کاهش آلاینده های هوا، توصیه به مادران

همیشه در آرزوی باران چشم به پنجره خسته وغبار گرفته دوخته‌ایم. باران که می‌زند خیالمان راحت می‌شود و دوباره بدون هیچ اقدامی دست روی دست گذاشته و به همان روال گذشته و آلوده‌سازی هوا بازمی‌گردیم .
تا‌کنون فکر کرد‌ه‌اید که این آلاینده‌ها وقتی توسط باران شسته می‌شوند به کجا می‌روند؟ حقیقت تلخ این است که حتی اگر باران ببارد آلودگی‌ها از چرخه زیستی خارج نمی‌شوند.در واقع از نقطه‌ای به نقطه دیگر رفته،یک‌روز موجبات آلودگی هوا را فراهم آورده و روز دیگر باعث آلودگی خاک و آب می شوند .
تنها راهکار برای رهایی از آلاینده‌ها این است که اساسا با اتخاذ راهکارهایی در سبک زندگی‌مان آلودگی را بوجود نیاوریم وگرنه انتظار شستن آلاینده‌ها با باران معجزه نمی‌کند و ذرات آلاینده را به کل محو و نابود نمی سازد .
از زمانی که روز 29 دی ماه به عنوان روز هوای پاک نام‌گذاری شد، 16 سال می‌گذرد .
نگاهی به آمارهای شرکت کنترل کیفیت هوای تهران در این مدت نشان می‌دهد که تهران تنها ۲۱۹ روز پاک را تجربه کرده است !
اگر شما فعالیت‌هایی بیرون از خانه انجام می‌دهید، اگر کودکانی دارید که در فضای بیرون از خانه بازی می‌کنند، اگر شما یک فرد سالخورده هستید یا بیماری قلبی و یا تنفسی همانند آسم دارید، ناگزیرید در اخبار پیگیر میزان شاخص کیفیت هوا (اِی،کیو،آی)باشید،زیرا کیفیت هوای محله شما بر چگونگی تنفس و زندگی تان اثرمی‌گذارد. همانند آب و هوا، این موضوع نیز می‌تواند از روزی به روز دیگر یا حتی ساعتی به ساعت دیگر متفاوت باشد .
شاخص کیفیت هوا
شاخص کیفیت هوا به شش گروه تقسیم شده و با شش رنگ مختلف مشخص می‌شود .
خوب (سبز): شاخص بین ۰- ۵۰ بیانگر وضعیت خوب است و خطری مرتبط با وضعیت آلودگی هوا وجود ندارد .
متوسط (زرد): شاخص بین ۵۰-۱۰0 می‌باشد. وضعیت هوا قابل قبول است. هر چند بعضی آلاینده‌ها ممکن است اثراتی روی برخی گروه‌های حساس داشته باشند. مثلاً کسانی که به ازن حساسیت دارند ممکن است علایم تنفسی داشته باشند .
ناسالم برای گروه‌های حساس (نارنجی یا پرتقالی): اگر شاخص بین ۱۰۱ تا ۱۵۰ باشد، افرادی که حساس هستند ممکن است اثراتی بر سلامت خود را تجربه کنند. مثلاً مبتلایان به بیماری‌های ریوی نسبت به مقادیر کمتری از ازن در مقایسه با دیگران حساسیت نشان می‌دهند یا مبتلایان به بیماری‌های قلبی و ریوی نسبت به تماس با ذرات در معرض خطر بیشتری قرار دارند .
ناسالم (قرمز): هر کسی ممکن است در این وضعیت در معرض خطر باشد.قرار گرفتن شاخص بین 151 تا 200 ممکن است برای گروه‌های حساس به منزله ایجاد خطرات جدی باشد.خیلی ناسالم (ارغوانی تیره):شاخص کیفیت هوا بین 200 تا 300 به منزله زنگ خطر است. هر کسی در این وضعیت ممکن است اثرات بر سلامتی را به صورت جدی تجربه کند .
خطرناک (خرمایی رنگ): بالاتر از میزان ۳۰۰ تا ۵۰۰ به منزله وضعیت اورژانس است. کل جمعیت منطقه ممکن است تحت تاثیر قرار گیرند .
ضرورت افزایش یک هکتار فضای سبز شهری به ۵ هکتار
کامران پورمقدم عضو هیئت مدیره انجمن جنگل‌داری ایران در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان ضمن بیان این مطلب که تردد چند برابرظرفیت خودروها در خیابان‌های کلانشهری چون تهران، وجود مراکز و کارخانه‌های صنعتی در حواشی این کلانشهر و نیزکیفیت پایین سوخت سبب شده ذرات آلاینده (کمتر از۲ و نیم میکرون) به نحو باور نکردنی در هوا افزایش پیدا کنند، توضیح می‌دهد:«اگر چه درختان با جذب آلاینده‌های موجود در هوا به بهبود کیفیت آن کمک قابل توجهی می‌کنند، اما آستانه تحمل درختان نیز همچون انسان‌ها تا حدی است. مسلما اگر میزان آلاینده‌ها تا چند برابر حد استاندارد افزوده شود،آسیب‌های جدی به درختان وارد خواهد شد .»
وی با استناد به آمار موجود که از سوی شهرداری اعلام شده، سرانه فضای سبز در کلانشهر تهران را 11 تا 15 متر مربع عنوان کرده و می‌گوید:«با توجه به آمارجمعیت فعال در روزهای پایتخت، تعداد ماشین‌های در تردد، مجموعه صنایع فعال، مجموعه آلاینده‌های موجود و نیز ریزگردهایی که از فعالیت معادن در اطراف تهران بر می‌خیزند، به این نتیجه رسیده‌ایم که باید هرهکتار فضای سبز شهری را به 5 هکتار برسانیم. این اقدام نیز باید ضرب‌الاجلی صورت گیرد. اگر تاکنون سایر راهکارها را برای کاهش آلاینده‌ها به اجرا در می‌آوردیم، شاید نرخ افزایش فضای سبز کمتر می‌بود، اما همان‌طور که گفته شد هم اکنون باید هر یک هکتار فضای سبز را به 5 هکتار افزایش دهیم .»
اما این مهم در کمتر زمانی چگونه تحقق می یابد؟! پورمقدم در پاسخ به این سؤال جنگل کاری در اطراف شهر و نیز درختکاری داخل شهر را با جدیت و همراهی همه شهروندان پیشنهاد داده و می‌گوید:«واقعیت این است که درختان پهن برگ تهران قابلیت جذب آلاینده‌های خود را به دلیل اشباع شدن از دست داده‌اند. این مشکل در فصول سرد سال که پدیده وارونگی هوا نیز رخ می‌دهد، بیشتر بروز پیدا می‌کند؛ لذا توصیه ما براین است که در ایجاد پوشش‌های جدید باید تلفیق سوزنی برگ‌ها و پهن برگ‌ها را توام با هم مد نظر قرار دهیم. پژوهش‌ها نشان داده که مقادیر جذب گاز دی‌اکسید گوگرد در سوزنی برگان بیش از پهن برگان است. همچنین ذرات معلق در سوزنی برگان به دلیل نوع ساختار بیشتر مهار می شوند .»
سوزنی برگ یا پهن برگ مسئله این است !
ناگفته نماند که جایگزینی پهن برگان با سوزنی برگان نیز در بین کارشناسان اهل فن موافقین و مخالفین خودش را دارد .
دکتر حسن آخانی دکترای منابع طبیعی و محیط زیست از مخالفین سرسخت احداث جنگل سوزنی برگان به جای پهن برگان در مقاله علمی مفصلی می‌نویسد:«سوزنی برگ‌ها به دلیل پوشش دائمی‌‌ برگ‌ها از نفوذ نور خورشید به سطح زمین جلوگیری می‌کنند. فقدان نور مانع از تشکیل و رشد جامعه گیاهی در بستر می‌شود. خاک سرد نیز مانع از تجزیه بقایای گیاهی می‌گردد و پوشش گیاهی منطقه را از بین می برد.طبق مطالعات انجام شده سوزنی برگان در مقایسه پهن برگان از رسیدن بیش از 20 درصد حجم باران به سطح خاک جلوگیری می‌کنند.این مقدار در کشور ایران که آب و هوای گرم وخشک دارد به مراتب بیشتر است و باعث جلوگیری از ذخیره‌سازی آب می‌شود .»
این کارشناس اهل فن در ادامه می‌نویسد:«درمیزان استفاده از نیترات خاک تفاوت فاحشی بین سوزنی‌برگان و پهن برگان وجود دارد. فعالیت آنزیم نیترات ردوکتاز در سوزنی برگان به مراتب کمتر از پهن برگان است. لذا نیترات خاک در جنگل سوزنی برگ شسته شده و باعث افزایش اسیدیته خاک می‌شود.درختان پهن برگ به دلیل غنای پوشش کف، مقدار نیترات بیشتری جذب می‌کنند و لذا از شست‌وشوی نیترات خاک جلوگیری می‌شود. از آنجایی که بخش عمده فلور ایران را گیاهان قلیایی‌ پسند تشکیل می‌دهند، افزایش اسیدیته خاک مانع از رشد بسیاری از گیاهان و درختان می‌شود. در زیر درختان سوزنی‌برگ هوموس خام (تجزیه نشده) انباشته می‌شود. ولی هوموس زیر درختان پهن برگ بیشتر قلیایی بوده و از مواد غذایی غنی است .»
نتیجه این مقاله علمی این است که نباید به اسم جنگل کاری و احداث پوشش درختی ضرب‌الاجلی با کاشت بی‌رویه سوزنی برگان که در خاک‌های فقیر نیز سریع رشد می‌کنند، به گونه‌های گیاهی بومی ضربه زد و خاک را ضعیف ساخت .
نفوذ نقطه به نقطه آلودگی
از هوا به خاک و آب
استادان دانشگاه که در حال تدریس دروس مختلف در زمینه آلودگی‌های آب و هوا و خاکند، بیش از هر راهکار دیگری به این اعتقاد دارند که اساسا باید جلوی زایش آلودگی گرفته شود، وگرنه آلودگی از چرخه زیستی محو نمی‌شود و از نقطه‌ای به نقطه دیگر منتقل می‌شود. این باقی ماندن آلودگی در محیط زیست نهایتا به سلامت جسمی انسان آسیب جدی خواهد رساند .
دکتر حسین اسدی خاک‌شناس و استاد دانشگاه گیلان،گفت‌وگو با گزارشگر کیهان را با این سوال آغاز می‌کند که آیا تا‌کنون فکر کرده‌اید وقتی باران می‌آید و آلاینده‌ها شسته می‌شوند، به کجا می‌روند؟ براستی خیال می‌کنید به یکباره از چرخه زیستی‌تان محو و نابود می‌گردند؟ !
وی می‌گوید:«با تحقیقاتی که صورت گرفته مشخص شده درخاک زمین‌های حاشیه بزرگراه‌ها و اتوبان‌ها مقادیر قابل توجهی سرب وجود دارد. در مصداق دیگری درحادثه بین‌المللی انفجار راکتور هسته‌ای چرنوبیل عنصر سزیم ۱۳۷ تا مدتها در خاک منطقه وسیعی از شعاع انفجار باقی ماند. بنابراین انسان نباید دست به کاری بزند که آلاینده متولد و آلودگی ایجاد شود، چرا که آلودگی هیچگاه از چرخه زیستی خارج نشده و محو و نابود نمی‌شود. وقتی به وجود آمد از نقطه‌ای به نقطه دیگر در چرخه زیستی پا نهاده و همه چیز را آلوده، درگیر و مسموم می‌کند .»
این خاک‌شناس در ادامه می‌گوید:«وقتی آلاینده‌های موجود در هوا توسط باران شسته می‌شوند، اولین جایی که ورود پیدا می‌کنند، خاک است.از خاک به گیاه و از گیاه وارد زنجیره غذایی جانوران می‌شوند. در صورت دیگری خاک دچار فرسایش شده، ذارت خاک حاوی آلاینده‌ها وارد منابع آب‌های سطحی و تالاب‌ها می‌شوند، به بدنه آبزیان راه پیدا می‌کنند و اینگونه چرخه غذایی را در حیات آبزیان و موجوداتی که از آنها تغذیه می‌کنند، نشانه می‌روند .»
از این کارشناس اهل فن می‌پرسم: آیا شما با آلودگی خاک زمین‌های کشاورزی اطراف تهران که شایعاتی همیشه درباره‌شان بر سر زبان‌ها بوده موافق هستید؟وی پاسخ می‌دهد:«من چون تحقیقاتی بشخصه در این زمینه نداشته‌ام نمی‌توانم نظری بدهم، اما طی تحقیقات وسیعی که در ایران و اکثر نقاط جهان صورت گرفته ثابت شده که زمین‌های اطراف بزرگراه‌ها، اتوبان‌ها و جاده‌ها حاوی مقادیر قابل توجهی سُرب‌اند.ضمنا در مناطقی که به کارخانجات صنعتی نزدیک‌اند، در پی بارندگی،آلاینده‌ها شسته و به خاک و منابع آبی ورود پیدا می‌کنند.از آنجا نیز می‌توانند به راحتی به بدنه گیاهان و محصولات گیاهی راه پیدا کنند .»
نحوه انتقال آلاینده‌های هوا به منابع آبی
دکتر حاجی بابایی استاد هیدرولوژی (آب‌شناسی) دانشگاه ایلام در خصوص ارتباط آلودگی هوا و منابع آبی به گزارشگرکیهان می‌گوید:«بخصوص در بحث آب‌های سطحی که تماس مستقیم با هوا دارند، تبادل زیادی بین هوا و آب صورت می‌گیرد؛ برای مثال در مخازن سدها در جنوب و جنوب غرب کشورمان بحث ریز گردهای موجود در هوا را داریم که خاستگاهشان فرسایش خاک است. در شهرهای صنعتی آلاینده‌ها از دود کش کارخانه‌ها بر‌می‌خیزند. به هر جهت آلاینده فارغ از اینکه خاستگاهش از کجا باشد در تماس هوای آلوده با منابع آبی، آب را نیز آلوده خواهد کرد.حتی در مناطقی که آب‌های زیر زمینی کم عمق وجود دارد، به وسیله بارش‌ها آلودگی به منابع آبی نفوذ می‌کنند. اگر هم دفعتا کیفیت آب خراب نشود، در طول زمان اینچنین خواهد شد.برای استفاده شُرب چاره‌ای جز حذف آلاینده‌ها طی فرآیند تصفیه نداریم .»
این استاد آبشناس در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید:«چنانچه بیم آن را داریم که آب کشاورزی در اختیارمان دچار آلودگی‌هایی است و بر کیفیت محصول اثر می‌گذارد باید محصول را از لحاظ درصد عناصر خطرناک(سرب و ارسنیک) مورد بررسی قراردهیم. فراموش نکنیم که برخی گیاهان به طور طبیعی جاذب آلاینده‌ها در طبیعت‌اند و اگر آب یا خاک مشکل داشته باشد، بدون شک درصد عناصر خطرآفرین برای بدن انسان در این محصولات رو به فزونی می‌گذارد .»
باید جلوی سرمنشا را بگیریم
به نظر بهترین درمان برای کلانشهر تهران تغییر سبک زندگی به سمت استفاده از سیستم حمل و نقل عمومی،کاهش تردد خودروها و تقویت سیستم حمل‌ونقل عمومی است.بنا به گفته برخی از اعضای شورای شهر طی چند سال اخیر نه اتوبوسی به ناوگان شهری افزوده شده و نه بودجه مورد نیاز به بدنه مترو تزریق شده است. این در حالی ست که وام‌ها به بخش خرید خودرو و خودروسازان همچنان سرازیراند و مردم دست به دعای باران دارند.واقعیت امر این است که هیچ یک از راهکارها نمی‌توانند به اندازه درمان قطعی که چیزی جز توسعه حمل و نقل عمومی نیست، آن میزان اثرگذاری لازم را داشته باشند. ضمن اینکه باید کارخانجات را به شهرهای دیگر انتقال داد تا هم با ایجاد شغل از مهاجرت به تهران جلوگیری به عمل آورده و هم دود سمی کارخانجات را تخفیف داد .