لکنت زبان در کودکان، کی خودشو نشون میده؟

پرفسور سلطان زاده: شروع لکنت به طور شایع در سنین ۷ ۲ سالگی است معمولاً بعد از ۱۲ سالگی ابتلا به لکنت زبان دیده نمی شود، مگر در مواردی که سانحه مغزی جدی اتفاق افتاده باشد. بنابراین لکنت در زمانی که کودک با سرعت زیاد در حال یادگیری زبان است به شکل تدریجی شروع می شود.


لکنت زبان نوعی اختلال گفتار است که مشکلاتی را در برقراری ارتباط با سرعت مناسب و به طور پیوسته و روان ایجاد می کند. در واقع لکنت عبارت است از تکرار، کشش و یا قفل شدن غیر ارادی کلمه یا بخشی از کلمه که فرد قصد بیان آن را دارد. در اینجا معمولاً همراه با تلاش برای بیان درست کلمات، تغییراتی نیز در سر و گردن به شکل پلک زدن، شکلک درآوردن، لرزش فک، لبها و یا کج کردن سر دیده می شود. در این مورد با دکتر رزیتا داوری ـ فوق تخصص روانپزشکی کودک و نوجوان ـ گفت و گویی انجام داده ایم تا برای مادرانی که کودکشان مبتلا به این اختلال هستند راهگشا باشد.

لکنت به طور معمول در چه زمانی شروع می شود؟
شروع لکنت به طور شایع در سنین ۷ ۲ سالگی است معمولاً بعد از ۱۲ سالگی ابتلا به لکنت زبان دیده نمی شود، مگر در مواردی که سانحه مغزی جدی اتفاق افتاده باشد. بنابراین لکنت در زمانی که کودک با سرعت زیاد در حال یادگیری زبان است به شکل تدریجی شروع می شود.

آیا لکنت زبان شیوع بالایی دارد؟
میزان شیوع لکنت در جمعیت کلی حدود یک درصد و در پسران سه برابر دختران است. در خانواده هایی که پدر یا مادر سابقه لکنت داشته باشند، احتمال ابتلا در فرزندان سه تا پنج برابر بیشتر از خانواده هایی است که در آنها مشکلی وجود ندارد. موفقیت های آموزشی، شغلی و اجتماعی می توانند تا حدودی تحت تأثیر لکنت قرار گیرند. با وجود این در طول تاریخ، افراد برجسته و موفق زیادی وجود داشته اند که بیشتر عمرشان با این اختلال گفتاری همراه بوده اند. از جمله این افراد می توان وینسون چرچیل، سرایوسکی سینو تون، چارلز داروین، ناپلئون اول و تئودور روزولت را نام برد.

چرا کودک من لکنت دارد؟
واقعیت آن است که لکنت زبان براساس متغیرهایی شامل عوامل ژنتیکی و عوامل محیطی که روی هم تأثیر متقابل دارند به وجود می آید. بعضی کودکان برای ابتلا به لکنت زمینه آسیب پذیری موروثی دارند. اضطراب و تنش، باعث تشدید لکنت می شود ولی به نظر نمی رسد که در ایجاد آن نقشی داشته باشد. عواملی که سبب بروز اختلال می شوند کاملاً با عواملی که سبب تداوم و وخامت آن می گردند متفاوتند و این عوامل ثانوی را می توان تحت کنترل قرار داد.

آیا لکنت می تواند پس از یک حادثه غیر منتظره یا ضربه ناگهانی شروع شود؟
در اغلب موارد شروع لکنت مانند بهبودی آن تدریجی است. لکنت به ندرت پس از یک ضربه ناگهانی شروع می شود و بیشتر کودکانی که این حوادث یا ضربه های غیر منتظره را تجربه می کنند به لکنت مبتلا نخواهند شد.

پیش آگهی لکنت زبان و سیر آن چگونه است؟
به طور کلی ۵۰ تا ۸۰ درصد تمام کودکان مبتلا به لکنت و بیشتر موارد خفیف به طور خود به خود بهبود می یابند. از میان کودکانی که لکنت زبانشان تا بزرگسالی ادامه می یابد، فقط یک سوم موفقیت های شغلی و تحصیلی شان تحت تأثیر قرار می گیرد. البته در سنین دبستان ممکن است کودک دچار اشکال در برقراری ارتباط با همسن و سالان و مشکلات تحصیلی بر اثر اجتناب از صحبت کردن در کلاس شود. اگر کودک در محدوده سنین پیش دبستانی است و لکنت او به تازگی شروع شده، احتمال موفقیت و بهبودی بالاست ولی در کودکان سنین دبستانی که مدت زیادی است که دچار اختلال هستند، احتمال کمی وجود دارد که روانی گفتار به طور کامل به حالت طبیعی برگردد. بنابراین شناسایی و مداخله زودرس در این اختلال اهمیت زیادی دارد.

آیا باید کودک مبتلا به لکنت را مثل سایر کودکان خود تربیت کنیم؟
تمام قوانین مسؤولیت ها، تشویق ها و محدودیت هایی را که در مورد سایر کودکان به کار می برید، برای فرزند مبتلا نیز اجرا کنید. او باید خود را مانند بقیه همسن و سالان خود ببیند با این تفاوت که فقط گاهی لکنت پیدا می کند. البته در مواردی باید دقت بیشتری داشته باشیم، گاهی انتظارات خارج از توان از وی داشتن، باعث افزایش فشار وتنش و در نتیجه تشدید لکنت او می شود. در کودکی که لکنت دارد، اختصاص دادن زمان کافی برای صحبت کردن وی احساس بهتری را در او ایجاد می کند و می توان لکنت او را کاهش داد.

برای کمک به کودک، ما به عنوان والدین چه کارهایی می توانیم انجام دهیم؟
ـ با آرامش کامل به آنچه کودک می گوید گوش دهید نه به اینکه چگونه می گوید.
ـ بگذارید خودش حرفش را تمام کند، شما جمله او را کامل نکنید.
ـ هنگام صحبت کردن با او تماس چشمی داشته باشید.
ـ کودک زمانی که خودش آغاز به صحبت می کند، راحت تر از زمانی است که از او سؤالی پرسیده می شود، پس برای اینکه خود به خود سر صحبت را باز کند، با او در مورد فعالیت هایی که به آنها علاقه مند است صحبت کنید و در فواصل چند لحظه سکوت کنید تا اگر مطلبی دارد بیان کند.
ـ برای پاسخ دادن به سؤال به کودک فشار نیاورید.
ـ پس از اینکه صحبتش تمام شد، با آرامش و با به کار بردن تعدادی از لغات خودش به او پاسخ دهید.
ـ هرگز هنگام صحبت کودک از عباراتی چون «زودباش، الآن صحبت نکن، کار دارم» استفاده نکنید.
ـ هرگز به او نگویید که چه کار کند تا لکنت نداشته باشد. عباراتی نظیر «یواش، آهسته، نفس عمیق بکش، آرام تر صحبت کن» از این قبیل اند.
ـ حداکثر روزی ۱۵ دقیقه را به صحبت آرام باکودک اختصاص دهید. مثلاً برای او کتاب بخوانید.
ـ کودک را در فعالیت هایی که به خوبی از عهده آن ها بر می آید شرکت دهید و توانایی های او را تشویق کنید.
ـ کودکانی که لکنت دارند، معمولاً وقتی در گروه قرار می گیرند و همراه سایرین مطالبی را بیان می کنند یا شعر یا آوازی را از بر می خوانند، مشکلی ندارند، این موقعیت ها را برای کودک فراهم کنید.
ـ کودک را در بهترین شرایط بدنی نگه دارید، بیماری جسمی به احتمال زیاد باعث افزایش لکنت می شود.
کدام یک از مداخلات والدین می توانند باعث تشدید لکنت زبان گردند؟
ـ کامل کردن جملات کودک
ـ دستپاچه کردن و وادار کردن او به تکمیل جملاتش
ـ قطع کردن نابجای گفتار کودک
ـ انتقاد مکرر و اصلاح تلفظ صداها و کلمات کودک
ـ شتاب زدگی در زندگی روزمره
ـ درخواست این که در حضور دوستان، بستگان و یا همسایه ها چیزی را تعریف کند.

برای درمان لکنت زبان کودکان به چه درمانگرانی باید مراجعه کنیم؟
لکنت و درمان آن یکی از حوزه های تخصصی کارگفتار درمانگران است. در مواردی که فشارهای روانی موجود در روابط بین فردی، خانواده و ... در تشدید لکنت دخیل هستند، لازم است مشاوره روانشناختی یا روانپزشکی صورت گیرد و در صورت نیاز مداخلات دیگری نظیر روان درمانی فردی، خانواده درمانی و در موارد خاص درمان دارویی نیز صورت گیرد.

آیا دارو درمانی در درمان لکنت کمک کننده است؟
دارو درمانی در درمان خود اختلال تأثیری ندارد، مگر اینکه دارو را در مورد اختلالات همراه با این مشکل که روی آن تأثیر منفی می گذارند، به کار ببریم.

طول مدت برنامه درمانی چقدر است؟
در موارد خفیف بخصوص در کودکان پیش دبستانی تنها چند هفته و در موارد شدید گاهی تا ۱۸ ماه به طول می انجامد.