دلایل کاهش فرزندآوری، شهرنشینی و ادعای تمدن!

سیاست های جمعیتی تابعی از الگوهای تـوسعه است. الگوی زندگی شهرنشینی نیز متناسب با سیاست افزایش جمعیت ‌‌می‌ باشد. شـیوه زنـدگی آپارتـمان نشینی، که اکنون در کشور با آن مواجه هستیم‌، با‌ سیاست‌ کاهش جمعیت تطبیق دارد. اکنون ۷۱ درصد جـمعیت کـشور در شهرها و ۲۹ درصد در روستاها‌ زندگی می کنند که این آمار، توازن را نشان نـمی دهـد. در حالی که‌ چهار دهه قبل، این‌ ترکیب‌ جمعیتی برعکس بود؛ یعنی فقط ۳۰ درصد جمعیت کشور شـهرنشین بـودند.

بررسی آمار و اطلاعات جمعیتی کشور در طول نیم قرن اخیر حاکی از آن اسـت کـه رشد‌ جمعیت ایران بیشتر معطوف به مناطق شهری کشور بوده است؛ به گونه ای که عملاً جـمعیت مـناطق روستایی افزایش نیافته و حتی در بعضی مناطق روستایی، جمعیت با رشد منفی مـواجه بـوده‌ است‌ و مواردی را نیز می توان یافت کـه روسـتاها خـالی از سکنه و تبدیل به مناطق متروکه شده اسـت. تـعداد شهرها از سال ۱۳۳۵ از ۲۰۱ شهر، به ۱۳۳۱ شهر در سال‌ ۹۰‌ افزایش یافته است.

سـیاست هـای غلط دولت ها سبب شده کـه بـسیاری از روستاییان کـار پر زحـمت بـر روی زمین و در کنار دام را رها‌ کرده‌ و در جست وجـوی رفـاه بیشتر و کار کم زحمت تر در ادارات، سازمان ها و حتی مشاغل کاذب، به شـهرها مـهاجرت کنند که این امر، تورم جـمعیت در نقاط خاص را‌ به‌ دنـبال‌ دارد.

عامل‌ اصلی رشد شـهرنشینی در ایـران، مهاجرت از روستا به شهر بوده است و ازآنجاکه اغلب مهاجران را جوانان تشکیل می دهـند، تـوسعه‌ شهرنشینی‌ در‌ ایران، با سالخوردگی جـمعیت در روسـتاها هـمراه بوده‌ است‌. یـکی از عواملی که سبب کـاهش بـاروری می شود وجود و گسترش شهرنشینی است؛ چراکه آمارها‌ تفاوت‌ ۵/۱ تا‌ ۲ بچه را میان خانوار شـهری و روسـتایی نشان می دهد. بنابراین‌، از دید طـرف داران کـنترل جمعیت، رشـد شـهرنشینی یـکی از عوامل کاهش باروری جـامعه است.

در محیط روستاها و جوامع غیرشهری ارتباط‌ ها چهره به چهره است و همه مردم از مشکلات و فرهنگ یکدیگر باخبر هستند، اما در جوامع شهری و صنعتی این‌ چنین نیست و رشد شهرنشینی و ملزومات اقتصادی و فرهنگی آن یکی از عوامل گسست روابط خانوادگی و عاطفی بین خانواده‎ها و حتی اعضای یک خانواده است.

شهرنشینی فارغ از توجه به نیازمندی های واقعی، توقعات افراد را برای داشتن زندگی بهتر و مرفه‎تر افزایش می‌دهد و آن ها را با افزایش چند برابری هزینه‌‌های زندگی روبه‌‌رو خواهد کرد. در واقع رقابتی که در اغلب شهرها در جریان است مسابقه تامین مایحتاج و نیازمندی های واقعی نیست، بلکه مسابقه رفاه بیشتر و تجمل نمایان‎تر در حال برگزاری است که اغلب به اشتغال اجتناب ناپذیر بانوان در کنار مردان ختم می‎شود که نتیجه این اشتغال گسترده زنان و فراگیری تفکرات و جریاناتی از قبیل «فمنیسم اسلامیزه شده» موجب تغییر محسوس رفتارهای باروری زنان به نفع اندازه کوچک‌تر خانوار و تعداد کمتر فرزندان خواهد شد.

همچنین گسترش شهرنشینی موجب گسترش خانواده‎های هسته‌‌ای می‌شود که در کاهش تعداد فرزندان تأثیرگذار خواهد بود. لذا یکى از عوامل مهمی که سبب کاهش محسوس نرخ بارورى و تعداد فرزندان خانواده‎ها مى‏شود، پدیدۀ شهرنشینى و گسترش آن است؛ چراکه آمارها تفاوت ۱ تا ۱/۵ فرزند میان خانوارهای شهرى و روستایى را نشان مى‏ دهد.

از نگاه اسلام، شهرنشینی امری مذموم نیست، بلکه زندگی در شهر مورد تأکید اسلام است. حتی در آیات و روایات، مدل شهر اسلامی نیز بیان شده است، ولی مدل مطلوب اسلامی به قدر کافی پردازش نشده و در نتیجه الگوی عمل دولتمردان نیز قرار گرفته نشده است. بنابراین، از دید کارشناسان جمعیت، رشد الگوی فعلی شهرنشینى که کاملا تقلیدی و منطبق بر مولفه‎های زندگی غربی و مادی است، یکى از عوامل اصلی کاهش نرخ بارورى در ایران است.

یکی دیگر از پیامدهای گسترش شهرنشینی، کوچک شدن متراژ خانه‌‌ها و افزایش آپارتما‌‌ن‌‌هاست. خانه‌‌های آپارتمانی، به دلیل نوع فضاسازی و ساخت آن، بسیاری از کارکردهای سنتی‌‌اش، مانند محل تفریح و آسایش، محل ملاقات و میهمانی، محل جشن‌ها و برگزاری آیین‌ها، محل کار و تولید و همه چیز، بجز محل خواب را به فضاهای شهری و عمومی منتقل کرده است. طراحی آپارتمان‌‌ها به‌گونه‌ای است که سبب اصالت بیشتر فرد و گسستن عاطفی اعضای خانواده از یکدیگر می‌‌گردد. به عبارت دیگر، آپارتمان و زندگی آپارتمانی یکی از عرصه‌‌های تحقق و تبلور بیشتر فردگرایی شده است.

در سال‌‌های اخیر، معماری نوین در ایران به سرعت به سوی کوچک‌‌سازی خانه‌‌ها پیش رفته است که به این ترتیب امکان نگهداری بیشتر از یک یا دو فرزند را از خانواده‌‌ها سلب کرده است. طبیعی است که این امر نیز منجر به کاهش نرخ باروری در ایران گردیده است، چرا که در جامعۀ شهری که تراکم اصلی جمعیت در آپارتمان‎ها قرار گرفته است، افراد خواهان افزایش تعداد فرزندان نخواهند بود.