ضخامت رحم نرمال، چقدر باید باشد؟

سوال مخاطب نی‌نی‌بان : با سلام من خانمی هستم ۲۷ ساله با سابقه یک بار سزارین. چند وقته زیر شکمم درد احساس می کردم تا به دکتر مراجعه کردم و سونو دادم و رحم ضخیم با ضخامت ۱۳. لطفا راهنماییم کنید مشکلم چیست؟

پاسخ دکتر الهام سادات هاشمیان، متخصص زنان و زایمان:
چون ایشان ۲۷ ساله هستند و جوان بنابراین این که ضخامت رحم شان ۱۳ میلیمتر باشد مشکلی ایجاد نمی کند. البته باید به این نکته توجه داشته باشند که در صورتی نگرانی وجود ندارد که خونریزی غیر طبیعی نداشته باشند. اما در صورتی که لکه بینی پیش از عادت ماهیانه داشته باشند و ضخامت رحم نیز ۱۳ میلیمتر باشد، در این صورت حتما به بررسی نیاز دارد و نیاز به کورتاژ دارد. اما اگر عادت ماهیانه منظمی دارند، ضخامت رحم اهمیتی ندارد چون جوان هستند. در هر صورت وجود ضخامت در رحم با توجه به اندازه ای که ایشان ذکر کرد ه اند، نمی تواند سبب بروز درد در زیر شکم شود و پزشک باید به فکر بررسی عللی باشد که باعث بروز این درد شده اند. اما این که چه دلایلی ممکن است سبب بروز درد در زیر شکم شود، علت های متفاوتی دارد و می توانیم به عفونت لگنی اشاره داشته باشیم که در جریان مقاربتی که دارند بیمار درگیر می شود. یا این که احتمال دارد دچار کیست تخمدان باشند. در مورد کیست تخمدان باید گفت که این مساله در میان خانم ها شایع است. از سوی دیگر ممکن است منشاء این درد مشکلات گوارشی در ایشان باشد و ارتباطی به مشکل زنان نداشته باشد. در هر صورت اگر خونریزی غیر طبیعی یا لکه بینی قبل از شروع قاعدگی ندارند مشکلی نیست. اما اگر این مسائل را دارند، بهتر است حتما مورد بررسی و معاینه دقیق تری قرار بگیرند.

مهم‌ترین مطالب در این‌باره:
ضخامت رحم چیست و باید چقدر باشد؟
ضخامت آندومتر (دیواره رحم) یک پارامتر معمول اندازه گیری شده در سونوگرافی روزمره و MRI است. ظاهر و ضخامت دیواره رحم بستگی به این دارد که آیا بیمار در سن باروری است یا یائسگی و اگر در سن باروری است در چه زمانی از چرخه قاعدگی قرار دارد.

این طور نیست که ضخامت رحم در همه دوره ها یکسان باشد. اطفال، زنان پیش از یائسگی، زنان در دوره بارداری و زنان پس از زایمان، ضخامت رحم متفاوتی دارند.

ضخامت چقدر باید باشد؟
محدوده نرمال ضخامت با توجه به مرحله زندگی شما متفاوت است:
1- اطفال
قبل از بلوغ ضخامت دیواره رحم در تمام ماهها مثل یک خط نازک است. در بعضی موارد، ممکن است این خط نازک به وسیله سونوگرافی تشخیص داده نشود.
2- پیش از یائسگی
برای زنان در سن باروری، ضخامت دیواره رحم با توجه به چرخه قاعدگی ضخیم تر و نازک تر می شود. این دیواره می تواند نازکتر از ۱ میلیمتر تا اندکی بزرگتر از ۱۶ میلی متر ( در بعضی منابع ۱۲ میلی متر ) باشد. همه چیز بستگی به مرحله قاعدگی شما در هنگام اندازه گیری دارد. اندازه گیری های متوسط به شرح زیر است:
در طول پریودی: 2 تا 4 میلیمتر
مرحله اولیه تکثیر: ۵ تا ۷ میلیمتر
مرحله نهایی تکثیر: تا 11 میلیمتر
فاز ترشحی: تا ۱۶ میلی متر
3- بارداری
هنگامی که بارداری اتفاق می افتد، یک تخمک بارور شده به دیواره رحم می چسبد و باعث ضخیم شدن دیواره می شود. آزمایشات تصویربرداری انجام شده در دوران بارداری ضخامت دیواره رحم را از ۲ میلیمتر تا مقادیر بیشتر از زمان غیر بارداری نشان می دهد.
در یک حاملگی معمولی، دیواره رحم محل رشد جنین می شود. این دیواره در نهایت توسط ساک حاملگی و جفت پوشیده می شود.
۴- بعد از زایمان
دیوراه رحم پس از زایمان ضخیم تر از معمول است. این به این دلیل است که لخته های خون و بافت های قدیمی می توانند پس از زایمان باقی بمانند و به عنوان ضخامت اندومتر در سونوگرافی گزارش شوند. این بقایا در 24 درصد حاملگی ها دیده می شود. این بقایا بعد از زایمان سزارین به طور خاصی شایع هستند. دیواره رحم پس از بازگشت چرخه معمول پریودی، دوباره شروع به نازک شدن و ضخیم شدن می کند.
خانم دکتر کاظمی، متخصص زنان و زایمان، درباره ضخامت رحم در دوران یائسگی می گویند: " در دوران یائسگی ضخامت اندومتر به علت عدم وجود هورمون های دوران باروری مانند اطفال نازک میشود، لذا افزایش ضخامت در این دوران با توجه به شیوع سرطان اندومتر در این دوران دارای اهمیت می باشد، لذا با توجه به منابع مختلف در صورت ضخامت اندومتر بالاتر از ۵ میلی متر در این دوران نیاز به ارزیابی و نمونه گیری به چشم می خورد. همچنین هر نوع خونریزی در این دوران نیاز به ارزیابی دارد.

تغییرات دیواره رحم در طول قاعدگی
تغییرات دیواره رحم در طول قاعدگی پاسخی به هورمون ها می باشد. در طول قسمت اول چرخه، هورمون استروژن توسط تخمدان تولید می شود. استروژن باعث رشد دیواره رحم و ضخیم شدن آن می شود؛ به این شکل رحم را برای بارداری آماده می کند. در اواسط چرخه، تخمک از یکی از تخمدان ها آزاد می شود. بعد از تخمک گذاری ، مقدار هورمون پروژسترون افزایش می یابد. پروژسترون دیواره رحم را برای دریافت و تغذیه تخمک بارور شده آماده می کند. اگر بارداری اتفاق نیفتد، مقدار استروژن و پروژسترون کاهش می یابد. کاهش پروژسترون منجر به قاعدگی یا ریزش دیواره رحم می شود. هنگامی که دیواره رحم به طور کامل فرو ریخت، چرخه قاعدگی جدید شروع می شود.

چه عاملی موجب ضخیم شدن دیواره رحم می شود؟
ضخیم شدن دیواره رحم به دلیل وجود استروژن به مقدار زیاد اتفاق می افتد این در حالی است که پروژسترون به آن مقدار موجود نیست. اگر تخمک گذاری اتفاق نیفتد، پروژسترون تولید نمی شود بنابراین پوشش فرو نمی ریزد. دیواره رحم برای پاسخ به استروژن به رشد خود ادامه می دهد. سلول های دیواره رحم در هم گره خورده و شکلی غیرطبیعی ایجاد می کنند. به این حالت ضخیم شدن دیواره رحم می گویند که می تواند منجر به سرطان شود. سرطان رحم دارای علائمی است که باید آن را بشناسید.
پس ضخیم شدن دیواره رحم زمانی اتفاق می افتد که تخمک گذاری متوقف می شود و پروژسترون تولید نمی شود. پس در مواردی که تخمک گذاری نامنظم است دچار چنین شرایطی می شویم. در ادامه شرایطی که استروژن به مقدار زیاد موجود است و پروژسترون به مقدار کافی وجود ندارد ذکر شده است:
استفاده از داروهایی که مانند استروژن عمل می کنند.
مصرف طولانی مدت مقدار زیاد استروژن پس از یائسگی
دوره قاعدگی نامنظم، به خصوص همراه با نازایی یا سندروم پلی کیستیک تخمدان
چاقی بیش از حد

چه فاکتورهای خطرناکی همراه با ضخیم شدن دیواره رحم اتفاق می افتد؟
ضخیم شدن دیواره رحم بیشتر در خانم هایی با فاکتورهای زیر اتفاق می افتد:
در سنین بالای 35 سال
خانم های سفیدپوست
خانم هایی که یائسگی را در سنین بالا تجربه می کنند.
خانم هایی که قاعدگی را در سنین پایین تجربه می کنند.
خانم هایی با سابقه بیماری هایی از قبیل دیابت.......
خانم های بیش از حد چاق
خانم هایی که سیگار می کشند.
خانم هایی که سابقه خانوادگی سرطان تخمدان ، رحم یا روده بزرگ دارند.

انواع ضخیم شدن دیواره رحم
ضخیم شدن دیواره رحم به دو نوع ساده و پیچیده تقسیم می شود. تقسیم بندی براساس تغییرات سلولی نیز انجام می شود. اگر تغییرات غیرطبیعی مشاهده شود، نابهنجار نامیده می شود. اصطلاحاتی که برای توصیف آن استفاده می شوند شامل:
ضخیم شدن ساده
ضخیم شدن پیچیده
ضخیم شدن ساده نابهنجار
ضخیم شدن پیچیده نابهنجار

علائم و نشانه های ضخیم شدن دیواره رحم چیست؟
علائم رایج ضخیم شدن دیواره رحم خونریزی غیر طبیعی رحم می باشد. اگر یکی از شرایط زیر را دارید به پزشک مراجعه کنید:
- خونریزی شدید یا طولانی مدت در طول قاعدگی
- چرخه قاعدگی کوتاه تر از ۲۴ روز و بیشتر از ۲۸ روز (فاصله از روز اول قاعدگی تا روز اول قاعدگی بعدی)
- هر گونه خونریزی بعد از قاعدگی مثل لکه بینی بعد از قاعدگی
- سابقه مشکل در باروری

ضخیم شدن دیواره رحم چگونه تشخیص داده می شود؟
دلایل زیادی برای خونریزی غیرطبیعی رحم وجود دارد . اگر خونریزی غیرطبیعی دارید و سن شما بیش از ۳۵ سال است یا اگر جوان تر از ۳۵ سال هستید و این خونریزی غیرطبیعی شما با دارو حل نشده است یا بیشتر از ۱۰ سال به این مشکل دچارید، برای انجام آزمایشات مربوط به سرطان و ضخیم شدن دیواره رحم به پزشک مراجعه کنید.
می توان برای اندازه گیری ضخامت دیواره رحم از سونوگرافی واژینال استفاده کرد. برای این آزمایش، یک دستگاه کوچک در واژن قرار می گیرد. امواج صوتی منتشر شده از طریق دستگاه تصاویر اندام های درونی را به ما نشان می دهند. ضخیم بودن دیواره رحم به معنی بیماری ضخیم شدن دیواره رحم می باشد.
تنها راهی که می توان به صورت قطعی وجود سرطان را مشخص کند نمونه برداری از دیواره رحم و بررسی آن زیر میکروسکوپ است. این کار با استفاده از هیستروسکوپی ، نمونه برداری یا کورتاژ انجام می شود.

درمان های موجود برای ضخیم شدن دیواره رحم
در بیشتر موارد، اگر بعلت سرطان نباشد، ضخیم شدن دیواره رحم توسط پروژستین قابل درمان است. پروژستین از طریق دهان، با استفاده از دستگاه درون رحمی از طریق کرم واژن یا تزریقی وارد بدن می شود. مقدار و مدت زمان دریافت آن به سن شما و نوع ضخیم شدگی بستگی دارد. درمان با استفاده از پروژستین موجب خونریزی واژن مانند دوره قاعدگی می شود.
اگر ضخیم شدگی نابهنجار است، مخصوصا ضخیم شدگی پیچیده نابهنجار، احتمال سرطان خیلی زیاد است. در صورتی که تمایلی به بچه دار شدن ندارید، در این حالت عمل هیسترکتومی یا برداشتن رحم بهترین راه درمان است.


راه های پیشگیری از ضخیم شدن دیواره رحم
می توانید با انجام مراحل زیر از ضخیم شدن دیواره رحم جلوگیری کنید:
- اگر پس از یائسگی استروژن مصرف می کنید، باید پروژسترون نیز مصرف کنید.
- اگر قاعدگی شما نامنظم است، قرص های ضد بارداری توصیه می شود. این قرص ها حاوی استروژن و پروژسترون هستند. فرم های دیگری از پروژسترون نیز ممکن است تجویز شود که باعث جلوگیری از ضخیم شدن دیواره رحم به علت استروژن مازاد میشود.
- اگر اضافه وزن دارید، کاهش وزن به شما کمک می کند. احتمال ابتلا به سرطان دیواره رحم در اثر چاقی زیاد افزایش می یابد که این بعلت تبدیل دیگر هورمون ها به استروژن در بافت چربی می باشد.