رژیم کتوژنیک چیست؟

کِتو معمولاً برای رژیم‌هایی به کار می‌رود که چربی و پروتئین بالا و کربوهیدرات کمی دارند. در رژیم کتوژنیک، معمولاً مجاز هستید مقدار زیادی گوشت و چربی مصرف کنید اما باید مصرف کربوهیدرات را به کمتر از ۵۰ گرم در روز محدود کنید، یعنی تقریباً به اندازه خوردن دو عدد موز در ۲۴ ساعت!

رژیم کتو واقعی از دهه ۱۹۲۰ برای درمان صرع مورد استفاده قرار گرفته است. این رژیم مستلزم آن است که حدود ۷۵٪ تا ۹۰٪ کالری روزانه از چربی تامین شود و معمولاً برای اهداف پزشکی خاص انجام می‌شود. در سال‌های اخیر، رژیم کتوژنیک به یکی از محبوب‌ترین رژیم‌ها برای افرادی که قصد کاهش وزن دارند، تبدیل شده است.

همچنین رژیم کتوژنیک نیاز غیرمعمولی به چربی بالا دارد، به این معنا که در یک رژیم کتو با ۲۰۰۰ کالری در روز، هر وعده غذایی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• ۱۶۵ گرم چربی
• ۴۰ گرم کربوهیدرات
• ۷۵ گرم پروتئین

ایده پشت رژیم کتو این است که دریافت بیشتر کالری از چربی، باعث می‌شود بدن به‌طور طبیعی فرآیند چربی‌سوزی را آغاز کند. (کربوهیدرات‌ها برای بدن راحت‌تر به عنوان سوخت استفاده می‌شوند؛ وقتی کربوهیدرات زیادی مصرف می‌کنید، بدن آن‌ها را به‌عنوان منبع اول انرژی به‌کار می‌گیرد.) رژیم کتو طوری طراحی شده که بدن را از مصرف کربوهیدرات به‌عنوان سوخت، به سمت مصرف چربی هدایت کند. این حالت را (ketosis)  می‌نامند. سوزاندن چربی بیشتر برای تولید انرژی، ممکن است در کوتاه مدت به کاهش وزن کمک کند.

تاثیر رژیم کتوژنیک بر بدن چگونه است؟

رژیم کتو، بر پایه فرآیندی به نام کتوززایی (ketogenesis)  استوار است. این اصطلاح به تولید ترکیبات آلی به نام کتون در بدن اشاره دارد. سلول‌های بدن برای تامین انرژی به گلوکز وابسته‌اند. زمانی که مصرف کربوهیدرات کاهش یابد، گلوکز کمتری در دسترس است و بدن برای تامین انرژی، شروع به سوزاندن چربی می‌کند. کتون‌ها محصول جانبی این فرآیند چربی‌سوزی هستند. هنگامی که این اتفاق می‌افتد، بدن وارد حالتی به نام کتوز (ketosis)  می‌شود.

اما زمانی که مقدار زیادی کتون در بدن تولید شود، pH  خون از مقدار طبیعی (۷.۳۵) پایین‌تر می‌آید و بدن وارد وضعیتی به نام کتواسیدوز (ketoacidosis)  می‌شود. در یک بدن سالم، انسولین تولید کتون‌ها را متعادل نگه می‌دارد، بنابراین کتواسیدوز می‌تواند نشانه‌ای از دیابت کنترل‌نشده باشد و ممکن است نیاز به بررسی فوری پزشکی داشته باشد.

آیا رژیم کتوژنیک در بارداری خطر دارد؟

رژیم کتوژنیک در بارداری ریسک زیادی دارد. شاید هیچ رژیم غذایی دیگری در سال‌های اخیر به اندازه رژیم کتوژنیک باعث بحث نشده باشد. بسیاری از افرادی که از این رژیم پرچرب و کم‌کربوهیدرات پیروی می‌کنند، معتقدند که این رژیم راه‌حل بسیاری از مشکلات سلامتی است. در مقابل، برخی دیگر بر این باورند که پیروی بلند مدت از آن می‌تواند خطرات قابل توجهی برای سلامت به همراه داشته باشد.

آنچه در دوران بارداری می‌خورید اهمیت زیادی دارد، زیرا بدن شما در حال فعالیت مضاعف است: هم باید وزن سالم را حفظ کند و هم مواد مغذی لازم برای رشد جنین را تامین نماید.

نقل قول از:

webmd

 On average, a fetus will require 340 calories daily for healthy development.

ترجمه:

به‌طور میانگین، جنین روزانه به حدود ۳۴۰ کالری برای رشد سالم نیاز دارد.

رژیم کتو در کوتاه ‌مدت معمولاً بی‌خطر است، هرچند بسیاری از افراد پس از مصرف دوباره کربوهیدرات‌ها، وزن از دست‌رفته را دوباره به دست می‌آورند. از سوی دیگر، اگر دچار بیماری‌های مزمن هستید، به‌ویژه بیماری‌های کبدی یا کلیوی، خطر تشدید این بیماری‌ها ممکن است بیشتر از فایده کاهش وزن در کوتاه‌ مدت باشد.

در مورد زنان باردار، باور عمومی این است که محدود کردن گروه‌های غذایی می‌تواند هم برای مادر و هم برای جنین خطرناک باشد، بنابراین رژیم کتوژنیک در بارداری توصیه نمی‌شود.

فواید رژیم کتو در بارداری کدام‌اند؟

رژیم کتو ممکن است راهی برای درمان برخی افراد مبتلا به صرع باشد. صرع یک بیماری مغزی است که می‌تواند باعث تشنج‌های گاه‌به‌گاه شود. در یک مطالعه موردی در سال ۲۰۱۷ مشخص شد که رژیم کتو ممکن است به کنترل علائم صرع در زنان باردار کمک کند.

مطالعات موردی معمولاً روی تعداد بسیار محدودی از افراد انجام می‌شود، در این مورد، تنها دو زن باردار مبتلا به صرع مورد بررسی قرار گرفتند که رژیم کتو توانست به کنترل بیماری آن‌ها کمک کند. هر دو زن، بارداری‌های سالم و طبیعی داشتند و نوزادانی سالم به دنیا آوردند. تنها عوارض جانبی آن‌ها، کمی کاهش در سطح برخی ویتامین‌ها و افزایش سطح کلسترول خون بود.

با این حال، این شواهد کافی نیستند و نمی‌توانیم بگوییم رژیم کتو برای همه زنان باردار ایمن است. تحقیقات بیشتری در زمینه اثر رژیم کتو در افراد مبتلا به صرع یا سایر شرایط سلامتی نیاز است.

برخی مطالعات موردی، از جمله مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۴، نشان داده‌اند که رژیم کتو ممکن است به کنترل یا پیشگیری از برخی انواع دیابت کمک کند اما برای کاهش خطر دیابت بارداری، لزومی به رعایت کامل رژیم کتو نیست. دنبال کردن یک رژیم غذایی کم‌کربوهیدرات اما سرشار از چربی‌های سالم، پروتئین، فیبر، میوه تازه و سبزیجات، گزینه‌ای ایمن‌تر برای دوران بارداری است.

همچنین، تحرک بدنی بسیار مهم است، به‌طور مثال، ۲۰ دقیقه ورزش پس از هر وعده غذایی می‌تواند به تنظیم قند خون در دوران بارداری و حتی بعد از آن کمک کند.

بیشتر بخوانید: غذاهای پایین آورنده قند خون در بارداری کدام‌اند؟

عوارض رژیم کتوژنیک در بارداری چیست؟

در ادامه عوارض و خطرات رژیم کتوژنیک در بارداری را ذکر می‌کنیم.

کمبود مواد مغذی

در رژیم کتو، مصرف کربوهیدرات‌ها از جمله میوه‌ها و اغلب سبزیجات به‌شدت محدود می‌شود، چون حاوی قندهای طبیعی هستند. مصرف بیش از حد آن‌ها می‌تواند میزان کربوهیدرات روزانه را از حد مجاز رژیم کتو فراتر ببرد. برای مثال، فقط یک فنجان کلم بروکلی حدود ۶ گرم کربوهیدرات دارد!

زنان باردار به میوه‌ها و سبزیجات رنگارنگ که سرشار از ویتامین‌ها، آهن و فولات هستند، نیاز دارند تا جنین در حال رشدشان در سلامت باشد. برخی متخصصان تغذیه توصیه می‌کنند هرکسی که رژیم کتو را دنبال می‌کند، باید مکمل‌های غذایی مصرف کند. اگر رژیم غذایی‌تان کتوژنیک باشد، ممکن است دچار کمبود مواد زیر شوید:

• منیزیم
• ویتامین‌های گروه B
• ویتامین A
• ویتامین C
• ویتامین D
• ویتامین E

با اینکه مصرف مولتی ‌ویتامین در دوران بارداری ضروری است، بهتر است این ویتامین‌ها و مواد معدنی از طریق غذا نیز تامین شوند. در دوران بارداری، شما به مقادیر بیشتری از این مواد مغذی نیاز دارید. دریافت نکردن مقدار کافی از برخی ویتامین‌ها و مواد معدنی می‌تواند باعث بروز مشکلاتی در رشد و تکامل جنین شود. مواد مغذی حیاتی برای جنین عبارتند از:

• ویتامین D برای سلامت استخوان‌ها و دندان‌ها
• ویتامین E برای سلامت ماهیچه‌ها
• ویتامین B12 برای سلامت نخاع و اعصاب

کمبود فیبر

در رژیم کتوژنیک، به دلیل حذف یا محدود کردن میوه‌ها، ممکن است زن باردار فیبر کافی دریافت نکند که این موضوع می‌تواند باعث بروز یبوست در بارداری شود. همچنین کمبود فیبر با مشکلاتی چون پیش ‌دیابت، دیابت بارداری، پره‌اکلامپسی و افزایش وزن بیش از حد در دوران بارداری در ارتباط است. در بلند مدت نیز، رژیم غذایی کم‌فیبر با افزایش خطر ابتلا به برخی سرطان‌ها مانند سرطان پستان و روده بزرگ همراه است.

امکان مصرف مواد غذایی ناسالم

پروتئین بخشی از رژیم کتو است اما اغلب رژیم‌های کتو بین پروتئین‌های سالم و بدون چربی و انواعی که سرشار از چربی اشباع‌شده هستند، تفاوتی قائل نمی‌شوند. در واقع، چون مصرف چربی در این رژیم بسیار توصیه می‌شود، ممکن است افراد را به سمت مصرف گوشت‌های ناسالم‌تر و همچنین روغن‌ها، کره و دنبه سوق دهد.

البته چربی‌های سالم برای رشد جنین ضروری‌اند اما مصرف بیش‌ازحد چربی اشباع‌شده می‌تواند منجر به افزایش کلسترول خون شود که این امر فشار بیشتری بر قلب وارد می‌کند و بارداری را در معرض خطر قرار می‌دهد.

رژیم کتوژنیک همچنین مصرف گوشت‌های فرآوری‌شده‌ای مانند هات‌داگ، بیکن، سوسیس و سالامی را نیز محدود نمی‌کند. این گوشت‌ها حاوی مواد شیمیایی و رنگ‌های افزودنی هستند که برای  شما و جنینتان ضرر دارد.

امکان بروز نقص لوله عصبی در جنین

فولیک اسید در غذاهایی یافت می‌شود که سرشار از کربوهیدرات هستند مانند غلات صبحانه غنی‌شده، نان‌ و لوبیا. حذف این خوراکی‌ها از رژیم غذایی مادر باردار می‌تواند خطرناک باشد. اگر رژیم کتو بدون نظارت دقیق انجام شود، ممکن است دچار کمبود جدی برخی ویتامین‌ها و مواد مغذی شوید. به‌ویژه فولات (ویتامین B۹) که در اوایل بارداری برای پیشگیری از نقص‌ لوله عصبی (اسپینا بیفیدا در جنین) بسیار حیاتی است.

خطر افت قند خون (هیپوگلیسمی)

در افراد دیابتی، آن‌هایی که پیش ‌دیابت دارند یا سابقه اختلال در عملکرد غدد فوق کلیوی (کورتیزول) دارند، پیروی از رژیم کتو بدون راهنمایی تخصصی ممکن است منجر به افت شدید قند خون (هیپوگلیسمی) شود. این وضعیت می‌تواند برای مادر و جنین خطرناک باشد.

کمبود گلوکز برای رشد جنین

شاید مهم‌ترین نگرانی این باشد که آیا جنین در حال رشد می‌تواند بدون مقادیر طبیعی گلوکز، به شکل نرمال رشد کند یا نه. مغز و بدن در حال رشد جنین به انرژی فراوانی نیاز دارند و بدن در استفاده از گلوکزِ حاصل از کربوهیدرات‌ها به‌عنوان منبع انرژی، کارآمدترین عملکرد را دارد. به همین دلیل رعایت رژیم کتوژنیک در بارداری می‌تواند رشد جنین را به خطر بیندازد.

آنفولانزای کتو (keto flu) چیست؟

برای برخی افراد، رژیم کتو آن‌قدر عوارض جانبی ایجاد می‌کند که اصطلاحی به نام آنفلوانزای کتو برای آن به کار می‌رود. علائم این حالت شامل موارد زیر است:

• خستگی
• سرگیجه
• تهوع
• استفراغ
• کم‌آبی بدن
• نفخ
• درد معده
• گاز معده
• یبوست
• اسهال
• کلسترول بالا
• سردرد
• بوی بد دهان
• گرفتگی عضلات

از آن‌جایی که علائم بارداری به تنهایی شامل تهوع، استفراغ، خستگی و بدن‌درد است، پیشنهاد می‌شود از رژیم کتوژنیک در بارداری پرهیز کنید تا علائم آنفولانزای کتو به علائم بارداری افزوده نشود.

رژیم کتو در دوران شیردهی ایمن است؟

خیر.  بدن مادر در دوران شیردهی برای تولید شیر به انرژی زیادی نیاز دارد. همچنین شیر مادر حاوی قند طبیعی به نام لاکتوز است که از کربوهیدرات‌ها ساخته می‌شود. در رژیم کتو، کربوهیدرات‌ها به شدت محدود می‌شوند که می‌تواند به کاهش تولید شیر و حتی تغذیه ناکافی نوزاد منجر شود.

تاثیر رژیم کتوژنیک بر سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS)

رژیم کتوژنیک به دلایل مختلفی مورد توجه زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) قرار گرفته است. در بسیاری از موارد، سندرم تخمدان پلی‌کیستیک با مقاومت به انسولین همراه است؛ وضعیتی که در آن سلول‌های بدن به خوبی به انسولین پاسخ نمی‌دهند. این مشکل معمولاً منجر به افزایش مداوم قند خون و سطح انسولین در بدن می‌شود که به نوبه‌ی خود می‌تواند التهاب مزمن و اختلالات هورمونی را در پی داشته باشد.

رژیم کتو با محدود کردن مصرف کربوهیدرات و در نتیجه کاهش سطح گلوکز در خون، به کاهش انسولین و التهاب کمک می‌کند. این فرآیند می‌تواند باعث تنظیم بهتر هورمون‌ها و در نهایت، افزایش احتمال باروری در زنان مبتلا به PCOS  شود.

تاثیر رژیم کتو بر دیابت بارداری چیست؟

رژیم کتو ممکن است در موارد خاص به کنترل دیابت بارداری کمک کند اما به‌دلیل خطرات بالقوه برای جنین و مادر، اکثر پزشکان و متخصصان تغذیه، رژیم‌های متعادل و کم‌کربوهیدرات را ایمن‌تر و مناسب‌تر می‌دانند.

تحقیقات علمی درباره رژیم کتوژنیک چه می‌گویند؟

معمولاً زنان باردار اجازه شرکت در مطالعات علمی را ندارند زیرا ممکن است برای آنان و جنینشان خطراتی به همراه داشته باشد. به همین دلیل، پژوهش‌های پزشکی درباره‌ی رژیم کتوژنیک در دوران بارداری عمدتاً بر روی حیواناتی مانند موش‌ها انجام شده‌اند.

در مطالعه‌ای که سال 2013 روی موش‌های بارداری که با رژیم کتو تغذیه شده‌اند، انجام شد؛ محققان متوجه شدند که موش‌ها نوزادانی به دنیا آوردند که قلبی بزرگ‌تر و مغزی کوچک‌تر از حد معمول داشتند. مطالعه‌ای دیگر در سال ۲۰۱۵ نشان داد که نوزادان موش‌هایی که در دوران بارداری رژیم کتو داشتند، در بزرگسالی بیشتر در معرض اضطراب و افسردگی قرار گرفتند!

کلام آخر

بارداری، دوران بسیار حساس و مهمی است و مادران باردار باید زیر نظر پزشک یا متخصص تغذیه باشند تا اطمینان پیدا کنند مواد مغذی و مورد نیاز بدنشان تامین می‌شود. بخش مهمی از رژیم غذایی دوران بارداری، مصرف کافی کربوهیدرات است که در رژیم کتو به شدت محدود می‌شود بنابراین رژیم کتوژنیک در بارداری باتوجه به عوارض احتمالی، ایمن نیست.