اندومتریوز رحم یعنی چه؟

دیواره رحم را اندومتریوم و سلول‌های آن را سلول‌های اندومتریال می‌گویند. چنانچه بافت‌های شبه اندومتر در خارج از رحم شکل گیرند بیماری اندومتریوز را به وجود می‌آورد. این بیماری سبب بروز عکس‌العمل‌های التهابی مزمن، ایجاد زخم در بافت (اِسکار) و چسبندگی‌هایی می‌شود که می‌تواند آناتومی (ساختار) لگن را از شکل طبیعی خارج کند. نشانه‌های بالینی این بیماری می‌تواند سلامت فیزیکی، روانی و اجتماعی مبتلایان را تحت تأثیر قرار دهد.
اندومتریوز یک بیماری ناتوان کننده است که شیوع بالایی دارد. علل بروز این بیماری هنوز ناشناخته است. به طور معمول این بیماری موجب ایجاد درد و ناباروری می‌شود، هر چند در ۲۰% تا ۲۵% از زنان علامتی ندارد. اهداف روش‌های درمانی معمولاً شامل رفع نشانه‌های بالینی، حذف بافت‌های اندومتریک خارج رحمی و جلوگیری از ابتلای سایر اعضای بدن به بافت اندومتریال می‌باشد. در این موارد ترکیبی از درمان‌های دارویی، جراحی و روانشناسی می‌تواند کیفیت زندگی بیماران مبتلا را بهبود دهد.

شیوع اندومتریوز
- این بیماری در حدود ۶% تا ۱۰% جمعیت زنان را مبتلا می‌سازد که منجر به شیوع تقریبی ۱۷۶ میلیون نفر در جهان شده است.
- احتمال مبتلا بودن به این بیماری در زنانی که علائم درد، ناباروری یا هر دو را داشته‌اند به ۳۵% تا ۵۰% می‌رسد.
- ارتباط زیادی بین ابتلا به این بیماری و ایجاد ناباروری وجود دارد به طوری که حدود ۲۵% تا ۵۰% زنان نابارور به اندومتریوز مبتلا هستند و حدود ۳۰% تا ۵۰% زنان مبتلا به اندومتریوز از ناباروری رنج می‌برند.
- طی ۳۰ سال اخیر درصد شیوع این بیماری تقریباً ثابت مانده است.
- شیوع بالا و درمان‌های لازم برای این بیماری، آن را به یکی از پُرهزینه‌ترین بیماری‌های زنان در سال‌های اخیر تبدیل کرده است که هزینه‌ای حدود دو برابر سرطان‌های رایج زنان مانند سرطان پستان و رحم را به وجود می‌آورد.
- به طور میانگین حدود ۹/۲ سال طول می‌کشد که بتوان بیماری را تشخیص داد؛ بنابراین اگر چه شروع این عارضه اغلب در سنین نوجوانی است اما معمولاً بین سنین ۲۵ تا ۳۵ سالگی تشخیص داده می‌شود.
- حدود ۴۰۰,۰۰۰ عمل هیسترکتومی (برداشتن رحم) در سال، به اندومتریوز نسبت داده می‌شود.

عوامل خطر در اندومتریوز
عوامل اصلی اثرگذار بر روی اندومتریوز را می‌توان به سه دسته ژنتیک، سموم محیطی و شیوه زندگی و نیز افزایش سن تقسیم نمود.
ژنتیک
تحقیقات ژنتیکی نشان می‌دهد در صورتی که بستگان درجه اول زن (مادر یا خواهر) از اختلال اندومتریوز رنج می‌برند، حدود شش برابر بیشتر احتمال دارد که مبتلا به اندومتریوز شود.
برخی مطالعات مطرح می‌کنند که ممکن است اثر ژنتیکی این بیماری شبیه سرطان باشد؛ بدین معنی که درگیر شدن چند مسیر مختلف ژنی منجر به بروز یک بیماری و نشانه‌های یکسانی می‌شود. بنابراین جهش ژنتیکی که بر روی این مسیرها تأثیر بگذارد می‌تواند این بیماری را به وجود آورد.
داده‌های کلینیکی نشان می‌دهد که شیوع این بیماری در سفیدپوست‌ها بیشتر از سیاه‌پوست‌ها و در زردپوست‌ها بیشتر از دو گروه‌ دیگر می‌باشد. همچنین به نظر می‌رسد که زنان بلند قدتر و لاغرتر بیشتر در معرض ابتلا هستند. هر چند مطالعات رسمی‌تر، بر این موضوع صحه نگذاشته‌اند.
سموم محیطی و شیوه زندگی
شواهد حاکی از آن است که عادات زندگی که منجر به تغییر در میزان ترشح هورمون استروژن می‌شوند، بر احتمال ابتلا به این بیماری اثر گذار هستند که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- ورزش کردن و سیگار نکشیدن می‌تواند احتمال ابتلا را کاهش دهد
- مصرف کافئین (چای و قهوه) و الکل می‌تواند احتمال ابتلا را افزایش دهد
از طرفی دیگر بسیاری شواهد نشان می‌دهد که:
قرار گرفتن در معرض سم دیوکسین که به طور عمده در اثر زباله سوزی غیر استاندارد و نیز بر اثر صنایع ذوب فلزات یا برخی حشره‌کش‌ها و آفت‌کش‌ها در محیط پراکنده می‌شود، یکی از عوامل تأثیر گذار در افزایش احتمال ابتلا به اندومتریوز است.

افزایش سن
از بین رفتن فولیکول‌های تخمدانی با افزایش سن، نظم قاعدگی‌ را بر هم می‌زند. در این صورت، اندومتریوز زمان بیشتری خواهد داشت تا نشانه‌های خود را بر روی تخمدان و لوله‌ها به وجود آورد. اگر اندومتریوز مقاوم و پیشرونده باشد حتی این امکان وجود دارد که بافت بیمار جایگزین بافت سالم تخمدان شود. لیه‌میوماتا (فیبروئیدها) می‌توانند به آرامی رشد کنند و سبب خونریزی دیواره رحم شوند که این امر منجر به تغییر شکل مناطق اتصال نطفه در رحم شده یا حفره اندومتریال را تخریب می‌کند که بارداری را در مراحل اولیه تحت تأثیر قرار می‌دهد. برخی اعمال جراحی دستگاه گوارش یا عمل‌های کیست‌های تخمدانی که در سنین بالاتر انجام می‌شوند نیز می‌توانند پویایی و حرکت لوله‌های تخمدان را تحت تأثیر قرار داده و قابلیت دریافت اسپرم و شکل‌گیری نطفه را کاهش دهند. بنابراین شدت این بیماری و احتمال تشخیص آن با بیشتر شدن سن، افزایش می‌یابد به طوری که در سنین ۴۰ سالگی به اوج خود می‌رسد.
بیماری‌های مرتبط که ابتلا به آن‌ها یا وجود سابقه خانوادگی در این بیماری‌ها می‌تواند احتمال ابتلا به اندومتریوز را افزایش دهد
- آسم، آلرژی و حساسیت‌های دارویی
- بیماری‌های خود ایمنی که در آن‌ها سیستم ایمنی بدن به جای مبارزه با بیماری به خودش آسیب می‌زند که از آن جمله می‌توان به کم‌کاری تیروئید، MS و لوپوس اشاره نمود
- سندرم خستگی مزمن و فیبرومیالژی (درد همراه با خستگی در نقاط مختلف بدن)
- استعداد زیاد در ابتلا به بیماری‌های عفونی و مونونوکلئوز
- نارسایی دریچه میترال
- استعداد زیاد در ابتلا به بیماری‌های قارچی
- برخی سرطان‌ها مانند سرطان تخمدان، پستان، غدد درون‌ریز، کلیه، تیروئید، مغز و روده بزرگ

علائم و نشانه‌ها
اندومتریوز معمولاً با درد و ناباروری همراه است؛ اگر چه در ۲۰% تا ۲۵% زنان علامتی بروز نمی‌کند. از جمله نشانه‌های اصلی که همراه با اندومتریوز ظهور می‌یابد می‌توان قاعدگی دردناک، دردهای مزمن لگنی، درد شدید مقاربتی، ناباروری، اختلالات دوران قاعدگی و اختلالات دفع ادرار و مدفوع را برشمرد.