویزیون است که این مورد هم با کمی‌دقت از سوی والدین قابل کنترل است.

والدین با توجه به نوع و ماهیت برنامه‌های تلویزیونی و تناسب برنامه‌ها برای گروه سنی فرزندانشان می‌توانند تا حد چشمگیری از آسیب‌های استفاده نادرست این وسیله بکاهند. این پژوهشگر و آسیب شناس اجتماعی در ادامه می‌افزاید: ازجمله مهم‌ترین آسیب‌هایی که ممکن است در صورت تماشای بیش از حد تلویزیون به کودک وارد شود می‌توان به وابستگی مخاطبان به این وسیله ارتباطی اشاره کرد. تحقیقات نشان داده است که کودکان کمتر از ۱۲ سال نباید بیش از ۲الی ۳ ساعت در روز را صرف تماشای تلویزیون کنند. نوع برنامه‌هایی که والدین برای کودکان انتخاب می‌کنند؛ باید آموزنده و جذاب باشد. تماشای تصاویر اکشن، پر خشونت، ناراحت کننده یا غیر اخلاقی اثرات مخربی در شکل گیری شخصیت کودکان یا نوجوانان دارد. با این وجود اگر تماشای تلویزیون توسط کودکان با نظارت صحیح والدین صورت گیرد؛ نگران کننده نخواهد بود. در غیر این صورت منجر به بروز رفتارهایی از قبیل زود رنجی و افسردگی و رفتارهای پرخاشگرایانه می‌شود.

دکتر قجاوند در رابطه با آینده کودکانی که بیشترین زمان خود را صرف تماشای این وسیله ارتباطی می‌کنند؛ تصریح می‌کند: امروزه اغلب ساعت‌هایی که کودکان باید در کنار خانواده، دوستان وهمسالان بگذرانند به تلویزیون اختصاص داده می‌شود. از همین رو کودک به مرور درونگرا شده ومهارت‌ها و روابط اجتماعی را فرا نمی‌گیرد و رسیدن آنها به موفقیت‌های فردی با تاخیر مواجه می‌شود. کودکانی که صحنه‌های خشونت آمیز را از دریچه تلویزیون دیده اند یاد می‌گیرند که مسائل پیش روی خود را با خشونت حل کنند. مخاطب کم سن و سال پرخاشگر در بزرگسالی قوانین را نادیده گرفته و نمی‌تواند با شرایط جامعه انطباق پیدا کند و حتی ممکن است مرتکب جرائمی‌شود که هزینه‌های اجتماعی آن بر دوش جامعه قرار می‌گیرد. والدین با گذراندن زمان بیشتر در کنار فرزندانشان و ایجاد برنامه‌های متنوع و مفرح مانند بردن کودکان به پارک می‌توانند از بروز چنین آثاری در آینده جلوگیری کنند.

برخی عوارض ناشی از تماشای افراطی تلویزیون

پروفسور محمد حسین سلطان زاده استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در رابطه با آسیب‌هایی که در نتیجه کم تحرکی ناشی از تماشای تلویزیون به سلامت کودکان وارد می‌شود ؛ می‌گوید: تماشای بیش از حد تلویزیون باعث کاهش قابل توجه فعالیت کودکان شده و از طرفی هم سوخت وساز بدن به درستی انجام نمی‌شود. در چنین شرایطی حتی غذای کودک به خوبی هضم نمی‌شود و در نهایت نیز به بروز مشکلاتی چون چاقی می‌انجامد. افزایش وزن عوارض متعددی را در پی دارد که منجر به به‌هم خوردن مکانیزم طبیعی بدن شده و افزایش کلسترول و قند خون را به دنبال می‌آورد. البته این عوارض تنها به کودکی ختم نمی‌شود و در بزرگسالی نیز گریبانگیر افراد می‌شود. عوارضی که در قالب مشکلات قلبی وعروقی، ابتلا به دیابت وهمچنین تغییراتی در ستون فقرات و... نمایان می‌شود. این متخصص کودکان و نوزادان در ارتباط با نقش برنامه‌های تلویزیونی در تغییر وشکل دهی عادات غذایی کودکان می‌افزاید: برخی از برنامه‌های تلویزیونی و به‌خصوص برنامه‌های تبلیغاتی که در تلویزیون نمایش داده می‌شوند؛ به دلیل عدم نظارت کافی نهادهای مربوطه اثرات مخربی بر عادات غذایی کودکان می‌گذارد. بعضی از این برنامه‌ها با تبلیغ مواد غذایی کم ارزش یا فاقد ارزش غذایی، کودکان را به استفاده از آنها ترغیب می‌کند. استفاده از این قبیل خوراکی‌ها که اغلب هم فاقد ارزش غذایی هستند عوارضی متعددی را برای مصرف‌کنندگان خود به‌ارمغان می‌آورند. عوارضی که از جمله آنها بر جای ماندن اثرات سوء بر سیستم گوارش و حتی ابتلا به بیماری‌هایی نظیر سرطان است.

ارائه الگوهای نامناسب رفتاری

دکتر فاطمه قاسم زاده، مشاور و روانشناس کودک و نوجوان نیز در رابطه با تماشای بیش از حد تلویزیون توسط کودکان می‌گوید: هرچه تنوع فعالیت‌های کودکان بیشتر باشد؛ خلاقیت و درک آنها با رشد بهتری روبه‌رو می‌شود و در نتیجه کودکان توانمندتری خواهند شد. این در صورتی است که برای تماشای تلویزیون نیازی به تحرک نیست. این کم تحرکی منجر به عدم رشد خلاقیت می‌شود. از طرفی نمایش برخی از برنامه‌های تلویزیون برای مخاطبان کم سن و سال به هیچ وجه مناسب نیست و اثرات سویی را بر ذهن آنها باقی می‌گذارد. برنامه‌هایی که برخی اوقات حتی متناسب با فرهنگ ما هم نیستند. بسیاری از این برنامه تنها بر جنبه سرگرمی‌مخاطب تاکید دارند و حتی گاهی ما شاهد ارائه الگوهای نامناسبی از سوی آنها به کودکان هستیم که ناشی از نبود نظارت بر پخش این برنامه‌هاست. رفتارهای نامناسب،غیر اصولی و خشونت‌آمیزی که در برخی از برنامه‌ها نمایش داده می‌شود اثرات مخربی برای کودک به همراه دارد.

از همین رو تماشای افراطی و بدون نظارت تلویزیون به هیچ وجه روش مناسبی برای پر کردن اوقات فراغت کودک نیست و اگر والدین متوجه این امر نشوند هزینه آن را در آینده خود خانواده و جامعه خواهند پرداخت.این استاد دانشگاه در ارتباط با فاصله‌ای که از این طریق در روابط میان فردی ایجاد می‌شود؛ می‌افزاید: یکی از مهم‌ترین آسیب‌های این رسانه به مخاطبان مورد نظر، کاهش ارتباطات کلامی‌در ارتباط با اعضای خانواده و گروه همسالان است. از این طریق کودک از بسیاری از موادی که از طریق تعامل با اعضای خانواده می‌آموزد محروم خواهد شد و این مسئله در دراز مدت رشد اجتماعی کودکان را هم تحت تاثیر خود قرار می‌دهد. متاسفانه اغلب برنامه‌هایی که در سیما برای کودکان و نوجوانان به نمایش گذاشته می‌شوند؛ تنها به بعد سرگرمی‌تماشاچیان خود توجه دارند. بیشتر این دسته از کودکان دربرقراری ارتباط با همسن و‌سالان خود چندان موفق نیستند. ایجاد هیجانات کاذب، بروز استرس و وحشت‌زدگی از جمله نتایج تماشای افراطی برنامه تلویزیونی در کودکان است.