اقدام برای بارداری، بدون برنامه ریزی خطرناکه؟

عادت های خوب مادر، پیش از باردار شدنش می تواند به سلامت مادر و جنین کمک کند. معمولا اولین مراجعه خانم های باردار به پزشک حداقل ۸ هفته بعد از انعقاد نطفه جنین صورت می گیرد. تا این زمان ممکن است بسیاری از مشکلات برگشت ناپذیر، برای جنین پیش آمده باشد، چون اغلب اعضای حیاتی جنین در چند هفته اول حاملگی شکل می گیرند و بیشترین ناهنجاری های جنینی و نقایص فیزیکی هم بین هفته دوم تا هشتم حاملگی به وجود می آیند. به همین علت اغلب زمانی که خانم باردار به پزشک مراجعه می کند، به قول معروف کار از کار گذشته است!

برنامه ریزی برای بارداری و مراقبت های آن باید از ماه ها قبل از اقدام برای حامله شدن انجام شود. بر اساس بعضی تحقیقات، این زمان حداقل ۳ ماه است. یعنی زوج های جوان باید حداقل ۳ ماه قبل از اقدام به بچه دار شدن، فعالانه خود را برای این منظور آماده کنند. بسیاری از متخصصان معتقدند، همین تاخیر در شروع مراقبت ها باعث شده است که با وجود پیشرفت بسیار سریع مراقبت های بارداری در دو دهه اخیر، هنوز پیامدهای ناگوار حاملگی، یک مشکل عمده به حساب آید. در آمریکا هر سال نزدیک به ۵۰۰ هزار کودک نارس و ۱۲۰ هزار کودک با نقایص مهم حین تولد به دنیا می آیند.

این آمار متخصصان را بر آن داشته تا براهمیت حاملگی برنامه ریزی شده تاکید کنند و طرح ها و مجامعی برای رواج آن در بین مردم و جامعه پزشکی برگزار کنند. گفته می شود حدود نیمی از حاملگی ها ناخواسته و پیش بینی نشده است و این باعث می شود که زوج مورد نظر فرصتی برای مراقبت های پیش از بارداری نداشته باشند.

متخصصان بر این باورند که و با یک پزشک یا ماما در مورد آن هماهنگی شده باشد تا مراقبت های لازم پیش از بارداری انجام گیرد. بسیاری از مشکلات با بررسی سلامت زوجین پیش از حاملگی و توصیه آنها به داشتن روش زندگی مناسب، قابل پیشگیری هستند. برای رسیدن به سلامت پیش از تصمیم به بارداری، یکسری نکات منطقی و علمی باید رعایت شود.

دودش می رود به چشم جنین

از نظر علمی ثابت شده است که سیگار کشیدن مادر باردار، رشد جنین را کند کرده و احتمال تولد نوزاد با وزن کم را تقریبا دوبرابر می کند. همچنین سیگاری بودن زن باردار تاثیر زیادی در سقط خودبه خودی، زایمان زودرس و تولد نوزاد مرده دارد. سرویس سلامت عمومی آمریکا تخمین زده است که اگر همه زنان حامله در این کشور دست از سیگار کشیدن بردارند، میزان مرده زایی تا ۱۱ درصد و میزان مرگ نوزادان تا ۵ درصد کاهش می یابد. با این وجود فقط یک پنجم زنان سیگاری در ترک این عادت خود در طول بارداری موفق می شوند. به همین علت متخصصان توصیه می کنند، اگر تصمیم به بارداری دارید حتما پیش از اقدام به آن، اعتیاد به سیگار و سایر مواد را ترک کنید و گرنه بهتر است تا ترک کامل، بچه دار نشوید.

ویتامین ها، سپر سلامت

بر اساس تحقیقات انجام شده، کودکان زنانی که میزان کافی اسید فولیک در دوران پیش از بارداری استفاده کرده اند، کمتر دچار نقایص طناب نخاعی و اسپینابیفیدا (نوعی ناهنجاری مادرزادی ستون فقرات و نخاع) شده اند. بنابراین هر خانمی قبل از حاملگی باید مولتی ویتامین حاوی اسید فولیک و ویتامین B مصرف کند تا از ناهنجاری های بالقوه ای که مغز و نخاع را تهدید می کند، پیشگیری به عمل آورد. مطالعات نشان داده در صورت مصرف کافی اسیدفولیک در همه زنان در دوران قبل از بارداری و اوایل حاملگی، حدود ۷۰ درصد این نقایص دیگر رخ نخواهند داد.

با واکسن، بدون بیماری

همه خانم ها قبل از حاملگی باید از نظر ایمنی نسبت به سرخجه آزمایش شدند. سرخجه یک بیماری ویروسی واگیردار است که در صورت ابتلای مادر در حاملگی، تهدیدی جدی برای جنین او در برخواهد داشت. بنابراین باید حداقل سه ماه پیش از بارداری واکسن سرخجه برای زنانی که ایمنی ندارند، تجویز شود. واکسن دیگری که معمولا از آن غفلت می شود یادآور است که باید هر ۱۰ سال یک بار تزریق شود.

در برخی کشورها ایمنی نسبت به ویروس آبله مرغان هم بررسی می شود و در صورت نیاز، به زنان مستعد واکسن تزریق خواهد شد. این بیماری نیز در صورت ابتلای مادر در اوایل حاملگی، می تواند نقایص جدی در نوزاد ایجاد کند و در اواخر حاملگی موجب ابتلای نوزاد به آبله مرغان کشنده شود. زنانی که آسم، مشکلات قلبی، ایدز و شرایط دیگری دارند که آنها را مستعد عفونت می کند، نیز لازم است واکسن هپاتیت B بزنند و حتی برای آنها واکسن ضدآنفلوآنزا نیز توصیه می شود.

کدام ژنتیک، کدام غربالگری؟

تست غربالگری ژنتیکی در ایران معمول نیست اما در شرایط نادر مثل خانواده هایی که سابقه نقص لوله عصبی و یا نقایص مادرزادی قلب دارند، توصیه می شود. علاوه بر این، خانواده هایی که در آنها نشانگان داون، تی ساکس، بیماری خونی سلول داسی شکل و تالاسمی، هموفیلی، دیستروفی عضلانی و فیبروزکیستیک وجود دارد، نیز باید آزمایش ژنتیکی بدهند. افرادی که سابقه عقب افتادگی ذهنی و اختلالات نادر کروموزومی و ژنتیکی داشته اند نیز برای اطمینان از سلامت جنین و نوزاد آینده، لازم است از نظر ژنتیکی بررسی شوند.

هرچه سالم تر، بهتر

ممکن است هر زنی قبل از حاملگی دچار نوعی بیماری باشد که با شروع بارداری، بیماری اش تشدید شود و بر سلامت او و جنین اثر سوء بگذارد. بنابراین هر زن بیماری که تصمیم به بارداری دارد، نباید صبر کند تا بعد از حاملگی به پزشک مراجعه کند، بلکه باید از قبل با پزشک مشورت کند تا بیماری اش قبل از حاملگی مهار شود. مثلا اگر دیابت مادر در بارداری کنترل نشده باشد، سطح بالای گلوکز در خون می تواند منجر به ناهنجاری جنینی شود.

زنانی که آلوده به ویروس ایدز هستند اگر در طول بارداری به طور مناسب درمان شوند، می توانند احتمال انتقال ویروس به جنین خود را کاهش دهند. علاوه بر این، زنانی که آسم، صرع، لوپوس، بیماری کلیوی، قلبی و فشارخون بالا دارند نیز باید قبل از تصمیم به بارداری با پزشک خود مشورت کنند.

دارو، بی دارو

خانم ها باید پیش از بارداری، مصرف داروهایی را که ممکن است برای رشد و تکامل جنین مشکل ایجاد کند، قطع کنند. مثلا داروی که برای درمان جوش صورت استفاده می شود، می تواند منجر به نقایص شدید در جنین شود وحتما باید حداقل یک ماه قبل از شروع بارداری قطع شود.

داروهایی (مانند لووستاتین) که برای کاهش کلسترول خون به کار می روند و برخی داروهای فشار خون هم بالقوه خطرناکند. اگر نمی شود دارویی را کاملا قطع کرد، لازم است آن را با انواع بی خطرتر (طبق توصیه پزشک) جایگزین کرد. درخانم هایی که به دلیل بیماری های اعصاب و روان، داروهای ثبات دهنده روان مصرف می کنند، تصمیم نهایی برای قطع یا ادامه مصرف دارو نیاز به بررسی دقیق وضع بیمار و شرایط او دارد.

حتی داروهای بدون نسخه هم ممکن است خطرآفرین باشند. بنابراین، به خصوص پیش از بسته شدن نطفه جنین، هیچ دارویی را بدون مشورت پزشک مصرف نکنید.

از وزن خود بکاهید

خانم های چاق باید قبل از حامله شدن وزن خود را کم کنند ، زیرا چاقی خطر زایمان زودرس و عوارض زایمان را افزایش می دهد. طبق تحقیقات، نوزادان زنان چاق، بیشتر در معرض خطر نقایص هنگام تولد مثل ناهنجاری های طناب نخاعی و قلب هستند. در ضمن چاقی می تواند عارضه فشارخون بالا در حاملگی را هم افزایش دهد. بنابراین به زنان چاق توصیه می شود، خود را به وزن مناسبی برسانند و این کار حتما باید زیر نظر پزشک باشد تا رژیم غذایی مناسب و حاوی پروتئین و ویتامین کافی برای آنها در نظر گرفته شود. برای اطمینان از سلامت حاملگی باید از یک رژیم غذایی سالم، متعادل و سرشار از انواع مواد مغذی استفاده کنید. مصرف میزان کافی غذاهای حاوی کلسیم، فولیک اسید، آهن، ویتامین C و A اهمیت نیز دارد. ورزش و تحرک همیشه برای سلامت توصیه شده است و افرادی که قبل از حاملگی فعالیت و تحرک بیشتری داشته باشند به دلیل قوی بودن عضلات دور مفصل، کمتر دچار درد و مشکلات مفصلی شایع در دوران بارداری می شوند.

البته معمولا به زنان ورزشکار توصیه نمی شود که هنگام بارداری ورزش را کنار بگذارند، بلکه فقط لازم است ورزش های سنگین را قطع کرده و به نرمش های سبک ادامه دهند. برعکس، زنانی که تا قبل از بارداری ورزش نمی کردند، لازم نیست در زمان بارداری ورزش کنند چون به این گونه فعالیت ها عادت ندارند و این کار، بالقوه برای آنها و جنینشان خطرناک است.

سهم پدران

علاوه بر تاثیر رفتار مرد در سلامت روان و جسم زن حامله، روابط شغلی مرد، مصرف سیگار، الکل و مواد مخدر، بیماری های ژنتیکی، ایدز و بیماری های عفونی مقاربتی در مرد می تواند در سلامت مادر و جنین نقش داشته باشد. بنابراین لازم است پدران آینده هم خود را برای بارداری و مراقبت های آن آماده کنند.