واکسن کزاز، میکروب دنبال بریدگی است

بهداشت برای خانواده: پس از تزريق واکسن دستگاه دفاعى بدن شروع به فعاليت کرده ايمنى در بدن ايجاد مى شود و انسان را در مقابل ابتلا به بيمارى مصون نگه مى دارد. بنابراين مى توان گفت: واکسيناسيون عبارت از کوششى است که براى تخفيف يا جلوگيرى از بروز يک بيمارى عفونى يا وارد کردن يک آنتى ژن يا آنتى کور (پادزهر) صورت مى گيرد.

مصونيت: قدرت مقاومت بدن در مقابل بيمارى را مصونيت مى نامند.

واکسن چيست؟ واکسن عبارت است از جسم ميکرب زنده ضعيف شده يا کشته شده و يا سموم بى اثر شده ميکرب ها که خاصيت آنتى ژنى دارند و باعث تحريک سيستم ايمنى و آنتى کورسازى در بدن و ايجاد پادزهر مى شوند. بطور کلى واکسن ها فراورده هايى هستند که جهت پيشگيرى از بروز بيمارى هاى واگير به کاربرده مى شوند.

انواع مصونيت

مصونيت بر دو نوع است. طبيعى و اکتسابى. در مصونيت طبيعى بسيارى از افراد نسبت به بعضى از بيمارى ها از ابتدا مصونيت دارند و به آن ها دچار نمى شوند مثلا انسان خود بخودى به طاعون گاوى مبتلا نمى شود.

مصونيت اکتسابى: اين نوع مصونيت در اصل وجود ندارد و بعدا در انسان بوجود مى آيد. مصونيت اکتسابى بر دو قسم است فعال و غيرفعال. مصونيت اکتسابى فعال و غير فعال ممکن است طبيعى و يا مصنوعى باشد.

پس از ورود ميکرب به بدن و ايجاد بيمارى مصونيتى در بدن ايجاد مى شود که به آن مصونيت اکتسابى فعال طبيعى مى گويند و مصونيت اکتسابى فعال مصنوعى نيز همان واکسيناسيون است.

مصونيت هايى که از طريق جفت انتقال مى يابند به مصونيت مادرزادى معروف اند. در اين نوع مصونيت عوامل ايمنى از مادر به وسيله جفت به بدن جنين منتقل مى شود، مانند مصونيتى که در چند ماه اول پس از تولد نسبت به بيمارى سرخک وجود دارد. اين نوع مصونيت را مصونيت اکتسابى غير فعال طبيعى مى گويند. تغذيه با شير مادر نيز يک نوع واکسيناسيون طبيعى عليه چندين بيمارى است. بعضى از مقاومت هاى مادر در مقابل بيمارى، از راه تغذيه با شير مادر منتقل مى گردد. اين ايمنى مخوصا از طريق خوردن آغوز (کلستروم)، شيرى که در اولين روزهاى پس از تولد ترشح مى شود، ايجاد مى شود.

زمانى که انسان مصونيت خود را از طريق تزريق کاماگلوبولين و سرم هاى اختصاصى مانند تتابولين (سرم ضد کزاز) بدست آورد به اين نوع مصونيت، مصونيت اکتسابى غير فعال مصنوعى مى گويند. اين نوع مصونيت به سبب عدم فعاليت سيستم دفاعى بدن پايدار نبوده و در نتيجه بسيار کوتاه مدت است.

بنابر اين واکسيناسيون مصونيت اکتسابى فعال مصنوعى است، که از عامل بيمارى (ميکرب) کشته شده (مانند واکسن سياه سرفه) زنده ضعيف شده (ب ث ژ) يا سم ضعيف شده بيمارى (کزاز) است.

چگونگى ايجاد مصونيت

هنگامى که ميکروب يا ويروس (آنتى ژن) وارد خون مى شود بدن مثل يک دشمن خارجى به آن نگاه مى کند و ارتش دفاعى خود را آماده مى کند، تا با آن به مقابله برخيزد و در برابر آن آنتى کورهاى لازم را ترشح مى کند. آنتى کورها نه تنها مواد سمى را بى اثر مى کنند بلکه ميکروب يا ويروس را هم ضعيف ساخته و از بين مى برند. آنتى کورها (هميشه و در مورد بعضى از ميکروب ها و ويروس ها تا مدتى) براى سرکوب مجدد آن عوامل بيمارى آماده اند و در نتيجه وقتى بدن يکبار بر يک ميکروب يا ويروس خاص پيروز مى شود تا مدتى يا براى هميشه در مقابل آن قدرت دفاع دارد. در اين هنگام بدن را مصونيت يافته مى نامند.

واکسيناسيون کزاز زنان باردار

به دليل بالا بودن ميزان بيمارى کزاز نافى در نوزادان، توصيه مى شود مادران باردار حتما در دوران باردارى عليه کزاز واکسينه شوند. اولين نوبت واکسيناسيون مى تواند در هر يک از ماه هاى حاملگى باشد، يعنى حتى در اولين مراجعه و هنگام تشکيل پرونده. دومين تزريق بايد به فاصله يک ماه از تزريق اول انجام گيرد. نوبت سوم شش ماه بعد از دريافتن دومين نوبت و نوبت چهارم يک سال بعد از دريافت سومين نوبت تزريق مى شود. و بعد از تزريق چهارم واکسيناسيون هر ده سال تکرار مى شود. در مواردى که واکسيناسيون کزاز به تعويق افتد. واکسيناسيون زمانى براى جلوگيرى از کزاز نوزاد مؤثر خواهد بود، که دومين تزريق حد اقل 15 روز مانده به موعد زايمان باشد. تمام زنان بين سنين 15 تا 45 سال بايد عليه بيمارى کزاز واکسينه شوند.

در بسيارى از نقاط دنيا مادران با وضعيت غير بهداشتى زايمان مى کنند اين مسأله مادر و کودک را در معرض خطر کزاز قرار مى دهد و از صد کودک به دنيا آمده، يک کودک جان خود را بر اثر بيمارى کزاز از دست خواهد داد.

ميکرب کزاز در زخم ها و بريدگى هاى آلوده، رشد مى کند. بطور مثال اگر بند ناف با چاقوى الوده بريده شود و يا از نخ و پارچه کثيف جهت بستن بند ناف استفاده شود؛ کودک به بيمارى کزاز مبتلا خواهد شد. هر شيئى که براى بريدن بند ناف استفاده مى شود، اولا بايد تميز باشد ثانياً ضد عفونى بوده يا به هر وسيله ممکن حتى شعله آتش ضدعفونى گرديده و بعد سرد شود.

اگر ميکرب کزاز وارد بدن مادر شود، در حالى که او عليه بيمارى کزاز واکسينه نشده باشد، مادر در معرض خطر مرگ قرار مى گيرد. مادران مى توانند خودشان و نوزادشان را عليه بيمارى کزاز محافظت کنند، بشرطى که قبلا يا در خلال باردارى واکسينه شوند. تمام زنان در سنين باردارى بايد عليه بيمارى کزاز واکسينه شوند. هر زنى که باردار مى شود بايد اطمينان حاصل نمايد که واکسيناسيون خود را عليه بيمارى کزاز انجام داده است.

نکات مهم در برنامه واکسيناسيون

1. برنامه واکسيناسيون کودکان نارس و با وزن کمتر نيز طبق جدول واکسيناسيون صورت مى پذيرد.

۲. در صورتى که به علت بيمارى يا هر علت ديگر، واکسيناسيون طبق فرمول و برنامه تعيين شده انجام نشده باشد، در هر موقع که طفل مراجعه نمايد مى توان برنامه واکسيناسيون بويژه موارد چند نوبتى را ادامه داد و لزومى به از سرگرفتن واکسيناسيون نخواهد بود.

3. اگر در اثر تزريق واکسن ثلاث به کودک، تب بالاى 40 درجه و يا تشنج عارض شود، در نوبت هاى بعدى بايستى از واکسن دوگانه استفاده شود.

۴. شير مادر با نوع خوراکى واکسن فلج اطفال مغايرتى ندارد و لزومى به ندادن شير مادر قبل يا بعد از واکسيناسيون نخواهد بود. هم چنين استفراغ مختصر پس از خوراندن قطره فلج مسأله مهمى نبوده، نيازى به تجديد واکسن نمى باشد.

5. شل بودن مدفوع يا سرماخوردگى خفيف (آبريزش بينى و سرفه) مانع از انجام واکسيناسيون نمى باشد.

۶. حساسيت به تخم مرغ مانع واکسيناسيون سرخک نيست.

7. تزريق همزمان واکسن سرخک و ب ث ژ اشکالى ندارد.

۸. در صورتى که واکسن هاى زنده ويروسى مانند قطره فلج اطفال و واکسن سرخک بطور همزمان مورد استفاده قرار نگيرد، بايستى بين آن ها حد اقل يکماه فاصله باشد.

9. حتى المقدور از تزريق گاما گلوبولين به اطفال خود دارى شود، مگر در مواردى که پزشک متخصص جايز بداند که در چنين مواردى فاصله بين تجويز واکسن هاى ويروسى زنده ضعيف شده و گاماگلوبولين يا فراورده هاى خونى، لااقل سه ماه خواهد بود.

۱۰. تزريق واکسن کزاز به زنان بار دار، مجاز و لازم است، ولى کار برد واکسن هاى ويروسى زنده تزريقى ممنوع مى باشد.

11. بهترين سن براى تلقيح ب ث ژ عليه بيمارى سل بدو تولد مى باشد.

۱۲. پس از پايان ۶ سالگى تلقيح واکسن سه گانه (ديفترى، کزاز، سياه سرفه) مجاز نيست.

13. سوء تغذيه مانعى براى واکسيناسيون نيست.

۱۴. اگر کوچک ترين ترديدى در ابتلاى قبلى طفل به بيمارى سرخک وجود داشته باشد، واکسن سرخک بايد تزريق شود.

تذکر: براى هر زن يا کودکى که واکسينه مى شود بايد کارت واکسيناسيون صادر شود، خانواده ها بايد در حفظ و نگهدارى کارت واکسيناسيون دقت کافى بنمايند.

موارد منع واکسيناسيون

۱. بيمارى هاى حاد تب دار (سرماخوردگى و تب خفيف مانعى براى واکسيناسيون نيست).

2. در افرادى که تحت درمان با اشعه ايکس و داروهاى ضد سرطان هستند از تجويز واکسن هاى ويروسى زنده به آنان بايد خود دارى کرد.

۳. در زمان حاملگى واکسن سرخجه و ساير واکسن هاى ويروسى زنده تزريقى ممنوع است.

4. در اختلالات ايمنى، چه اوليه و چه اکتسابى مثل لوسمى (سرطان خون) و غيره واکسن هاى ويروسى زنده نبايد تزريق شود.

۵. تا سه ماه بعد از دريافت خون و پلاسما و سه ماه بعد از تزريق گاماگلوبولين، تجويز واکسن هاى ويروسى زنده ضعيف شده توصيه نمى شود.

6. تزريق واکسن ثلاث در کودکانى که دچار ضايعات مغزى پيشرونده (از هر نوع) مى باشند، ممنوع است و بايد از واکسن توام استفاده شود. تشنج ناشى از تب و تشنج هائى که کنترل شده اند موانعى براى واکسيناسيون نيستند.

واکسيناسيون نوزادان

از آن جا که نيمى از مرگ و مير هاى ناشى از سياه سرفه، بخشى از معلوليت هاى ناشى از فلج اطفال، بخشى از تمام مرگ و مير هاى ناشى از بيمارى سرخک قبل از يک سالگى اتفاق مى افتد، واکسيناسيون کامل نوزادان امرى حياتى است. در غير اين صورت ممکن است واکسن ها اثر نکند. بعضى واکسن ها يک بار بايد تزريق شوند. عده اى ديگر از واکسن ها بايد سه بار با فاصله زمانى لا اقل ۴ هفته بين هر دو واکسن، تزريق گردند.

مسئله مهم اين است که والدين بدانند در حال حاضر در سال اول زندگى، فرزندشان پنج بار براى انجام واکسيناسيون بايد به مراکز بهداشتى درمانى مراجعه کنند:

ـ در بدو تولد و يا در اولين فرصت بعد از زايمان، نوزاد بايد عليه بيمارى سل واکسينه شود. اولين نوبت واکسيناسيون عليه فلج اطفال نيز در همين موقع صورت مى پذيرد.

ـ پس از 6 هفتگى، والدين بايد نوزادشان را براى اولين تزريق واکسن ديفترى، سياه سرفه و کزاز بياورند. اين سه واکسن با هم در يک آمپول به نام ثلاث، زده مى شود.

ـ در سنين ۱۰ و ۱۴ هفتگى والدين بايد نوزادشان را جهت واکسيناسيون نوبت دوم و سوم ثلاث به مراکز بهداشتى درمانى بياورند يک نوبت ديگر واکسن فلج اطفال نيز در اين دو مراجعه بايد داده شود.

ـ با شروع 9 ماهگى والدين بايد نوزادشان را جهت واکسيناسيون عليه سرخک به مراکز بياورند.

سرخک يکى از خطرناک ترين بيمارى هاى زمان کودکى است. براى چند ماه اول زندگى، کودکان بطور طبيعى در مقابل سرخک مقاوم هستند و اين را از مادر به ارث برده اند. اما پس از ۹ ماهگى مقاومت طبيعى پايان مى يابد. کودک در اين موقع در معرض خطر سرخک قرار مى گيرد. و بايد عليه بيمارى واکسينه شود. واکسينه کردن کودک عليه سرخک بلافاصله پس از ۹ ماهگى، يک مسئله حياتى به شمار مى آيد.

واکسينه کردن کودکانى که از بيمارى هاى خفيف يا سوء تغذيه رنج مى برند، هيچ اشکالى ندارد بخصوص در جاهايى که بيمارى سرخک و سياه سرفه شايع است، در هر فرصتى براى واکسيناسيون بايد استفاده نمود. پس از تزريق واکسن ها کودک ممکن است گريه کند، تب او بالا رود، بدنش کمى کهير بزند و محل تزريق کمى زخم شود مانند هر بيمارى ديگر بايد به او غذا و مايعات فراوان داده شود، مخصوصا ادامه تغذيه با شير مادر که امرى ضرورى است. اگر ضايعات و عوارض واکسيناسيون به مدت سه روز طول کشيد، کودک بايد به مرکز بهداشت ارجاع داده شود.