چکاپ های دوران بارداری، پشت گوش نیندازید

در بدن هر فرد در دوران بارداری تغییراتی ایجاد می‌شود. این تغییرات در بدن همه بارداران به یک شکل نیست و ممکن است تفاوت‌هایی داشته باشد. دکتر کتایون برجیس، متخصص زنان و زایمان و فلوشیپ نازایی در مورد تغییرات بدن در بارداری و پس از آن و تاثیر بارداری بر سلامت افراد و کاهش یا تشدید بیماری‌ها نکاتی را مطرح کرده‌اند که حتما به مادران باردار برای حفظ سلامت‌شان کمک خواهد کرد.

انــدازه رحم تغییر می‌کند
یکی از مهم‌ترین تغییراتی که در اثر بارداری در بدن مادر به وجود می‌آید تغییرات در رحم است. در طول دوران بارداری با رشد جنین اندازه رحم مادر نیز بزرگ‌تر می‌شود. رحم مادر به اندازه‌ای بزرگ می‌شود که جنین، جفت و کیسه در آن جای بگیرند. ممکن است وزن مادر در 3 ماهه اول بارداری به دلیل حالت تهوع و استفراغ اضافه نشود. بعضی افراد هم ممکن است وزن‌شان کاهش یابد. در 3 ماهه دوم بارداری به تدریج این مشکل حل می‌شود و مادر افزایش وزن پیدا می‌کند. به طور متوسط وزن مادر در 3 ماهه دوم ۴ تا ۵ کیلوگرم و در 3 ماهه سوم ۵ تا ۶ کیلوگرم اضافه می‌شود. به طور متوسط مادر تا پایان بارداری وزنش حدود ۹تا ۱۳ کیلوگرم اضافه می‌شود. تغییرات دیگری که در طول دوران بارداری فرد با آن روبه‌رو می‌شود تغییر در اندازه سینه‌ها است. سینه‌های فرد بادار به تدریج بزرگ و دردناک می‌شوند و هاله اطراف آن‌ها رنگش تیره می‌شود. در طول این دوران روی شکم خطوط تیره رنگی از ناف به سمت پایین شکل می‌گیرند و ترک‌هایی در پوست شکم ظاهر می‌شود. همچنین در این دوران ممکن است در صورت لک‌های قهوه‌ای رنگی ظاهر شود که به آن به اصطلاح ماسک حاملگی گفته می‌شود.

تغییر وزن مادر
اضافه وزن بارداری بستگی به وزن پایه هر فرد دارد. کسانی که شاخص توده بدنی پایینی دارند و لاغر هستند ممکن است حتی تا ۲۰ کیلو اضافه وزن داشته باشند. اما افرادی که شاخص توده بدنی بالایی داشته باشند کمتر افزایش وزن دارند. افراد باردار باید کالری بدن‌شان تنظیم شود و املاح و مواد مغذی به بدن‌شان برسد ولی این افزایش تغذیه باید کنترل شده باشد؛ بارداری و اضافه وزن آن به معنای چاقی بیش از اندازه نیست و در این وضعیت هم تناسب اندام اهمیت خود را دارد.

پس از زایمان وزن بدن مادر به تدریج کم می‌شود. ۳ تا ۴ کیلوگرم وزن جنین، ۴۵۰ تا ۹۰۰ گرم وزن جفت و حداقل ۴۵۰ گرم وزن آب و مایع آمنیوتیک کم می‌شود که باعث کاهش حدود ۵/۵ کیلوگرم از وزن مادر می‌شود. ۴۰ هفته بعد از زایمان مادر کاهش وزن دارد. در ۶ ماهه اول دوران شیردهی به دلیل این‌که انرژی و کالری زیادی از مادر می‌گیرد کاهش وزن وجود دارد. در این دوران وزن مادر به صورت فیزیولوژیک در حال کم شدن است. به صورت طبیعی پس از طی این مدت حدود ۵/۱ کیلوگرم اضافه وزن می‌ماند. متاسفانه در این مدت به دلیل باورهای و عادات اشتباه به مادر مواد چرب و شیرین و پرکالری بسیاری داده می‌شود و از کاهش وزن او جلوگیری می‌شود. باید بدانیم که با خوردن این مواد چرب کاهش وزنی که به صورت فیزیولوژیک قرار بود اتفاق بیفتد، از بین می‌رود. همچنین پس از زایمان مقدار آبی که سلول‌های بدن در طول دوران بارداری در خود نگه داشته‌اند به صورت ادرار و عرق از بدن فرد دفع می‌شود.

تغییرات هورمونی
تغییرات هورمونی بعد از زایمان بر دستگاه عصبی مرکزی تاثیر می‌گذارد و باعث تحریک احساسات مادر در ماه‌های اول پس از زایمان می‌‌شود. مادران احساس افسردگی و فشار روحی دارند. به این دوران، افسردگی پس از زایمان گفته می‌شود. اگر احساس مادر فقط در حد کم شدن علاقه باشد و علائم خفیف باشد، نگرانی ندارد و برطرف می‌شود. ولی در صورتی که مادر رفتار غیرطبیعی و غیرمعقول در مورد خود و نوزاد نشان دهد، به سرعت باید به روانپزشک مراجعه شود. شوهر فرد هم نقش مهمی در این میان دارد. ممکن است نگهداری از نوزاد و انجام کارهای او و بی‌خوابی مادر را اذیت کند. همسر باید در طول این مدت همکاری لازم را داشته باشد تا مادر احساس خستگی مضاعف نکند. نکته مهمی که باید توجه داشت این است که اگر رفتارهای مادر غیرمعقولانه بود و در مورد احساسات غیرمعقولش با کسی حرف زد حتما باید خیلی سریع به روانپزشک مراجعه شود.

رحم کوچک می‌شود
در هنگام زایمان رحم به اندازه‌ای بزرگ است که تقریبا ۲۵ برابر اندازه رحم یک فرد غیرباردار است. انقباضات رحم بعد از تولد نوزاد تمام نمی‌شود. پس از زایمان رحم شروع به جمع شدن و کوچک شدن می‌کند. رحم به سرعت جمع می‌شود و درطول یک هفته اندازه آن به نصف اندازه رحم در هنگام زایمان می‌رسد. در هنگام زایمان رحم تا ناف مریض می‌رسد که بعد از گذشت ۲ هفته از زایمان در لگن حقیقی قرار می‌گیرد و اندازه رحم تقریبا به اندازه قبل از بارداری می‌رسد. در دوران بارداری به دلیل رشد رحم، اعضای داخلی بدن از جمله معده، روده کوچک و بزرگ و مثانه به بالا و به طرفین رانده می‌شوند. پس از تولد نوزاد اعضای داخلی به محل قبلی خود برمی‌گردند.

دیابت در بارداری
در کشور ما به دلیل شرایط منطقه‌ای، افراد وضعیت ژنتیک مشابهی دارند و دیابت بارداری شایع است. فرد باردار باید از 3 ماهه دوم غربالگری دیابت دوران بارداری را انجام دهد. اگر فردی قبل از بارداری دیابت دارد باید حتما با پزشک متخصص غدد مشورت کند و اجازه بارداری توسط پزشکش به او داده شود. افرادی که دیابت دارند و داروهای کاهنده خون مصرف می‌کنند اجازه بارداری ندارند. علاوه بر این، باید سابقه دیابت فرد، سابقه دیابت در خانواده مانند خواهر و مادر و سابقه تولد نوزاد بزرگ جثه، بررسی شود. اگر فرد عامل خطری نداشته باشد با اجازه پزشکش می‌تواند باردار شود. در 3 ماهه اول بارداری آزمایش قند خون باید داده شود. در 3 ماهه دوم غربالگری دیابت بارداری باید دقیق‌تر و جدی‌تر انجام شود. افرادی که سابقه دیابت دارند حتما به متخصص تغذیه مراجعه کنند تا از نظر رژیم غذایی کالری لازم و مواد مغذی به بدن‌شان برسد. حتما این افراد باید مشاوره پزشکی با متخصص تغذیه داشته باشند تا دچار عارضه نشوند. توصیه می‌شود در طول بارداری روزی ۵ بار قند خون کنترل شود و حتما فرد تحت نظر متخصص غدد باشد.

فشار خون
فشار خون در بارداری هم یکی از بیماری‌هایی است که در کشور ما شایع است. بعد از تشخیص این بیماری در فرد باردار باید حتما برای فشار خون هم غربالگری انجام شود. فشار خون باید کنترل شود و رژیم غذایی باید رعایت شود. فرد حتما باید به متخصص تغذیه مراجعه کند تا رژیم غذایی مناسب به او داده شود. به عنوان مثال محدودیت مصرف نمک رعایت شود و سابقه ابتلا در خانواده بررسی شود. پزشک متخصص با توجه به سابقه کامل بیمار تمام سوابق را در او بررسی می‌کند. تمام آزمایش‌های لازم انجام می‌شود. اقدامات لازم تشخیص و درمان مانند کنترل وزن، فشار خون، میزان دفع ادرار، تست‌های بررسی فعالیت کلیوی و بررسی سلامت جنین انجام می‌شود.

میگرن
سردردهای میگرنی هم یکی دیگر از بیماری‌هایی است که به طور شایع در بارداری دیده می‌شود. افراد مبتلا به میگرن قبل از بارداری باید حتما با پزشک خود مشورت کنند. فردی که به میگرن مبتلاست مشاوره جدی با پزشک لازم دارد. افرادی که میگرن دارند در طول بارداری داروهایی مانند ارگوتامین نباید مصرف کنند چرا که با خطر سقط جنین همراه است. نحوه مصرف دارو‌ها در بارداری با مشورت متخصص اعصاب باید انجام شود. در طول بارداری ممکن است میگرن تشدید یا کاهش یابد حتی ممکن است میگرن از علائم بیماری دیگری باشد. بنابراین مشاوره با متخصص مهم است.

اگر فردی آسم داشته باشد یک‌سوم احتمال تشدید آن و یک‌سوم احتمال کاهش بیماری وجود دارد. علائم آسم قبل از بارداری با بعد از آن تفاوتی ندارد. فرد باردار باید حتما تحت نظر متخصص ریه باشد.

بیماری ‌ام اس
در بیماری‌هایی مانند ‌ام اس و لوپوس سیستم ایمنی بدن تضعیف می‌شود. افرادی که این بیماری‌ها را دارند قبل از اقدام به بارداری باید با پزشک فوق تخصص خود مشورت کنند. در صورتی که بیماری‌شان قابل کنترل باشد و کمترین خطر را داشته باشد، می‌توانند با نظر پزشک‌شان باردار شوند و از آن دسته داروهایی که در بارداری مجاز است، مصرف کنند. ام اس بیماری مزمن التهابی سیستم اعصاب مرکزی مغز و نخاع است. یک بیماری خود ایمنی که به دنبال اثر نقص سیستم ایمنی علیه ماده سفید میلین آنتی‌بادی و در نتیجه پلاک‌هایی تولید می‌کند. این پلاک‌ها در پالس‌های عصبی اختلال ایجاد می‌کنند. افرادی که ‌ام اس دارند ممکن است مشکلی هم در بارداری پیدا نکنند ولی باید حتما با پزشک خود مشاوره پزشکی داشته باشند.

تیروئید
بیماری تیروئید هم بیماری شایعی است. بارداری طبیعی منجر به یکسری تغییرات فیزیولوژیک و هورمونی می‌شود که بر عملکرد تیروئید تأثیر می‌گذارد. به ‌همین دلیل تفسیر نتایج آزمایش تیروئید یک خانم باردار باید با دقت صورت گیرد. کم‌کاری تیروئید در بارداری مشکلی است که باید دقیق بررسی و کنترل شود. هرماه باید آزمایش تیروئید انجام شود و باید حتما تحت نظر پزشک متخصص مربوطه باشد.

آرتریت روماتوئید
آرتریت‌ روماتوئید عبارت‌ است‌ از یک‌ بیماری‌ طولانی‌ مدت‌ که‌ طی‌ آن‌ مفصل‌ به‌ همراه‌ عضلات‌، غشاهای‌ پوشاننده‌ و غضروف‌ متأثر می‌شوند. این‌ بیماری‌ در زنان‌ ۳ برابر شایع‌تر است. این افراد هم باید با پزشک متخصص خود مشورت کنند. ممکن است این بیماری در بارداری کاهش یا تشدید یابد.

لوپوس
لوپوس یک اختلال در سیستم ایمنی بدن است. در این بیماری، سلول‌های ایمنی به بافت‌های سالم بدن حمله می‌کنند و موجب التهاب و تخریب بافت می‌شوند. در مورد بیماری لوپوس در بارداری هم باید گفت ممکن است بیماری تشدید یا کاهش یابد. نکته مهم این است که فرد قبل از اقدام به بارداری با پزشک متخصص خود مشورت کند و با اجازه پزشک باردار شود.

برخی تحقیقات نشان می‌دهد مادر شدن مغز را تغییر می‌دهد
برخی تحقیقات دانشمندان نشان می‌دهد هورمون‌هایی که در دوران بارداری و حتی بعد از تولد نوزاد ترشح می‌شود، باعث تغییرات طولانی مدت در مغز می‌شود که توانمندی مادر را در یادگیری افزایش می‌دهد. با توجه به اینکه دردهای زایمانی و سختی‌های آن برای مدت کوتاهی در دوران زایمان، ذهن مادر را از کار می‌اندازد ولی بعد از آن به طرز معجزه‌آسایی هوش و قابلیت‌های ذهنی مادر افزایش می‌یابد. شاید به همین دلیل است که بسیاری از زنان، تازه بعد از بچه‌دار شدن می‌توانند علی‌رغم مشغله زیادکاری و ذهنی، به دانشگاه بروند و به خوبی تحصیل کنند.

طبق این تحقیقات مادر شدن تغییراتی در شکل و اندازه نواحی خاصی از مغز ایجاد می‌کند. این محققان می‌گویند، مغز مادر به سرعت برای برآمدن از عهده وظایف مادر شدن و بچه‌داری تغییر می‌کند و این ‌تغییرات به حدی است که حتی حواس مادر تقویت می‌شود و او می‌تواند صدا‌ها و بوهای ضعیف فرزند خود را بشنود و او را بشناسد. اما این‌که هورمون‌های دوران بارداری باعث ایجاد چنین تغییراتی می‌شوند یا مسئولیت مادر شدن، مسئله‌ای است که شاید کمی مورد اختلا‌ف صاحب‌نظران باشد. آن‌ها بر این باورند که هم تغییرات هورمونی و هم مسئولیت مادر شدن علت افزایش کارآیی ذهنی و افزایش هوش و ذکاوت مادران است.

طبق این تحقیقات مادران صبورترند. افزایش هوش و ذکاوت زنان در اثر مادر شدن تنها فواید روانی و ذهنی مادر شدن نیست چرا که محققان ثابت کرده‌اند مادر در برابر فشار‌ها و استر‌س‌های روانی آرام‌تر و منطقی‌تر است. آن‌ها معتقدند، ترشح هورمون‌های دوران بارداری که باعث می‌شود مغز مادر با شرایط جدید بچه‌دار شدن تطابق پیدا کند، باعث افزایش صبر و تحمل او می‌شود.

به این عوارض دقت کنید
- در دوران بارداری تغییرات در رگ‌ها و سیستم انعقادی ایجاد می‌شود که فرد را مستعد ایجاد لخته می‌‌کند، به خصوص که اگر سابقه فامیلی یا فردی وجود داشته باشد.

- میزان خون زنان باردار به خصوص در اواسط بارداری کاهش قابل ملاحظه‌ای پیدا می‌کند. این کاهش به خصوص وقتی فرد در وضعیت خوابیدن به پشت قرار می‌گیرید ممکن است مشکل آفرین شود.

- به علت افزایش نیاز به اکسیژن طی بارداری و تغییراتی که به علت فشار رحم بر قفسه سینه ایجاد می‌‌شود بیماری‌های ریوی و علائم آن در طول بارداری وخامت بیشتری پیدا می‌کند.

- تغییرات در مثانه به دلیلی نزدیک به رحم در این دوران دیده می‌شود و در اوایل بارداری به دلیل بزرگ شدن رحم و تحرک مثانه تکرر ادرار به وجود می‌آید. در اواخر بارداری به دلیل چرخیدن سر جنین به پایین و تحرک مثانه توسط آن باز تکرر ادرار وجود دارد.

- عملکرد کلیه نیز دچار تغییراتی می‌شود و نکته مهم این است که در آزمایش عملکرد کلیه طی بارداری سطح کراتینین باید حداکثر ۹/. باشد.

- علامت شایع در بارداری به دلیل برگشت محتویات معده به مری یا ریفلاکس است.

- هیپوتیروئید در بارداری افزایش زیادی دارد تا نیازهای جنین را برآورده کند.

- به علت فشار رحم و به منظور تحمل وزن طی بارداری گودی کمر بیشتر می‌شود که افزایش آن می‌تواند باعث ایجاد درد استخوان در اندام‌ها شود.

- از حدود هفته ۱۲ بارداری دشواری در به خواب رفتن و کاهش ساعات خواب شبانه و همچنین بیدار شدن‌های مکرر ایجاد می‌شود که تا پایان بارداری ادامه دارد.