دوران بارداری و بخور نخورهای دارویی

حتما شنیده اید که در دوران بارداری حتی مصرف داروهای بدون نسخه (OTCها) نیز می تواند با عوارضی همراه باشد. منظور از داروهای بدون نسخه، همان داروهایی است که معمولا به محض شروع سردرد، خارش گلو، آبریزش، دل درد و خلاصه هر نشانه ای از بیماری و کسالت، به راحتی از نزدیک ترین داروخانه بدون مشورت با پزشک تهیه و مصرف می کنیم.

در این مطلب به دنبال پاسخی برای این پرسش هستیم که آیا یک خانم باردار بدون مشورت و به هر میزان که بخواهد می تواند از این داروهای در دسترس استفاده کند یا نه؟ همچنین با ذکر طبقه بندی A,B,C,D,X قصد داریم یادآوری کنیم که کدام یک کم خطر و کدام یک پرخطرند؟ در ادامه در مورد برخی از داروهای بدون نسخه ای که به طور شایع در دوران بارداری مصرف می شوند و اثر آن بر بارداری صحبت می کنیم.


بیشترین علت های مصرف داروهای بدون نسخه در دوران بارداری، سردرد، مشکل های گوارشی، سرماخوردگی، سرفه و آلرژی است و داروهایی که به این منظور استفاده می شوند مسکن ها، آنتی هیستامین ها، ضد احتقان ها و ضدسرفه ها هستند.

واقعیت این است که داروهای بدون نسخه نیز مانند هر داروی دیگری می توانند باعث بروز عوارض جانبی ناخواسته و گاهی بسیار جدی و خطرناک در مصرف کنندگان، به خصوص خانم های باردار شوند. از طرفی، هرکدام از این داروها ممکن است با داروهای مصرفی دیگری که پزشک به هر علتی برای شما تجویز کرده است، تداخل داشته باشد. بنابراین به خانم های باردار توصیه می شود که بدون نظر پزشک به هیچ عنوان از هیچ دارویی استفاده نکنند و حتی در مورد مصرف داروهایی که قبلا استفاده می کرده اند و هیچ گاه برایشان عارضه ای ایجاد نکرده بوده است نیز در طول بارداری با پزشک خود مشورت کنند.

داروهای ضدسرفه، ضدسرماخوردگی و ضد آلرژی
ابتلا به سرماخوردگی و آلرژی و سرفه در دوران بارداری بسیار شایع است. خانم های باردار در درجه اول باید سعی کنند تا جایی که ممکن است، بدون استفاده از دارو علائمشان را برطرف کنند؛ مثلا از سرم های شستشو یا اسپری های نمکی برای رفع گرفتگی بینی استفاده کنند. آب و مایعات کافی بنوشند و استراحت کنند. بیشترین داروهای بدون نسخه ای که در این زمان استفاده می شوند، عباتند از: آنتی هیستامین، دکونژستان، (ضداحتقان)، ضد سرفه ها و اکسپکتورانت است. (رجوع کنید به جدول شماره 1/ در میان آنتی هیستامین ها، برم فنیرامین با افزایش خطر ناهنجاری جنین همراه است.)

مسکن ها
شایع ترین داروهای مصرفی هستند که از آنها برای برطرف کردن سردرد و تب یا دردهای عضلانی و استخوانی استفاده می شود. از جمله مسکن ها می توان آسپرین، ایبوبروفن، ناپروکسن، باکلوفن، سلکوکسیب، ژلوفن، دیکلوفناک و استامینوفن را نام برد. همه داروهایی که نام بردیم به غیر از استامینوفن، مربوط به گروه دارویی ای هستند که به آنها ضدالتهاب غیراستروئیدی می گویند. استفاده از این داروها در نیمه اول بارداری احتمال سقط جنین و در ۳ ماهه آخر احتمال بسته شدن زودرس مجرای شریانی و سمیت کلیوی در جنین را زیاد می کند.

داروی دیگر استامینوفن است که به نظر می رسد در دوران بارداری مشکل های کمتری ایجاد می کند اما نکته قابل توجه در مورد مصرف آن این است که در بسیاری از مطالعه ها نشان داده شده که کودکان متولدشده از مادرانی که استامینوفن مصرف کرده بودند، بسیار بیشتر مبتلا به اختلال بیش فعالی/ کم توجهی یا ADHD می شوند.

داروهای گوارشی
بیشترین مشکل خانم های باردار که به دستگاه گوارش مربوط می شود، تهوع، استفراغ، یبوست و برگشت اسید معده است. اگرچه تقریبا همه خانم ها در هفته های اول بارداری حالت تهوع و استفراغ را تجربه می کنند، اما حالت شدیدی از این وضعیت وجود دارد که زندگی خانم باردار را به شدت مختل می کند و وزن او را بیش از 5 درصد کاهش می دهد و حتی گاهی به بستری و کنترل شرایط بیمار نیاز به وجود می آید.

داروهایی که برای کنترل تهوع و استفراغ تجویز می شوند، در جدول نشان داده شده اند. (رجوع کنید به جدول شماره 2/ در میان داروهای ضدتهوع، پرومتازین یکی از پرعارضه ترین داروهایی است که ضمنا خواب آور نیز هست.)

برگشت اسید معده نیز مشکل شایعی است که 30 تا 50 درصد خانم های باردار را گرفتار می کند. در میان داروهای ضداسید، تریسیلیکات منیزیم و بیکربنات سدیم داروهایی هستند که در دوران بارداری باید از آنها اجتناب کرد. داروهایی نیز برای درمان برگشت اسید معده استفاده می شوند که کم خطرتر هستند. (رجوع کنید به جدول شماره 3/ در میان داروهای ضد اسید معده، مصرف میزوپروستول در دوران بارداری به علت بالابردن احتمال سقط ممنوع است.)

یبوست هم در دوران بارداری ممکن است یکی از گرفتاری های مادران باشد. نکته مهم این است که هنگام بارداری باید از مصرف روغن کرچک و روغن های معدنی در درمان یبوست خودداری کرد.

جدول شماره ۱
نام دارو	گروه دارو در بارداری	دسته دارویی	توضیحات
کلر فنرامین	B	آنتی هیستامین	خوراکی است.
دیفن هیدرامین	B	آنتی هیستامین	در دوز بالا روی جنین اثر می گذارد.
سودوافدرین	C	ضد احتقان	در ۳ ماهه اول منع مصرف دارد.
دکسترومتورفان	C	ضد سرفه	در بارداری قابل استفاده است.
گایافنزین	C	اکسپکتورانت	ممکن است در ۳ ماهه اول مصرف آن بی خطر نباشد.
سیتریزین	B	آنتی هیستامین	در ۳ ماهه اول منع مصرف دارد و در ۳ ماهه دوم و سوم در صورت عدم تحمل دیفن هیدرامین از آن استفاده می شود.

جدول شماره 2
داروهای ضدتهوع در بارداری
نام دارو	ملاحظات
دیمن هیدرینات، دیفن هیدرامین، پریدوکسین	ممکن است باعث سرگیجه شوند. (گروه B )
پرومتازین	پرعارضه و خواب آورند. (گروه C )
متوکلوپرامید	کم عارضه است. (گروه B )

جدول شماره ۳
داروهایی که برای کنترل برگشت اسید معده در خانم های باردار استفاده می شوند:
دارو	ملاحظات
آلومینیوم ام جی اس	ترجیح داده می شود.
سوکرالفات	مصرف این دارو بدون خطر نیست.
فاموتیدین، رانیتیدین	این دو هم بدون خطر نیستند و در ۳ ماه اول باید از مصرف آنها اجتناب کرد.
امپرازول، لانزوپرازول، پنتوپرازول	ایجاد مشکل هایی در ناحیه تناسلی جنین متعاقب مصرف آنها گزارش شده است.

جدول میزان خطر داروها در دوران بارداری
A	به طور کلی مصرف آنها بلامانع است و مدارکی مبنی بر خطرناک بودن آنها نه در انسان ها و نه در حیوانات وجود ندارد. برخی ویتامین ها مانند اسید فولیک در این گروه قرار می گیرند.
B	در مطالعه های حیوانی عارضه ای نداشته اند اما در انسان ها به اندازه کافی مورد مطالعه قرار نگرفته اند یا در برخی مطالعه های حیوانی عارضه مشاهده شده است ولی در مطالعه های انسانی عارضه ای یافت نشده است؛ مانند پنی سیلین.
C	در مطالعه های حیوانی عارضه مشخصی شناخته شده ولی مطالعه های انسانی کافی برای اثبات عارضه در انسان ها انجام نشده بنابراین با توجه به خطری که ممکن است داشته باشند، فقط در صورتی که نفع آن از خطرش بیشتر باشد تجویز می شوند؛ مانند آلومینیوم ام جی اس و امپرازول.
D	برای جنین خطرناک هستند و فقط در جایی که زندگی فرد در خطر باشد و هیچ داروی کم خطرتری موجود نباشد، استفاده می شوند.
X	در بارداری به هیچ وجه نباید استفاده شوند.