حاملگی خارج رحم در آزمایش خون نشان داده می شود؟

سوال مخاطب نی‌نی‌بان: با سلام و سپاس بابت پاسخ شما. آیا حاملگی خارج رحم در آزمایش خون نشان داده می شود؟ یعنی عدد بتا تغییر می کند؟ اگر آزمایش خون قبل از زمان پریود انجام شود ممکن است عدد بتا صفر باشد؟

پاسخ دکتر میترا مدرس، متخصص زنان و زایمان:
ما وقتی به حاملگی خارج از رحم مشکوک می شویم که اولا، بیمار درد داشته باشد البته بدون درد هم می تواند باشد و فرد فقط با عقب زدن پریود به ما مراجعه کرده باشد. کسانی که حاملگی خارج از رحم دارند، عدد بتای آنها خیلی بالا نیست. یعنی ممکن است روی ۱۰۰ تا ۲۰۰ باشد. ولی مهم تر از این میزان افزایش عدد بتا هست. خانمی که حاملگی طبیعی دارد، هر ۴۸ ساعت یکبار تقریبا عدد بتایش ۲ برابر می شود.

اگر این میزان افزایش کم باشد ما به حاملگی خارج از رحم مشکوک می شویم و ۴۸ ساعت بعد دوباره درخواست تست مجدد می کنیم. البته در مورد یک سقط ناقص هم این مسئله وجود دارد. یعنی در سقط ناقص هم بتا به طور مطلوب افزایش پیدا نمی کند. بنابراین مجموعه ۲ آزمایش بتا به فاصله ۴۸ ساعت و یک سونوگرافی واژینال و علائم خود بیمار می تواند کمک کند که ما بفهمیم حاملگی خارج از رحم هست یا خیر.

مهم‌ترین مطالب در این‌باره:

علت بارداری خارج از رحم چیست؟

بارداری خارج از رحم اتفاق نادری است و تنها در ۲ درصد بارداری ها رخ می‌دهد. برای اینکه متوجه دلیل و روند این اتفاق شوید باید کمی به عقب برگردیم. هنگام لقاح، تخمک آزاد شده از تخمدان در یکی از لوله ‌های فالوپ منتظر اسپرم می ماند. اسپرم‌ های داخل واژن بالا می‌روند تا خود را به تخمک برسانند و بعد از لقاح، تخمک‌ بارور شده آرام‌ آرام به سمت رحم شروع به حرکت می‌کند تا در آنجا لانه‌ گزینی کرده و طی ۹ ماه پرورش پیدا کند.

گاهی و به ندرت در این روند اختلالاتی پیش می‌آید و تخمک به رحم نمی‌رسد تا لانه گزینی ‌کند و در لوله های فالوپ یا در موارد بسیار نادرتر در تخمدان یا حفره‌ شکمی‌ لانه گزینی می‌کند. در این شرایط نیز به طور طبیعی تخمک شروع به رشد می‌کند، اما متاسفانه لوله های فالوپ تنها ۱۲ سانتی‌متر طول و چند میلی‌متر عرض دارند و فضا برای رشد جنین بسیار کم است.

در صورتی که خانمی دچار حاملگی خارج از رحم شود، طی چند هفته لوله های فالوپ ورم کرده و در نهایت پاره می‌شوند و خانم دچار خونریزی داخلی شده و حتی ممکن است جانش به خطر بیافتد. به همین دلیل بسیار مهم است که با مشاهده اولین علائم این مشکل فوراً این موضوع تشخیص داده شده و برای ختم بارداری اقدام شود.دلیل بروز بارداری خارج از رحم برای سال‌های سال ناشناخته بود، اما امروزه عوامل دخیل در آن شناخته ‌شده هستند.

علت های بارداری خارج از رحم به ترتیب الویت

۱- علت اصلی بارداری خارج از رحم «کلامیدیا تراکوماتیس» (باکتری جنسی قابل ‌انتقال) است. در ۷۵ درصد موارد، «کلامیدیا تراکوماتیس» (باکتری جنسی قابل ‌انتقال) باعث آسیب لوله ‌های فالوپ شده و امکان انتقال و حرکت نرمال تخمک را سلب می‌کند. عفونت به وجود ‌آمده معمولاً تشخیص داده نمی‌شود، اما عارضه ناشی از آن بارداری خارج از رحم است.

خوشبختانه می‌توان به کمک استفاده از کاندوم از بروز این عفونت پیشگیری کرد و در صورت ابتلا به کمک آنتی‌ بیوتیک آن را درمان کرد. توصیه می‌کنیم قبل از اقدام به بارداری حتماً به متخصص زنان مراجعه کنید تا این موضوع تشخیص داده شود.

۲- علت دوم سیگار است. احتمال بارداری خارج از رحم در بانوانی که روزانه ۱۰ سیگار می‌کشند ۲۰ درصد افزایش می ‌یابد و در صورتی که خانمی روزانه بین ۱۰ تا ۲۰ سیگار مصرف کند این احتمال ۲ برابر می‌شود.

تحقیقات نشان داده سیگار عامل ۳۵ درصد بارداری ‌های خارج‌ رحمی است. نیکوتین باعث کاهش حرکت مژک‌ های داخل لوله‌ ها شده و عامل کُند شدن حرکت تخمک به سمت رحم است.

۳- علت دیگر بارداری خارج از رحم، بارداری در سن بالاست. در ۲۰ سالگی احتمال بروز بارداری خارج از رحم ۴ درصد است. بارداری در سنین بالا در ۳۰ تا ۴۰ سال این میزان به ۲ برابر می‌رسد. انجام درمان‌های ناباروری و جراحی‌های شکمی نیز از دیگر دلایل است.

برخلاف تصور عموم مردم آی یو دی (IUD) احتمال بارداری خارج از رحم را افزایش نمی‌دهد، مگر اینکه همزمان با داشتن IUD بارداری رخ ‌دهد که این احتمال بسیار پایین است. در این شرایط ممکن است رویان خارج از رحم لانه‌گزینی کند.

علائم و درمان حاملگی خارج از رحم

دردهای زیر شکمی یک‌ طرفه و گاهی دو طرفه و خونریزی به رنگ قهوه‌ ای تیره از جمله علائم بارداری خارج از رحم است که با علائم عادی بارداری مثل تهوع، حساس‌شدن سینه‌ها و ... همراه می‌شود. با مشاهده این علائم باید فوراً به متخصص زنان یا اورژانس مراجعه کرد.

با مشاهده علائم، پزشک معمولاً آزمایش‌ هایی تجویز می‌کند. به ‌عنوان مثال میزان هورمون بارداری یا B-hCG اندازه‌گیری می‌شود. در بارداری نرمال میزان هورمون بارداری در هر 48 ساعت یک‌ بار 2 برابر می‌شود. اگر اینگونه نباشد، یعنی رویان به خوبی رشد نمی ‌کند و ممکن است خارج از رحم لانه گزینی کرده باشد.

برای مطمئن شدن از این موضوع، انجام سونوگرافی ضروری است. اگر پس از سونوگرافی این موضوع به اثبات رسید، نباید زمان را از دست داد و فوراً باید به بارداری خاتمه داد. البته حتی در این شرایط نیز باید چند مساله بررسی شود و در نهایت تصمیم گرفت.

- روش اول درمان حاملگی خارج از رحم زمانی است که رویان «کم ‌فعال» است به عبارتی رشد جنین متوقف شده و پزشک می‌ تواند انتخاب کند که سقط به کمک دارو انجام شود یا با عمل جراحی، برای دارو درمانی ابتدا به داخل ماهیچه داروی methotrexate تزریق می‌شود که می‌تواند رشد جنین را به‌طور کل متوقف کند.

بعد از 2 ساعت خانم می‌تواند به خانه بازگردد و از دور تحت‌نظر باشد. به مدت 6 تا 8 هفته میزان هورمون‌های بارداری اندازه‌گیری می‌شود، وقتی میزان هورمون‌ها به صفر رسید، یعنی بارداری کاملاً متوقف شده و جنین به صورت طبیعی سقط خواهد شد.

- روش دیگر، جراحی است که تحت‌ بی‌هوشی عمومی انجام می‌شود. در این روش در عین اینکه جراح تلاش می‌کند به لوله‌ ها آسیبی وارد نشود تا خانم بتواند مجددا باردار شود، سعی می‌کند رویان را خارج کند.

برای این منظور 3 سوراخ نازک در ناف و زیر شکم ایجاد می‌کنند تا بتوانند ابزار لاپاراسکوپی را وارد ناحیه کنند. خانم بعد از جراحی باید 48 ساعت بستری باشد.

روش اول درمان بارداری خارج از رحم زمانی است رویان همچنان به رشد خود (هر چند کُند) ادامه می‌دهد یعنی بارداری خارج رحمی «فعال» است و علائم آن وجود دارد. در این شرایط معمولاً کار سخت‌تر است.

در صورتی که لوله‌های فالوپ صدمه ندیده باشند جراح هر کاری انجام می‌دهد تا جلوی آسیب را بگیرد. اما گاهی صدمه‌های وارده شدید است و جراح مجبور می‌شود همراه رویان، لوله‌ها را خارج کند. البته این موضوع به معنی ناتوانایی در بارداری مجدد نیست.

علایم در هفته‌های ۶ و ۷ بارداری

علائم بارداری خارج رحمی معمولا در هفته های 6 و 7 حاملگی توسط خانمهای باردار کشف می شوند، اگر چه برخی نیز این علائم را حدود هفته چهارم دارند. در گروهی نیز بارداری خارج رحمی تا قبل از اینکه سونوگرافی سه ماهه اول بارداری انجام شود تشخیص داده نمی شود.

علائم ممکن است از فردی به فرد دیگر تفاوت داشته باشد و این بستگی به محل قرار گیری تخم نیز دارد. بهترین حالت این است که بارداری خارج رحمی در مراحل اولیه و با کمترین علائم تشخیص داده شود تا از خطر پارگی لوله و خونریزی شدید جلوگیری بعمل آید.

با این حال گاهی علائمی واضحی وجود ندارد. در بارداری خارج رحمی معمولا تستهای خانگی حاملگی مثبت نمی شوند، بنابراین اگر ظن قوی به حاملگی دارید و حتی بعد از تاخیر در پریود تست شما مثبت نشده، بهتر است برای انجام بررسی به پزشک مراجعه کنید.

تماس با پزشک در این موارد

- درد یا گرفتگی در ناحیه شکم یا لگن. معمولا درد ناگهانی، ثابت و شدید است اما ممکن است در اوائل بصورت گهگاه و متوسط باشد. ممکن است درد را فقط در یک سمت از شکم احساس کنید و نیز می تواند به قسمتهای دیگر هم کشیده شود. احتمالا تهوع و استفراغ نیز به همراه دارد.

- درد بخش تحتانی شکم به هنگام لمس یا زمانی که سرفه می کنید یا در حین حرکات روده ها و اجابت مزاج.

- خونریزی یا لکه بینی قهوه ای. ممکن است فکر کنید که پریود شده اید بخصوص اگر انتظار بارداری نداشته باشید. خونریزی ممکن است بصورت مداوم یا منقطع باشد.

- درد شانه در یک سمت بخصوص وقتی که دراز می کشید بدلیل پاره شدن لوله و تحریک صفاق در ناحیه ای بین سینه و شکم رخ می دهد. این علامت برای اقدام در جهت درخواست درمان سریع پزشکی بسیار مهم است.

- اگر لوله رحم پاره شود ممکن است ضعف، گیجی یا غش کردن بدلیل از دست دادن خون و شوک نیز رخ دهد.

چطور تشخیص داده می شود؟

از آنجا که امکان وجود بسیاری از علایم فوق در یک بارداری طبیعی نیز هست، تشخیص بارداری خارج رحمی برای پزشک آسان نیست. بنابراین از روشهای زیر در تشخیص آن کمک گرفته می شود: آزمایش خون و اندازه گیری مقدار HCG در خون.

در یک بارداری طبیعی مقدار گنادوتروپین جفتی انسانی HCG به سرعت افزایش می یابد و اگر سطح HCG آن طور که انتظار می رود افزایش نیابد، به وجود نوعی بارداری غیر طبیعی مشکوک می شویم. در صورت وجود بارداری خارج رحمی، ممکن است سطح HCG افزایش یابد ولی در سونوگرافی، هیچ نشانه ای مبنی بر بارداری درون رحم دیده نمی شود.

معاینه داخلی از طریق واژن: احتمالا دهانه رحم بسیار دردناک بوده و ممکن است در معاینه توده ای در ناحیه لوله ها و خارج از رحم لمس شود.

سونوگرافی: سونوگرافی راه خوبی برای تشخیص بارداری خارج رحمی است. ممکن است با سونوگرافی بتوان بارداری لوله ای را درون لوله فالوپ مشاهده کرد. پزشک ممکن است بدلیل پارگی لوله یا خونریزی، مقداری خون در حفره شکم ببینید و یا توده ای در ناحیه لوله فالوپ یا تخمدان قابل مشاهده باشد.

ممکن است حتی با انجام آزمایشات فوق تشخیص قطعی امکانپذیر نباشد. گاهی در سقط نیز علائمی مشابه دیده می شود. بنابراین ممکن است پزشک فرد را تحت نظر بگیرد یا درخواست لاپاروسکوپی نماید. با استفاده از لاپاروسکوپی، بهتر می توان بارداری خارج رحمی را تشخیص داد.

برش های بسیار کوچکی در ناحیه ناف و بخش تحتانی شکم ایجاد می شود و پزشک داخل شکم و اعضای لگنی را با وسیله کوچکی به نام لاپاروسکوپ مشاهده می کند. با این روش می توان محل بارداری خارج رحمی را پیدا نمود.