خوردن دارو هفته اول و دوم بارداری ضرر دارد؟

این نکته را به خاطر بسپارید که مصرف یا قطع یک دارو در زمان بارداری باید با توجه به مزایا و خطرات ایجاد شده توسط آن دارو صورت پذیرد و در این خصوص پزشک شما و شما هر دو تصمیم گیرنده هستید.

پرسش : خوردن دارو هفته اول و دوم بارداری ضرر دارد؟

پاسخ : مصرف بسیاری از داروها هنگام بارداری برای جنین در حال شکل‌گیری خطرناک است. احتمال بروز ناهنجاری‌های جسمی و ذهنی در جنین در حال رشد، باعث ممنوعیت مصرف بسیاری از داروها در دوران بارداری می‌شود. به همین دلیل مصرف بسیاری از داروها هنگام تشخیص بارداری قطع می‌شود و تجویز آنها به دلیل وقوع بارداری متوقف می‌شود یا داروهای کم‌خطرتر جایگزین داروهایی با احتمال ایجاد خطر بیشتر برای جنین می‌شود.اما بعضی از داروها برای مدت زمانی بیشتر از زمان مصرف در بدن باقی می‌مانند؛ ساختمان شیمیایی این داروها و نحوه توزیع آنها در بافت‌های بدن باعث می‌شوند که زمان لازم برای پاک شدن کامل آنها از بدن و بی‌خطر شدن مصرف قبلی آنها برای جنین در حال شکل‌گیری، طولانی‌تر از سایر داروها باشد و در صورتی که بارداری در زمان وجود آنها در بدن مادر اتفاق بیفتد احتمال بروز ناهنجاری در جنین وجود داشته باشد. به همین دلیل مصرف این داروها باید چند ماه ـ‌ و حتی گاهی چند سال ـ‌ قبل از آغاز بارداری قطع شود یا به عبارت دیگر زمان شروع بارداری، تا مدتی بعد از اتمام مصرف این داروها به تعویق بیفتد. شاید اطلاع از وجود چنین داروهایی یا دانستن نام و مشخصات آنها در داشتن بارداری کم‌دغدغه‌تر و نوزادی سالم‌تر بی‌تاثیر نباشد. مهم‌ترین داروهایی که در این دسته قرار می‌گیرند عبارتند از:

داروهای هورمونی و شیمی‌درمانی
دانازول: یک داروی هورمونی که برای درمان اختلالاتی مثل اندومتریوز، بیماری‌های فیبروکیستیک سینه و... مورد استفاد قرار می‌گیرد. مصرف این دارو نیز باید پس از اطمینان از عدم بارداری مصرف‌کننده شروع شود. استفاده از یک روش پیشگیری از بارداری مطمئن نیز تا انتهای دوره درمان و سه ماه پس از اتمام درمان ضروری است.
انواع داروهای هورمونی: نه تنها مصرف هر نوع داروی هورمونی در دوران بارداری مطلقا ممنوع است؛ بلکه مصرف بعضی از این داروها باید قبل از بارداری قطع شود.
انواع داروهای شیمی درمانی: مصرف بسیاری از داروهای شیمی درمانی باید در صورت امکان چند ماه قبل از بارداری برنامه‌ریزی‌شده و با دستور پزشک معالج قطع شود.

به طور کلی تصمیم به مصرف یا قطع یک دارو در زمان بارداری باید با توجه به مزایا و خطرات ایجاد شده توسط آن دارو صورت پذیرد و در این خصوص پزشک شما و شما هر دو تصمیم گیرنده هستید.

داروهای درمان آکنه
آسیترتین: داروی آسیترتین با نام تجاری نئوتیگازون؛ برای درمان آکنه مقاوم به درمان که با مصرف داروهای دیگر بهبود پیدا نکرده باشد، پسوریازیس و اختلالات جدی کراتینیزاسیون (ضخیم شدن بیش از حد پوست) تجویز می‌شود.
اگر این دارو برای خانم‌هایی که در سنین باروری قرار دارند تجویز شود حداقل یک ماه قبل از شروع درمان، در حین درمان و تا سه سال بعد از قطع مصرف دارو، استفاده از دوروش موثر پیشگیری از بارداری توسط این خانم‌ها ضروری است. بهترین راه اطمینان از باردار نبودن بیمار شروع مصرف دارو در روزهای دوم یا سوم قاعدگی است. احتمال بروز ناهنجاری در جنین حین مصرف دارو بسیار زیاد است.
ایزوترتینوئین: کپسول‌های ایزوترتینوئین با نام‌های تجاری روآکوتان، دکوتان، آکوتان، آکنه‌ترون و... از جمله داروهایی هستند که برای درمان آکنه‌های مقاوم به درمان، مصرف می‌شوند.
گذشته از اقدامات آزمایشگاهی و مراقبت‌های پزشکی لازم در حین مصرف این دارو برای اطمینان از عدم بارداری مصرف‌کننده، زنانی که در سنین باروری قرار دارند باید پس از منفی شدن تست بارداری، مصرف دارو را در روز دوم قاعدگی شروع کنند و تا پایان مصرف دارو و سه ماه بعد از مصرف آخرین کپسول از یک روش پیشگیری مطمئن برای جلوگیری از وقوع بارداری استفاده کنند. در صورتی که بارداری در حین مصرف این دارو اتفاق بیفتد احتمال بروز ناهنجاری‌های جدی در جنین بسیار زیاد خواهد بود.

داروی طاسی پدر
فیناستراید: با نام تجاری فین‌پشیا، دارویی است که توسط بسیاری از مردان جوان برای جلوگیری از ریزش مو و طاسی مصرف می‌شود. انجام مراقبت‌های لازم برای پیشگیری از بارداری توسط خانم‌هایی که همسرشان قرص فیناستراید مصرف می‌کند و همچنین خودداری از تماس با قرص‌های خورده شده فیناستراید توسط خانم‌های باردار، یکی از نکاتی است که در بعضی منابع مورد تاکید قرارگرفته است. علت این احتیاط احتمال بروز ناهنجاری جنسی در جنین پسر درصورت تماس مادر باردار با این داروست.
البته باید بدانید که حتما برای مصرف هر نوع دارویی با متخصص زنان مشورت کنید. این امر به ویژه در سه ماه اول بارداری بسیار مهم است. مصرف داروهای ضد بارداری و مولتی ویتامینها باید با شروع بارداری قطع شوند. دو گروه از آنتی‌بیوتیک‌ها باعث افزایش خطر نقایص هنگام تولد می شوند:
1- سولفونامیدها (مانند کوتریموکسازول یا باکتریوم)
۲- نیتروفورانتوئین‌ها (مانند ماکروبید)
در کل داروها از نظر خطر در دوران بارداری به چند دسته تقسیم می شوند که در زیر توضیح داده شده اند. در بروشور موجود در جعبه هر دارو نوشته شده که آن دارو در کدام دسته قرار دارد.
گروه A:
مطالعات کافی در زنان حامله, خطری را برای جنین برای سه ماهه اول حاملگی نشان نداده است.شواهدی از خطر در مورد مصرف دارو در بقیه دوران حاملگی وجود ندارد
گروه B:
مطالعات در حیوانات خطری را برای جنین نشان نداده است.. ولی مطالعات کافی در زنان حامله وجود ندارد.. یا اینکه مطالعات در حیوانات بیانگر ایجاد عارضه جانبی در جنین بوده است.ولی مطالعات کافی در زنان حامله خطری را برای جنین در سه ماهه اول حاملگی نشان نداده است. وشواهدی از خطر در مورد مصرف دارو در بقیه دوران حاملگی وجود ندارد
گروه C:
مطالعات در حیوانات نشان داده است که این دارو اثرات جانبی دارد ولی مطالعات کافی برای انسان در دسترس نیست. با اینحال منافع استفاده از دارو در زنان حامله ممکن است در مقابل خطرات احتمالی آن بیشتر باشد.. یا اینکه هیچ گونه مطالعه ای در حیوانات و یا مطالعات کافی در انسان وجود ندارد
گروه D:
شواهدی مبنی بر وجود خطر برای جنین انسان وجود دارد ولی در بعضی از موارد منافع دارو ممکن است استفاده از آن را اجتناب ناپذیر نماید... و در مقابل منافع دارو خطرات احتمالی دارو را باید پذیرفت
گروه X:
مطالعات در حیوانات یا انسان بیانگر ایجاد ناهنجاریهای حنینی بوده است.. یا عوارض جانبی گزارش شده موید ایجاد خطرات در جنین است. به دلیل این خطرات به طور واضح , مصرف این داروها در دوران حاملگی ممنوع است.
در هر حال به هیچ وجه دارویی را خودسرانه مصرف نکنید و با متخصص زنان مشورت نمائید.

مهمترین مطالب در این باره:
هر عاملی که طی دوره تکامل رویانی و جنینی موجب تغییر دائمی در شکل یا کارکرد بخشهای مختلف بدن جنین شود تراتوژن یا آسیب زا وبه عبارتی خطرناک نامیده می شود این کلمه ریشه یونانی دارد و به معنی هیولاست.
برای اینکه ماده ای را تراتوژن یا آسیب زا بدانیم باید چند شرط داشته باشد، دارو قابلیت عبور از جفت را داشته باشد. و بیمار در زمان بحرانی مربوطه در معرض آن قرار گرفته باشد و رابطه علت و معلولی بین اسیب و آن ماده وجود داشته باشد. ماده تراتوژن باید به اندازه کافی از جفت عبور کند تا بتواند روی تکامل جنین اثر بگذارد.
دوره جنینی به سه مرحله تقسیم می شود:
۱- قبل از لانه گزینی: دو هفته بعد از لقاح
2- دوره رویانی:هفته 2 تا 8 بارداری
۳- دوره جنینی: هفته ۹ تا پایان بارداری
دوره قبل از لانه گزینی به نام دوره همه یا هیچ خوانده می شود. اگر صدمه عده زیادی از سلولها را از بین ببرد. معمولا مرگ رخ خواهد داد و اگر عده کمی سلول آسیب ببیند معمولا قابل جبران بوده و تکامل طبیعی ادامه می یابد.
در طی ۸ هفته اول شکل گیری و تکامل اعضای جنینی شکل می گیرد بنابراین بحرانی ترین دوره از نظر ایجاد ناهنجای ساختمانی است. مثلا قسمت عمده تکامل قلب در ۵/۳ تا ۶ هفتگی است و در ۸ هفتگی به طور کامل شکل گرفته، داروهایی که باعث ناهنجاری قلبی می شوند، تنها در صورتی اثر گذار خواهند بود که طی این مدت مصرف شوند. و یا مثلا اگر جنینی در هفته ۶ تا ۹ جنینی در معرض داروی وارفارین قرار بگیرد، دچار ناهنجاریهای صورت و اختلالات مفاصل ومهره های کمر می شود.
ویا هیچ دوز و هیچ دوره ای از سه ماهه اول برای تماس با داروی ایزوترتینوئین( نوعی ویتامین A)وجود ندارد. به عبارت دیگر این دارو در صورت مصرف در سه ماهه اول موجب ناهنجاریهای عمده جنینی در سر و صورت، گوشها، شکاف کام و .. می شود و یا داروهای هورمونی مردانه حاوی آندروژنها و یا پروژسترونهای قوی از هفته 7 تا 12 جنینی موجب مردانه شدن ظاهر دستگاه تناسلی جنین دختر می شود.

آیا مصرف دارو در زمان بارداری ایمن و بی خطر است؟
پاسخ قطعی برای این سئوال وجود ندارد. قبل از شروع یا قطع هر دارویی همیشه بهتر است با پزشکی که در طول بارداری از شما مراقبت می کند صحبت کنید.در زمان بارداری در مورد تصمیم به استفاده از یک داروی خاص اطلاعات لازم را کسب کنید.

تصمیم به مصرف یا عدم مصرف دارو در زمان بارداری بر چه اساسی صورت می گیرد؟
تصمیم به مصرف یا قطع یک دارو در زمان بارداری باید با توجه به مزایا و خطرات ایجاد شده توسط آن دارو صورت پذیرد و در این خصوص پزشک شما و شما هر دو تصمیم گیرنده هستید.
مزایا: این دارو چه اثرات مفیدی می تواند برای من و جنین در حال رشدم به همراه داشته باشد؟
خطرات: راه هایی که ممکن است این دارو به من و جنین در حال رشدم آسیب برسانند چه هستند؟
در طول بارداری زمان هایی وجود دارد که مصرف دارو یک انتخاب محسوب می شود. بعضی از انتخاب های دارویی که شما و پزشکتان در زمان بارداری بر می گزینید ممکن است از انتخاب هایی که شما در زمان غیر بارداری برمی گزینید متفاوت باشد. به عنوان مثال اگر در طول بارداری به سرماخوردگی مبتلا شدید ممکن است به جای استفاده از داروهای ضد گرفتگی بینی که در زمان غیر بارداری از آن ها استفاده می کردید استفاده نکرده و با گرفتگی بینی خود سر کنید.
در زمان هایی مصرف یک دارو یک انتخاب محسوب نمی شود بلکه مصرف داروی مورد نظر مورد نیاز است. بعضی از خانم ها نیاز دارند تا در طول بارداری از دارو استفاده کنند. گاهگاهی خانم ها برای چند روز یا چند هفته برای درمان مشکلاتی همانند عفونت مثانه یا عفونت استرپتوکوکی گلو نیازمند دریافت دارو هستند. تعدادی از خانم ها به منظور کنترل مشکلات طولانی مدت همانند آسم، دیابت، افسردگی یا تشنج باید هر روز دارو مصرف کنند. هم چنین عده ای از خانم ها به علت مشکلات بارداری نیازمند مصرف دارو هستند. این مشکلات شامل تهوع و استفراغ شدید، خاتمه حاملگی زودرس یا زایمان پیش از موعد هستند.

پزشکان و پرستاران اطلاعات مربوط به مصرف یا عدم مصرف داروها در زمان بارداری را از چه منابعی استخراج می کنند؟
پزشکان و پرستاران اطلاعات را از برچسب ها و بسته بندی های داروها، کتاب های مرجع و ژورنال های تحقیقاتی به دست می آورند. آن ها هم چنین اطلاعات خود را با سایر پزشکان و پرستاران در میان گذاشته و با افرادی که سازنده و فروشنده داروها هستند در ارتباط هستند.
اداره دارو و غذا آمریکا (FDA) سازمانی است که به کنترل فروش یا عدم فروش داروها در آمریکا می پردازد. FDA در صورت ایمن بودن و کارا بودن دارو برای یک بیماری مشخص به کمپانی سازنده این امکان را می دهد که داروی خود را در ایالات متحده آمریکا به فروش برساند. کمپانی های سازنده دارو موظفند تا اطلاعات کاملی را در خصوص وجود یا عدم وجود نقص های جنینی یا سایر مشکلاتی که در حیوانات آزمایشگاهی در زمان تجویز دارو در خلال بارداری مادرانشان ایجاد شده است را به پزشکان و دانشمندان FDA گزارش کنند. در بسیاری از اوقات داروها در خانم های باردار مورد مطالعه قرار نمی گیرند.
FDA در ایجاد یک برچسب کامل و واضح با کمپانی های سازنده دارو همکاری می کند. اما در بیشتر موارد اطلاعات کافی در خصوص مصرف دارو در زمان بارداری و تاثیر آن بر روی جنین در حال رشد وجود ندارد. بسیاری از برچسب های داروهای نسخه ای شامل نتایج مطالعاتی هستند که در خانم های باردار انجام شده است. اما یک دارو همیشه بر روی جنین نوزدان و حیوانات به یک اندازه تاثیر نمی گذارد. در اینجا مثالی مطرح می شود.
دارویی به موش های باردار داده می شود. اگر این دارو باعث مشکلاتی در بعضی از نوزادان موش ها شود این دارو ممکن است این تاثیر را در نوزدان انسان نیز ایجاد کند و از طرف دیگر نیز ممکن است این تاثیر در نوزادان انسان ها ایجاد نشود. اگر مشکلی در نوزادان موش ها ایجاد نشود این نکته به این معنا نیست که این دارو در نوزادان انسان ها نیز مشکلی را ایجاد نمی کند. FDA از کمپانی ها درخواست می کند تا آزمایشات را در دو گونه متفاوت حیوانات انجام دهند. این حالت شانس پیشگویی این مساله را که داروی مورد نظر ممکن است در خانم های باردار و فرزندانشان مشکل ساز باشد را بهتر می کند.
موارد بسیاری وجود دارد که پزشکان و دانشمندان FDA از چگونگی تاثیر دارو در طول بارداری بی اطلاع هستند. در یک حالت خوش بینانه و کامل هر برچسب دارویی باید شامل اطلاعات سودمند در خصوص تاثیر دارو روی خانم های باردار و جنین در حال رشد باشد ولی چنین موردی اجتناب ناپذیر است.

چگونه برچسب داروهای نسخه ای یا بدون نسخه به پزشکم در تشخیص انتخاب یک داروی صحیح در زمان بارداری ام کمک می کند؟
پزشکان در زمان انتخاب یک دارو برای بیمار از اطلاعات منابع مختلف همانند برچسب داروها استفاده می کنند. به منظور کمک به پزشکان FDA طبقه بندی مصرف داروها را در زمان بارداری در خصوص مصرف داروها در این دوران را به وجود آورده است. این سیستم بر اساس طبقه بندی تمام داروهای نسخه ای بر اساس حروف طراحی شده است. طبقه بندی حروف در برچسب یک داروی نسخه ای فهرست می شود. این برچسب بیان می دارد که آیا تحقیقاتی در خانم های باردار یا حیوانات باردار صورت گرفته است یا خیر و این که نتایج آزمایشات چه بوده است. داروهای بدون نسخه (OTC) فاقد طبقه بندی بر اساس حروف در بارداری هستند. قبل از مصرف داروهای OTC با پزشک خود صحبت کرده و از دستورالعمل ذکر شده روی برچسب دارو پیروی کنید.