سندرم تخمدان پلی کیستیک، همه اطلاعات لازم

سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) یک اختلال هورمونی شایع در میان زنان در سنین باروری است. زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک ممکن است تعداد پریودهای کم یا طولانی داشته باشند یا هورمون مردانه آنها زیاد باشد. زیاد بودن هورمون نیز موجب توقف پریودها شده و بارداری را مشکلتر می‌کند. این سندرم همچنین موجب رویش مو روی صورت و بدن می‌شود. معمولا تخمدانها مجموعه‌های کوچکی از مایع (فولیکول) را تشکیل می‌دهند وبه صورت منظم تخمکها را آزاد می‌کنند.

علت اصلی سندرم تخمدان پلی کیستیک ناشناخته است. تشخیص و درمان اولیه به همراه کاهش وزن ممکن است خطر مشکلات طولانی مدت همانند دیابت نوع ۲ و بیماری قلبی را کاهش دهد.

سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) چیست؟

سندرم تخمدان پلی کیستیک مشکلی هورمونی ست که بر زنان در سنین باروری (۱۵ تا ۴۴ سال) اثر می‌گذارد. بین ۲/۲ و ۲۶/۷ درصد زنان در این گروه سنی مبتلا به این سندرم هستند. بسیاری از زنان مبتلا به این سندرم هستند اما اطلاعی از آن ندارند. در یک تحقیق مشخص شد که حداکثر ۷۰ درصد زنان مبتلا به تخمدان پلی کیستیک تشخیص داده نشدند. سندرم تخمدان پلی کیستیک بر تخمدان زنان اثر می‌گذارد همان اندام تولید مثلی که هورمونهای استروژن و پروژسترون را تولید می‌کند و چرخه قاعدگی را تنظیم می‌کند. تخمدانها تخمک را آزاد می‌کنند تا بوسیله اسپرم مردانه بارور شود. آزاد کردن یک تخمک در ماه تخمک گذاری نام دارد.

هورمون تحریک کننده فولیکول (FSH) و هورمون لوتئال کننده (LH) تخمک گذاری را کنترل می‌کند. FSH تخمدان را تحریک می‌کند تا فولیکول تولید کند که یک کیسه حاوی تخمک است و بعد از آن LH تخمدان را تحریک می‌کند تا یک تخمک بالغ را آزاد کند. PCOS یک سندرم است یا گروهی از علائم که بر تخمدانها و تخمک گذاری اثر می‌گذارند. سه بخش اصلی آن عبارتند از:

- کیست داخل تخمدانها

- میزان بالای هورمونهای مردانه

- پریودهای نامنظم یا توقف پریود

در سندرم تخمدان پلی کیستیک، تعداد زیادی کیسه‌های کوچک پر شده از مایع داخل تخمدانها رشد می‌کنند. کلمه پلی کیستیک به معنای کیستهای بسیار است. این کیسه‌ها فولیکولهای واقعی هستند که هر کدام حاوی یک تخمک نابالغ هستند. این تخمکها هرگز بلوغ لازم را برای تحریک تخمک گذاری پیدا نمی‌کنند. کمبود تخمک گذاری در مورد سطح استروژن، پروژسترون، FSH و LH هشدار می‌دهد. استروژن و پروژسترون کمتر از همیشه هستند درحالی که مقدار اندروژن بالاتر از حد همیشگی هستند. هورمونهای مردانه زیادی، چرخه قاعدگی را دچار اختلال می‌کند، بنابراین زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک تعداد پریودهای کمتری نسبت به حالت عادی دارند. PCOS بیماری جدیدی نیست. پزشک ایتالیایی آنتونیو والیزنری اولین کسی بود که در سال ۱۷۲۱ علائم آن را تشریح کرد.

علتهای سندرم تخمدان پلی کیستیک

پزشکان علت دقیق سندرم تخمدان پلی کیستیک را نمی‌دانند. آنها بر این باورند که میزان بالای هورمونهای مردانه، تخمدانها را از تولید هورمونها و درست کردن تخمکها به طور طبیعی باز می‌دارد. ژنها، مقاومت انسولینی و التهاب همگی با تولید آندروژن اضافی ارتباط دارند.

ژنها یا توارث

تحقیقات نشان می‌دهد که ژنهای خاصی احتمالا با PCOS ارتباط دارند و از این روی در میان خانواده‌ها جریان دارد.

مقاومت انسولینی

حداکثر ۷۰ درصد زنان مبتلا به PCOS، مقاومت انسولینی دارند به این معنا که سلولها نمی‌توانند از انسولین به طور مناسبی استفاده کنند. انسولین هورمونی ست که در پانکراس تولید می‌شود تا به بدن کمک کند از قندهای غذایی برای سوخت بدن استفاده کند. وقتی سلولها نتوانند از انسولین به طور مناسبی استفاده کنند، بدن نیاز به انسولین را افزایش می‌دهد. پانکراس انسولین بیشتری را برای بدن می‌سازد. انسولین زیاد تخمدانها را برای تولید بیشتر هورمونهای مردانه تحریک می‌کند. چاقی علت اصلی مقاومت انسولینی است. هم چاقی و هم مقاومت انسولینی می‌توانند خطر دیابت نوع ۲ را افزایش دهند.

التهاب درجه بالا

این اصطلاح برای تشریح تولید گلبولهای سفید برای مبارزه با عفونت استفاده می‌شود. پژوهشها نشان داده‌اند که زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک یک نوع التهاب درجه بالا دارند که تخمدانهای حاوی کیست را تحریک می‌کند تا آندروژن بیشتری تولید کنند که می‌تواند منجر به مشکلات قلبی و عروقی شود.

آندروژن اضافی

تخمدانها مقدار بالایی از آندروژن (هورمون مردانه) را تولید می‌کنند که منجر به پرمویی و آکنه می‌شود.

علائم شایع PCOS

بعضی از زنان به علائم نزدیک به زمان پریودشان توجه می‌کنند. سایرین فقط بعد از اینکه خیلی چاق شدند یا مشکلاتی در بارداری داشته باشند متوجه می‌شوند که سندرم تخمدان پلی کیستیک دارند. شایعترین علائم تخمدان پلی کیستیک عبارتند از:

پریودهای نامنظم:

کمبود تخمک گذاری از تخریب ماهانه دیواره رحم جلوگیری می کند. بعضی از زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک کمتر از هشت پریود در سال دارند یا مثلا بین هر پریود ۳۵ روز طول بکشد.

خونریزی شدید:

دیواره رحم در دوره طولانی‌تری ساخته می‌شود بنابراین پریود بیشتر از حد نرمال طول می‌کشد.

رشد مو:

بیش از ۷۰ درصد زنان مبتلا به این سندرم روی صورت و بدنشان مو رشد می‌کند از جمله روی کمر، شکم و قفسه سینه. رشد موی اضافی هیرسوتیسم نامیده می‌شود.

آکنه:

هورمونهای مردانه می‌توانند پوست را چربتر از همیشه کنند و موجب بروز جوش روی صورت، قفسه سینه و کمر می‌‌شوند.

افزایش وزن:

حداکثر ۸۰ درصد زنان مبتلا به PCOS دچار اضافه وزن یا چاقی هستند.

تاسی با الگوی مردانه:

مو روی پوست سر نازکتر شده و ریزش می‌کند.

سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)؛ علتها، علائم و درمان لکه‌های تیره روی پوست می تواند در چینهای بدن تشکیل شود همانند آنهایی که در گردن، کشاله ران و زیر سینه ایجاد می‌شود.

سردرد:

تغییرات هورمونی می‌تواند موجب سردرد در بعضی از زنان شود.

اختلالات ناشی از سندرم تخمدان پلی کیستیک

داشتن مقدار بالای آندروژن بیش از حد نرمال می‌تواند بر باروری و وجوه دیگر سلامتی اثر بگذارد.

ناباروری

برای بارداری باید تخمک گذاری انجام شود. زنانی که تخم گذاری منظم ندارند بسیاری ازتخمکها را برای بارور شدن آزاد نمی‌کنند. سندرم تخمدان پلی کیستیک یکی از علل منجر به ناباروری در زنان می‌شود.

سندرم متابولیک

نهایتا ۸۰ درصد زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک دچار اضافه وزن یا چاقی هستند. چاقی و PCOS هر دو خطر ابتلا به قند خون، فشار خون بالا، HDL پایین (کلسترول خوب) و LDL بالا (کلسترول بد) افزایش می‌دهد. این عوامل با همدیگر سندرم متابولیک نامیده می‌شوند و خطر بیماری قلبی، دیابت و سکته را افزایش می‌دهند.

آپنه خواب

این مشکل موجب توقفهای مکرر در نفس در شب هنگام می‌شود که خواب را مختل می‌کند. آپنه خواب در زنان دارای اضافه وزن بخصوص اگر مبتلا به PCOS هم باشند، شایعتر است. این خطر برای آپنه خواب در زنان چاق مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک نسبت به آنهایی که این مشکل را ندارند، ۵ تا ۱۰ برابر بیشتر است.

سرطان آندومتر

به هنگام تخم گذاری، دیواره رحم فرو می‌ریزد. اگر هر ما تخمک گذاری انجام نشود، دیواره سخت می‌شود. دیواره رحم ضخیم خطر سرطان آندومتر را افزایش می دهد.

افسردگی

هم تغییرات هورمونی و هم علائمی شبیه به موهای زائد می‌توانند بر خلقیات شما اثر منفی بگذارند. بسیاری از مبتلایان به PCOS افسردگی و اضطراب را تجربه می‌کنند.

سندرم تخمدان پلی کیستیک چگونه تشخیص داده می‌شود؟

پزشکان معمولا سندرم تخمدان پلی کیستیک را در زنانی که حداقل دو یا سه تا از علائم زیر را داشته باشند تشخیص می‌دهند:

- میزان بالای هورمون مردانه

- قاعدگی نامنظم

- وجود کیست در تخمدان

پزشک همچنین از بیمار سوالاتی میپرسد مبنی بر اینکه علائمی همانند آکنه، موی زائد صورت و بدن و افزایش وزن دارد یا خیر. با معاینه لگن می‌توان مشکلات مربوط به تخمدانها یا بخشهای دیگر سیستم تناسلی را توجه کرد. به هنگام این آزمون، پزشک انگشت خود را در واژن کرده و هر نوع افزایش در تخمدانها یا رحم را بررسی خواهد کرد. این معاینه تنها برای زنان متاهل انجام می‌شود.

آزمایش خون میزان بالای هورمونهای مردانه را بررسی می‌کند. همچنین با آزمایش خون کلسترول، انسولین و تری گلیسرید را هم بررسی کرده تا خطر ابتلا به بیماریهای مربوطه همانند بیماری قلبی و دیابت رو ارزیابی کند.

سونوگرافی هم به پزشک برای بررسی ظاهر تخمدانها و ضخامت دیواره رحم کمک خواهد کرد. در سونوگرافی واژنی یک دستگاه اسکنر میله‌ای داخل واژن قرار می‌گیرد. این اسکنر امواج صوتی برخورد کرده با واژن را بصورت تصاویری روی نمایشگر کامپیوتر تبدیل می‌کند.

بارداری و تخمدان پلی کیستیک

سندرم تخمدان پلی کیستیک چرخه قاعدگی طبیعی را مختل می‌کند و موجب می‌شود بارداری سخت‌‌تر شود. بین ۷۰ تا ۸۰ درصد زنان مبتلا به PCOS مشکلات باروری دارند. این این بیماری خطر مشکلات بارداری را هم افزایش می‌دهد. زنان مبتلا به این سندرم دو برابر بیشتر از زنان دیگر احتمال زایمان زودرس دارند. همچنین خطر سقط جنین، فشار خون و دیابت حاملگی بیشتر است. البته زنان مبتلا به کیست تخمدان می‌توانند با درمانهای مخصوص باروری که تخمک گذاری را تقویت می‌کنند، باردار شوند. کاهش وزن و کاهش قند خون نیز می‌تواند توانایی داشتن یک بارداری سالم را تقویت کند.

ترفندهای رژیم غذایی و سبک زندگی برای درمان تخمدان پلی کیستیک

درمان برای PCOS با تغییر سبک زندگی همانند کاهش وزن، رژیم و ورزش شروع می‌شود. از دست دادن ۵ تا ۱۰ درصد وزن بدن می‌تواند چرخه قاعدگی را تنظیم کرده و علائم کیست تخمدان را بهبود دهد. کاهش وزن سطح کلسترول را نیز بهبود می‌دهد، انسولین را پایین آورده و خطر بیماری قلبی و دیابت را کاهش می‌دهد

هر رژیمی که به کاهش وزن کمک کند می‌تواند برای رفع مشکل شما خوب باشد. البته بعضی از رژیمهای غذایی نسبت به سایرین مزایای بیشتری دارند. پژوهشها برای مقایسه رژیمهای مناسب کیست تخمدان نشان می‌دهد که رژیمهای کم کربوهیدرات برای کاهش وزن و کاهش انسولین موثر هستند. یک رژیم با شخص گلیسمی پایین بیشتر کربوهیدرات را از میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل بدست می‌آورد که به تنظیم چرخه قاعدگی بیش از رژیم کاهش وزن معمولی کمک می‌کند.

چندین تحقیق نشان داده است که ۳۰ دقیقه ورزش با شدت متوسط حداقل سه روز در هفته به زنان مبتلا به تخمدان پلی کیستیک کمک می‌کند تا وزنشان را کاهش دهند. کاهش وزن همراه با ورزش تخمک گذاری و سطح انسولین را نیز بهبود می‌دهد. ورزش وقتی با رژیم غذایی سالم ترکیب شود مزایای بیشتری نیز خواهد داشت. ورزش به علاوه رژیم بیشتر به کاهش وزن کمک می‌کند تا هر کدام به تنهایی و خطر بیماریهای قلبی و دیابت را نیز کاهش خواهد داد. شواهدی وجود دارد مبنی بر اینکه طب سوزنی به بهبود کیست تخمدان کمک می‌کند اما به تحقیقات بیشتری در این باره نیاز است.

درمانهای رایج طبی

قرصهای ضد بارداری و داروهایی دیگر به تنظیم چرخه قاعدگی و درمان علائم تخمدان پلی کیستیک همانند رشد موی زائد و آکنه کمک می‌کنند.

قرصهای ضد بارداری و هورمون درمانی

مصرف استروژن و پروژسترون به صورت روزانه تعادل هورمونی را باز می‌گرداند، تخمک گذاری را تنظیم می‌کند، علائمی همانند رشد موی زائد را رفع کرده و در برابر سرطان آندومتر محافظت می‌نماید. این هورمونها در قرص، پچ پوستی یا حلقه واژن هستند.

روش دیگر هورمون درمانی، پروژستین تراپی یا درمان با پروژسترون است. مصرف پروژستین به مدت ۱۰ تا ۱۴ روز برای یک یا دو ماه می‌تواند پریودها را تنظیم کند و در برابر سرطان آندومتر از شما محافظت کند. پروژستین درمانی میزان هورمونهای مردانه را بیشتر نمی‌کند و از بارداری جلوگیری نخواهد کرد. پروژستین یا بصورت قرص است و در صورتی که قصد بارداری ندارید پروژستین داخل رحمی انتخاب بهتری خواهد بود.

لتروزول (فمارا)، دارویی برای درمان سرطان سینه است. درمان سرطان سینه می‌تواند تخمدانها را تحریک کند. گنادوتروپینها داروهایی هورمونی هستند که بوسیله تزریق وارد بدن می‌شوند.

متفورمین

متفورمین (گلوکوفاژ، فورتامت) دارویی ست که برای دیابت نوع ۲ استفاده می‌شود. این قرص با بهبود سطح انسولین تخمدان پلی کیستیک را هم درمان می‌کند. یک پژوهش نشان داد که مصرف متفورمین همراه با تغییر رژیم غذایی و ورزش کاهش وزن را بهتر کرده، قند خون را پایین می‌آورد و چرخه قاعدگی را بهتر از تغییر در رژیم و ورزش به تنهایی، تنظیم می‌کند.

کلومیفن

کلومیفن (کلومید) یک داروی باروری ست که به زنان مبتلا به تخمدان پلی کیستیک کمک می‌کند تا باردار شوند. البته این دارو احتمال دو قلو زایی و چند قلو زایی را افزایش می‌دهد.

رفع موی زائد

چندین درمان می‌تواند به رفع موی زائد یا توقف رشد آنها کمک کند.

- کرم الفورنیتین (وانیکا) یک داروی تجویزی است که رشد مو را کند می‌کند.

- اسپیرونولاکتون (آلداکتون): این دارو اثرات آندروژن روی پوست را متوقف می‌کند. اسپیرونولاکتون می‌تواند موجب نقص مادرزادی شود بنابراین به هنگام مصرف این دارو باید از بارداری جلوگیری شود. بنابراین اگر باردار هستید و یا به دنبال اقدام برای بارداری هستید، مصرف این دارو توصیه نمی‌شود.

- لیزر موی زائد و الکترولیز هم موهای زائد صورت و بدن را از بین می‌برد. الکترولیز سوزن ریزی است که داخل هر فولیکول مو فرو می‌رود. این سوزن یک جریان الکتریکی را صدمه به فولیکول و در نهایت از بین بردن آن منتشر می‌کند. ممکن است به چندین جلسه درمان نیاز داشته باشید.

جراحی

اگر درمانهای دیگر موثر نباشند، جراحی گزینه دیگری ست که باروری را بهتر می‌کند. برش تخمدان یک عمل جراحی که طی آن سوراخهای کوچکی بوسیله لیزر یا سوزنی داغ و نازک در تخمدان ایجاد می‌شود تا تخمک گذاری طبیعی را بازگردانی کند.

چه موقع باید به پزشک مراجعه کرد

در صورتی که مشکلات زیر را دارید حتما به پزشک مراجعه کنید:

- اگر باردار نیستید اما پریود نمی‌شوید.

- علائم سندرم تخمدان پلی کیستیک همانند رشد موی زائد روی صورت و بدن دارید.

- بیش از ۱۲ ماه برای بارداری اقدام کردید اما موفق نبودید.

- علائم دیابت همچون تشنگی یا گرسنگی، تاری دید یا کاهش وزن بی دلیل را دارید.

اگر مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک هستید، به طور مرتب به پزشک یا ماما مراجعه کنید. شما باید مرتبا آزمونهایی برای تست دیابت، فشار خون بالا و سایر اختلالات ممکن انجام دهید.

سخن پایانی

سندرم تخمدان پلی کیستیک معمولا چرخه‌های قاعدگی را دچار اختلال کرده و بارداری را با مشکل مواجه می‌کند. بالا بودن هورمون مردانه نیز منجر به علائمی ناخوشایند همانشند رشد موی زائد روی صورت و بدن می‌شود. تغییر در سبک زندگی نخستین روشهای درمانی هستند که توسط پزشکان برای رفع PCOS توصیه می‌شوند و اغلب این روشها موثر هستند. کاهش وزن نیز به درمان علائم تخمدان پلی کیستیک و بهبود توانایی بارداری کمک می‌کند. رژیم غدایی و ورزشهای ایروبیک نیز دو روش موثر برای کاهش وزن هستند. اگر تغییر در سبک زندگی نتواند موثر باشد، گزینه دیگر استفاده از داروهاست. داروهای ضد بارداری و متفورمین می‌تواند چرخه‌های قاعدگی را بازگردانی کرده و علائم تخمدان پلی کیستیک را رفع کنند.