زنان یائسه هم می‌توانند باردار شوند؟

شاید ندانید اما درصورتی که یک خانم موفق به بارداری در سنین مناسب نشده باشد، می‌تواند به روش IVF باردار شود. در این شرایط ابتدا باید از لحاظ شرایط فیزیکی و زمینه فرهنگی مورد ارزیابی قرار بگیرد.

دکتر آزیتا صفارزاده، متخصص زنان و فوق تخصص نازایی و لاپاروسکوپی: بسیاری از افراد معتقدند 30 سالگی بهترین زمان برای بچه‌دار شدن است چرا که در این سن احتمال اینکه از لحاظ شغلی و روابط زناشویی در ثبات قرار گرفته باشید بیشتر است.

همین موضع باعث می‌شود بتوانید پایه‌های خانواده‌تان را بهتر از هر زمان دیگری بنا کنید. اما باید بدانید قدرت باروری در دهه 30 سالگی نسبت به باروری در دهه 20 سالگی تفاوت‌های عمده‌ای دارد. هر چقدر بیشتر از مرز 30 سالگی دور شوید قدرت باروری‌تان نیز کم رنگ‌تر می‌شود. با این حال اگر تا به امروز یک زندگی سالم را دنبال کرده‌اید و حسابی مراقب وزن و تناسب اندامتان بوده‌اید احتمال اینکه در سنین بالا بارداری سالم‌تری داشته باشید بیشتر است.

 

 

تخمک‌گذاری در دختر خانم‌ها از سن بلوغ شروع می‌شود و از همان زمان امکان بارداری فراهم می‌شود. در چند سال اول بعد از بلوغ معمولاً تخمک‌گذاری‌ها نامرتب هستند و گاهی اوقات 1 تا 2 سال طول می‌کشد تا ریتم نرمال خود را پیدا کنند.

بارداری در سنین زیر 18 سال می‌تواند همراه با خطراتی از جمله کاهش رشد داخل رحمی جنین، افزایش احتمال فشار خون بارداری و پره اکلامپسی باشد. علاوه بر این مادری که در سن کم باردار می‌شود مسلماً تجربیات کافی برای به آخر رساندن یک بارداری را ندارد.

معمولاً در کشورهای پیشرفته این نوع بارداری‌ها بدون برنامه‌ریزی قبلی رخ می‌دهد و احتمال سقط در آن‌ها زیاد است چرا که ممکن است تخمک و یا اسپرم کیفیت مناسب برای باروری نداشته باشند.

 

بهترین سن برای بارداری معمولاً 25 و 26 سالگی است. در این سن اکثریت عوارض بارداری کاهش پیدا می‌کنند و معمولاً بارداری به صورت نرمال ادامه پیدا می‌کند. احتمال دیابت بارداری، فشار خون و کاهش رشد جنین بسیار کم است و حاملگی‌ها در این سن معمولاً بدون خطر هستند. در ضمن احتمال ناهنجاری‌های جنینی که بیشتر به علت سه تایی شدن کروموزوم‌های 13، 18 و 21 اتفاق می‌افتد، بسیار کم است. تمام تخمک‌های یک خانم در زمان تولد تولید و ذخیره می‌شوند و تا 50 سالگی هر ماه یکی از آن‌ها آزاد شده و باعث تخمک‌گذاری و پریود ماهانه می‌شود.

حال هر چقدر سن باروری پایین‌تر باشد (البته نه زیر 18 سال) به خصوص در 25 تا 26 سالگی کیفیت تخمک‌هایی که بارور می‌شوند بسیار بهتر است و معمولاً بارداری‌ها راحت‌تر و بدون مشکل می‌گذرند. علاوه بر این در این سن معمولاً سلامتی خانم‌ها بیشتر است و به اندازه کافی از شعور اجتماعی و دانش برخوردار هستند.

 

در جوامع پیشرفته به علت طولانی شدن دوران تحصیل و پیدا کردن کار بسیاری از بارداری‌ها در سنین بالای 30 سال اتفاق می‌افتند. خانم‌ها در سن 30 سالگی یک افت باروری و در 35 سالگی یک افت شدید باروری دارند و بعد از 42 سالگی احتمال بارداری آن‌ها بسیار کم می‌شود و تقریباً بارداری‌ها به صورت اتفاقی رخ می‌دهند.

می‌توان گفت 25 تا 35 سالگی سن مناسب بارداری است. یعنی تا 35 سالگی نیز حاملگی‌ها قابل قبول هستند اما از 35 سالگی به بعد عوارض بارداری بیشتر بروز می‌کنند و اختلالات و ناهنجاری‌های کروموزومی بسیار شایع می‌شوند. اگر در سن 25 سالگی از هر 2500 جنین 1 نفر دچار مشکل کروموزومی می‌شود، در سن 35 سالگی این نسبت 1 به 250 می‌شود یعنی احتمال ناهنجاری‌های کروموزومی 10 برابر بیشتر می‌شود.

همچنین این احتمال در سن 42 سالگی حدوداً 1 روی 42 می‌شود! بنابراین با بالا رفتن سن، تخمک‌ها کیفیت خود را از دست می‌دهند و احتمال ناهنجاری‌های جنینی، دیابت و در پی آن مرگ داخل رحمی جنین، عوارض و ناهنجاری‌های قلبی و مغزی، سقط و کاهش رشد داخل رحمی جنین افزایش پیدا می‌کند.

به خصوص اگر اولین حاملگی بعد از 35 سالگی اتفاق بیفتد احتمال پرکلامسی یا فشار خون بارداری و تصلب شرایین بسیار بیشتر می‌شود. این وضعیت می‌تواند برای مادر هم بسیار خطرناک باشد و ممکن است همراه با آن تشنج نیز اتفاق بیفتد. گاهی اوقات کیفیت تخمک‌ها به قدری خراب می‌شود که فرد دیگر نمی‌تواند باردار شود. به طور کلی حاملگی‌های بالای 35 سال، حاملگی‌های پُر خطر نامیده می‌شوند.

 

استفاده از روش‌های کمک باروری باعث می‌شود احتمال دوقلوزایی زیاد شود اما باید بدانید این موضوع ربطی به سن ندارد. یعنی با بالا رفتن سن احتمال دوقلوزایی بیشتر نمی‌شود بلکه بر اثر داروهای کمک باروری این شانس بیشتر می‌شود.

احتمال دوقلوی دو تخمی 1 روی 250 است. این احتمال در همه ثابت است مگر در کسانی که سابقه خانوادگی داشته باشند. علاوه بر این معمولاً خانم‌هایی که در سنین بالاتر حامله می‌شوند تحت عمل سزارین قرار می‌گیرند.

در واقع سیستم آمریکایی برای زایمان‌های بالای 35 سال سزارین را توصیه می‌کند چرا که در این سن احتمال ایجاد مشکلات حین زایمان برای نوزاد بیشتر می‌شود اما سیستم اروپایی معمولاً سزارین را در سنین بالاتری پیشنهاد می‌کند. به طور کلی اگر فردی اولین بارداریش بالای 35 سال باشد بهتر است سزارین شود.

 

باردار شدن در سنین بالا این احتمال را دارد که دیابت یا فشار خون حاصل از بارداری، پس از زایمان برای مادر باقی بماند و یا اینکه ممکن است اختلالات مربوط به وریدها باعث لخته شدن خون و ترومبوزهای وریدی شود. البته این احتمال در افراد چاق و کم تحرک بیشتر است. حتی احتمال آمبولی ریه نیز وجود دارد.

با این حال اگر مادر از سلامت جسمانی خوبی برخوردار باشد، رژیم غذایی مناسبی داشته باشد، به طور مرتب ورزش کند و اضافه وزن نداشته باشد می‌تواند در سنین بالاتر نیز بارداری سالم و بی‌خطری داشته باشد. برای مثال یک خانم 40 ساله که از سلامت کامل برخوردار است و مرتب ورزش می‌کند نسبت به یک خانم 27 ساله که چاقی مفرط دارد و وزنش بالای 100 کیلوگرم است، حاملگی بسیار بهتری را خواهد گذراند.

علاوه بر این متأسفانه در فرهنگ ما این تفکر وجود دارد که یک خانم حامله باید 20 تا 30 کیلوگرم وزن اضافه کند. در حالی که این موضوع می‌تواند سلامت بارداری را به خطر بیندازد و باعث دیابت و فشار خون شود. بنابراین نحوه زندگی حتی می‌تواند سن را تحت تأثیر قرار دهد.

 

خانم‌های یائسه هم می‌توانند باردار شوند!
احتمالا شما یائسگی را به معنای پایان دوره باروری بانوان می دانید، با این حال گه گاهی خبر هایی دال بر باردار شدن و زایمان کردن بانوان بالای 50 و 60 سال به گوش می رسد. بعد از 42 سالگی احتمال بارداری بسیار کم می‌شود اما اگر دچار یائسگی زودرس شده اید یا اگر دیگر تخمک‌گذاری در بدنتان انجام نمی‌شود و یا تمامی این مسائل باعث شده که ذهنتان درگیر این مساله شود که آیا باید برای همیشه بچه‌دار شدن را فراموش کنید با پیشرفت علم امروزه با روش‌های کمک باروری موجود می‌توان خانم‌های 42 ساله به بالا را نیز باردار نمود. در این سنین تخمک‌گذاری‌ها کم می‌شود اما احتمالش صفر نمی‌شود. برای مثال برخی از افراد در سن 54 سالگی یائسه می‌شوند. حتی می‌توان با استفاده از روش‌های کمک باروری مانند IVF و تخمک اهدایی، خانم‌های یائسه را نیز باردار نمود. با این حال باید انتظار عوارض بارداری را در این سنین داشته باشیم.

 

با از کار افتادن فعالیت تخمدان ها (یائسگی طبیعی یا یائسگی زودرس) امکان باردار شدن توسط اهدا تخمک و پس از آماده سازی رحم امکان دارد و می بایست:
1. سلامت خانم یائسه از نظر قلبی - کلیوی برای تحمل داروهای آماده سازی اندوپروپین حاملگی بررسی گردد.
2.ریسک عوارض حاملگی مثل فشار خون حاملگی، اختلال رشد جنین در زنان مسن تر از 40 سال خیلی بالاست.
3. رحم خانم یائسه باید حتما سالم باشد.
بارداری بعد از یائسگی با روش لقاح مصنوعی
درصورتی که به دلایل مختلفی یک خانم موفق به بارداری در سنین مناسب نشده باشد، می‌تواند به روش IVF باردار شود. در این شرایط ابتدا باید خانم از لحاظ شرایط فیزیکی و زمینه فرهنگی ارزیابی شود؛ سپس یک خانم جوان اهداکننده تخمک (مشابه با شرایط جسمی و فرهنگی خانم)، انتخاب می‌شود. اهداکننده تخمک، اغلب ناشناس است. به این ترتیب هرگز با فرد اهداکننده ملاقاتی صورت نمی‌گیرد.
معمولا پیش از IVF، داروهایی برای آماده‌سازی رحم و پوشش داخلی آندومتر تجویز می‌شود. در آزمایشگاه، لقاح مصنوعی تخمک اهدا شده با اسپرم همسر، صورت می‌گیرد. جنین‌های ایجاد شده، پنج روز بعد از لقاح مصنوعی، به رحم خانم منتقل می‌شوند.
به طور معمول در لقاح مصنوعی دو جنین سالم برای انتقال به رحم انتخاب می‌شوند و بقیه جنین‌ها فریز می‌شوند تا در صورت نیاز، در آینده برای بارداری‌های بعدی استفاده شوند.
درصورتی که خانمی دارای وضعیت جسمانی سالم و وزن ایده‌آلی باشد و سیگار نکشد، بارداری با لقاح مصنوعی بعد از یائسگی می‌تواند روشی امیدوارکننده برای تشکیل خانواده باشد. ضمن اینکه بد نیست بدانید لقاح مصنوعی با تخمک اهدایی، برای خانم‌ها در سن 50 سالگی نتایج موفقیت‌آمیزی را به همراه دارد.
شانس موفقیت IVF
شانس بارداری در شیوه IVF برای خانم های جوان در صورتی که جنین فریز ندشه باشد حدود 30 درصد است و برای جنین های فریز شده هم 15 درصد شانس بارداری وجود دارد. به طور کلی با تکرار سیکل شانس بارداری به 50 درصد می رسد. در خانم های مسن تر در صورتی که کیفیت تخمک های اهدایی خوب باشد و فرد هم از شرایط سلامت خوبی برخوردار باشد ، شانس باروری به 30 درصد می رسد
خطرات بارداری در سنین بالا
بارداری در سن بالا ، احتمال افزایش فیبروم را در خانم ها ایجاد می کند. ضخامت آندومتر که فاکتور مهمی در بارداری است در خانم های با سن بالا افزایش می یابد. کیفیت تخمک ها هم کاهش می یابد. احتمال کیست تخمدان و اندومتریوز هم بیشتر می شود غیر از کاهش کیفیت سلامت رحم ، تغییراتی در فیزیولوژی مادران هم ایجاد می شود ، حجم خون حدود یک و نیم لیتر و ضربان قلب تا حدود صد تا بیشتر می شود. این خانم ها در زمان بارداری سلامت خانم های جوان را ندارند و ممکن است با مشکلات افزایش فشار خون ، دیابت ، خون رسانی نا کافی به جنین و رشد نا مناسب جنین رو به رو شوند.

 

هر چه سن بالاتر می‌رود تصلب شرایین بیشتر شده و جدار عروق تنگ‌تر می‌شوند. این تنگ شدن عروق برای رحم نیز اتفاق می‌افتد و همین موضوع باعث افزایش فشار خون، سقط و کاهش رشد داخل رحمی جنین می‌شود. همچنین ممکن است واریس‌هایی در ناحیه لگن ایجاد شود که این واریس‌ها هنگام حاملگی بسیار دردناک خواهند شد و ممکن است خونریزی نیز به همراه داشته باشند. علاوه بر این احتمال وجود سرطان‌ها در سنین بالا بیشتر است.

برای مثال ممکن است فرد هم زمان با حاملگی، سرطان دهانه رحم یا سرطان سینه داشته باشد و این موضوع در حین بارداری کشف شود. بیماری‌های هم زمان با بارداری، پزشکان را با مشکلات بسیاری مواجه می‌کنند چون گاهی اوقات لازم است بین مرگ و زندگی تصمیم‌گیری شود. البته در بعضی موارد می‌توان درمان را تا موقع زایمان عقب انداخت.

علاوه بر سرطان‌ها، احتمال بیماری‌های خوش‌خیم مانند فیبروم یا پولیپ با بالا رفتن سن افزایش پیدا می‌کند. وجود فیبروم‌های متعدد و بزرگ مخصوصاً در سنین بالا می‌تواند باعث مشکلات بارداری و سقط جنین شود.

 

به تمام خانم‌ها توصیه می‌شود 6 ماه قبل از بارداری به پزشک زنان مراجعه کنند تا تمام آزمایش‌های روتین و مورد نیاز را انجام دهند. البته امروزه وزارت‌خانه انجام این آزمایش‌ها را اجباری کرده است. در این آزمایش‌ها کم خونی، فعالیت غده تیروئید، گروه خونی، هپاتیت، ایدز، سیفلیس، عملکرد کلیه و … بررسی می‌شوند.

همچنین واکسن‌هایی که قبلاً تزریق نشده‌اند مانند واکسن کزاز، سرخچه و … برای فرد تزریق خواهد شد. سپس از او درخواست می‌شود حتماً 3 ماه قبل از بارداری شروع به مصرف مولتی ویتامین‌ها و اسید فولیک کند و یک زندگی سالم داشته باشد.

یعنی میزان مصرف فست فود، چربی، شیرینی و نشاسته را کاهش دهد و از انواع پروتئین‌ها، حبوبات، سبزیجات، لبنیات کم چرب و یک یا دو بار در هفته از ماهی استفاده کند. همچنین لازم است هر روز ورزش‌های مناسبی انجام دهد برای مثال می‌تواند روزی 45 دقیقه تا 1 ساعت پیاده‌روی تُند داشته باشد و یا شنا، ایروبیک و هر ورزشی که دوست دارد انجام دهد تا عضلاتش آمادگی اضافه شدن 2 لیتر خون و 15 تا 20 ضربان قلب و کشش و تحمل حداقل 12 کیلو اضافه وزن را در حین بارداری داشته باشد. اگر سیگاری است حتما سیگار را قطع کند و قلیان را کنار بگذارد. در صورت وجود اعتیاد نیز باید حتماً مصرف مواد را ترک کند تا در حین بارداری مشکلی پیش نیاید.

 

امروزه با بالا رفتن سن ازدواج بسیاری از خانم‌های جوان نگران این هستند که با ازدواج در سنین بالا دیگر نتوانند بچه‌دار شوند. اما مدتی است که با معرفی یک روش جدید سؤالات بسیاری در ذهن خانم‌های جوان ایجاد شده است. در این روش مقداری از بافت تخمدان و یا یکی از تخمدان‌ها با روش لاپاروسکوپی برداشته می‌شود و در نیتروژن مایع فریز می‌شود.

این مایع می‌تواند بافت تخمدان را برای سال‌ها سالم نگه دارد. سپس در زمان مورد نظر، تخمدان را در محیط کشت تحت اثر داروهای محرک تخمک‌گذاری قرار می‌دهند تا فولیکولی که لازم است تشکیل شود. سپس از آن فولیکول، تخمک را خارج می‌کنند تا با استفاده از آن بتوان فرد را باردار نمود.

با این حال این روش هنوز مراحل ابتدایی خود را طی می‌کند و نمی‌توان خیلی روی آن حساب کرد. در واقع هنوز موفقیت چشمگیری با این روش دیده نشده است. به هر حال در صورت تمایل به افراد پیشنهاد می‌شود این کار را انجام دهند، شاید علم مربوط به آن تا چند سال دیگر در ایران پیشرفت کند و بتوان از تخمدان فریز شده استفاده کرد.

درست مانند سلول‌های بنیادی که تا به حال چند مورد موفقیت در ایران برای درمان سرطان‌های خون بچه‌ها دیده شده است و امیدواریم که در آینده به جای پیوند اعضا از کشت سلول‌های مختلف بدن استفاده کنیم اما فعلاً استفاده از آن در ایران محدودتر از خارج است.

 

در بعضی موارد ممکن است خانم پس از ازدواج مبتلا به سرطان شده باشد و لازم باشد تحت شیمی درمانی قرار بگیرد. در چنین مواردی قبل از شروع شیمی درمانی، تحریک تخمک‌گذاری انجام می‌شود و با روش IVF، اسپرم داخل تخمک تزریق می‌شود و بعد جنین را فریز می‌کنند. همچنین اگر مرد سرطان داشته باشد می‌توان قبل از شیمی درمانی اسپرمش را فریز نمود تا در زمان لازم مورد استفاده قرار گیرد.

علاوه بر این در مورد بیماران مبتلا به پسوریازیس که می‌خواهند از متوترکسات استفاده کنند و یا کلاً تمام بیمارانی که باید داروهای سنگین مصرف کنند توصیه می‌شود قبل از شروع درمان، تخمک و یا اسپرم‌شان گرفته شود. حتی اگر فرزندی هم دارند توصیه می‌شود قبل از درمان این کار را انجام دهند تا اگر بر اثر شیمی درمانی در حالت یائسگی رفتند حداقل جنین‌هایشان را داشته باشند.

همچنین این روش برای زوج‌هایی که بیماری خاصی ندارند و می‌خواهند در سنین بالاتر بچه‌دار شوند گزینه مناسبی به شمار می‌آید. جوابگویی این روش بسیار بالا است. حتی در مواردی دیده شده است که جنین تازه زوج جواب نداده اما جنین فریز شده‌شان جواب داده است.

 

آقایان نیز در سنین بالای 40 سالگی دچار افت قدرت باروری می‌شوند درست مانند همان اتفاقی که بعد از 30 سالگی برای خانم‌ها می‌افتد. بالا رفتن سن آقایان باعث تنگی عروق بدن و کم شدن تعداد اسپرم‌ها، کُند شدن حرکت و غیر طبیعی شدن شکل آن‌ها می‌شود.

متأسفانه امروزه به دلیل پوشیدن شلوارهای تنگ و قرار گرفتن در محیط‌های گرم نوعی بیماری به نام واریکوسل یا واریس بیضه در آقایان بسیار شایع شده است. این واریس و بالا رفتن حرارت ناحیه بیضه‌ها می‌توانند منجر به کاهش تعداد، حرکت و بد شکل شدن اسپرم‌ها و در نهایت نازایی شوند.