جلوگیری طبیعی بعد از زایمان، توسط شیردهی؟

اگر تمام شرایط و قواعد مربوط به شیر دادن نوزاد به‌طور صحیح رعایت شود، شیر دادن می‌تواند به عنوان یک روش طبیعی، از بارداری جلوگیری نماید. بررسی‌ها نشان می‌دهد که تغذیه طبیعی کودک به‌طور میانگین حدود ۶-۱۴ ماه از بارور شدن تخمک جلوگیری می‌کند، به شرطی که مادر قواعد صحیح شیر دادن را به کار بندد. این بررسی‌ها که روش شیر دادن مادران را در کشورهای غربی با سایر کشورها مقایسه کرده است، تفاوت این دو روش را از نظر کارآیی در پیش‌گیری از حاملگی نشان می‌دهد. در کشورهایی که مادران، به فرزندان خود به‌طور مرتب در طول روز و هنگام شب بنا به تقاضای نوزاد شیر می‌دهند؛ باردار شدن مادر مدت ۱۳ تا ۱۴ ماه به تعویق می‌افتد. در کشورهای غربی که تعداد وعده‌های تغذیه نوزاد در روز و شب کم‌تر است و نوزاد ضمن تغذیه از پستان مادر، از شیر خشک نیز استفاده می‌کند، این مدت ۸ تا ۹ ماه است.

در صورت رعایت نکات زیر، شیر دادن به نوزاد به عنوان یک روش پیش‌گیری، حداقل در ۹۵ درصد از موارد موفق است:

- شیر دادن بدون محدودیت و به‌ طور مرتب در طول شب و روز

- شیر دادن بدون محدودیت در طول شب و ترجیحاً خوابیدن مادر کنار نوزاد

- به تعویق انداختن تغذیه مصنوعی، یعنی دادن شیر خشک به کودک باید حداقل به مدت ۶ ماه عقب بیفتد. غذای جامد نباید به عنوان جای‌گزین جای شیر مادر را بگیرد، ولی می‌توان گاهی آن را به کودک داد.

- برای این‌که مادر بتواند بدون محدودیت شیر دهد، از پستانک یا سر شیشه نباید استفاده شود.

مدت شیر خوردن نوزاد در اسلام را نیز بخوانید.

با رعایت این نکات به‌خوبی می‌توان فواصل سنی بین فرزندان را تنظیم کرد. وقتی کودک سینه مادر را می‌مکد، هورمون مادری به نام پرولاکتین تولید می‌شود. وجود این هورمون در جریان خون مادر، مقدار استروژن و پروژسترون را کاهش می‌دهد. این دو هورمون برای آزاد شدن تخمک و آماده کردن رحم برای جای‌گزین شدن تخمک بارور شده لازم هستند.

اگر تخمک آزاد نشود و رحم برای پذیرش تخمک بارور شده آماده نباشد، دوره قاعدگی به‌طور موقت متوقف می‌شود و از بارداری مادر هم جلوگیری می‌شود. اگر تعداد دفعات شیر دادن کاهش یابد و به کودک شیر خشک یا پستانک داده شود، نوزاد سینه مادر را کمتر می‌مکد و در نتیجه میزان پرولاکتین کاهش می‌یابد. در اثر کاهش این هورمون، مقدار استروژن و پروژسترون افزایش می‌یابد و قاعدگی بعد از زایمان شروع می‌گردد. این قاعدگی نشانه آن است که مادر می‌تواند باردار شود. کمی پس از این قاعدگی هشدار دهنده، تخمک آزاد می‌شود و قدرت باروری مادر باز می‌گردد. تعداد دفعات تغذیه و مدت زمانی که کودک باید سینه مادر را بمکد تا پرولاکتین تولید شده برای کاهش هورمون‌های تولیدمثل کافی باشد، برای خانم‌ها متفاوت است. به‌طور کلی می‌توان گفت که تعداد دفعات شیر دادن باید زیاد باشد و نوزاد باید خوب سینه مادر را بمکد تا از آزاد شدن تخمک (اوولاسیون)، جلوگیری کند.

برای تولید پرولاکتین کافی، شیر دادن به‌طور مرتب و مکرر، عامل شماره یک است. مادرانی که در طول شیر دادن، دوره نازایی طولانی‌تری دارند، به کودک خود به‌طور صحیح و زیاد شیر می‌دهند و در طول شب نیز تغذیه کودک را ادامه می‌دهند. این مادران دادن غذای کمکی و شیر خشک را دیرتر و به‌تدریج شروع می‌کنند. در مقایسه با این مادران، مادرانی که در دفعات کم‌تری به کودکان خود شیر می‌دهند و خود را موظف به برنامه تغذیه شبانه نمی‌دانند. دوره نازایی کوتاه‌تری دارند. معمولاً در مادرانی که کم‌تر از شش بار در روز شیر می‌دهند و مجموع زمان شیر دادن آن‌ها از ۶۰ دقیقه در روز تجاوز نمی‌کند، اوولاسیون زود شروع می‌شود.

توقف اوولاسیون و دوره قاعدگی مستلزم بالا نگه داشتن مقدار پرولاکتین در خون مادر است. پرولاکتین نیمه عمر کوتاهی دارد و مقدار آن در خون به سرعت کاهش می‌یابد. بنابراین برای بالا نگه داشتن غلظت آن لازم است نوزاد به‌طور مرتب و با فاصله‌های کم از سینه مادر تغذیه کند. هر گاه به جای شیر مادر، به اندازه‌ای به نوزاد شیر خشک یا غذای کمکی داده شود که تقریباً جای شیر مادر را بگیرد، میزان پرولاکتین در خون مادر به سرعت کاهش خواهد یافت.

مقدار پرولاکتین خون مادر به تغذیه شبانه نوزاد نیز بستگی دارد. اگر کودک هنگام شیر خوردن در شب مرتب به خواب رود و به علت خواب‌آلودگی قادر به تغذیه کامل نباشد، پرولاکتین خون مادر کاهش می‌یابد. مشاهده شده است که دوره قاعدگی در مادرانی که کودکان آن‌ها در تمام شب می‌خوابند و برای شیر خوردن بیدار نمی‌شوند، زودتر شروع می‌شود.

علت موفق بودن این روش طبیعی کنترل بارداری در بعضی کشورها چیست؟ چرا این روش در کشورهای غربی کارآیی زیادی ندارد؟ شاید بتوان تغذیه شبانه را علت اصلی در کارآیی این روش طبیعی پیش‌گیری دانست. مقدار پرولاکتین هنگام شب، به حداکثر مقدار می‌رسد. مادران غربی در طول روز کودکان خود را سیر می‌کنند تا در طول شب کم‌تر برای شیر خوردن بیدار شوند و آن‌ها بتوانند به‌طور کامل بخوابند. در جوامعی که این روش طبیعی جلوگیری موفق است، مادران شیرده در شب نیز بدون محدودیت به کودکان خود شیر می‌دهند.

معمولاً قاعدگی پس از زایمان، قبل از اوولاسیون شروع می‌شود و هشدار یا علامتی برای بازگشت قدرت باروری است. در تعداد کمی از مادران شیرده (کم‌تر از پنج درصد) اوولاسیون قبل از شروع قاعدگی آغاز می‌گردد. این اوولاسیون زودرس، در پایان دوره شیردهی یعنی وقتی که کودک یک ساله است اتفاق می‌افتد. بنابراین قطع قاعدگی یا ظاهر نشدن آن را نمی‌توان همیشه دلیلی بر نازایی دانست و بهتر است که مادران شیرده به علائم دیگری نیز توجه کنند. تغییرات فیزیکی بدن در شروع باروری، نشانه‌هایی است که بیش‌تر مادران از آن آگاهی دارند. تغییر در مقدار و نوع ترشحات زنانگی یکی از این علائم است. در کلاس‌های تنظیم خانواده، بسیاری از این نشانه‌ها را به مادران می‌آموزند.

والدینی هم هستند که فرزندان آرام و کم‌توقعی دارند که دیر به دیر گرسنه می‌شوند، تمام شب را یک‌سره می‌خوابند و غذا خوردن را هم زود شروع می‌کنند؛ چنین والدینی این سعادت را نیز دارند که صاحب فرزندانی با فاصله سنی کم باشند!