بیماری زردی نوزاد، نحوه پیشگیری

به زرد شدن رنگ پوست نوزادان پس از تولد (معمولا تا ۲۸ روز اول زندگی) زردی یا هیپربیلی‌روبینمی نوزادی یا ایکتر نوزادی گفته می‌شود. (بیلی روبین چیست؟ هموگلوبین موجود در گلبول‌های قرمز بدن، در نهایت تبدیل به رنگدانه زردرنگی به نام بیلی‌روبین می‌شود که کبد مسئول دفع این ماده از طریق صفرا به خارج از بدن است.) تمام نوزادان پس از تولد، دچار درجاتی از بالا رفتن سطح بیلی‌ روبین خون می‌گردند. (یعنی بیش از ۲ میلیگرم بر دسی‌لیتر) اما تنها نیمی از نوزادانِ ترم، زردی قابل مشاهده پیدا می‌کنند که در سطح بالای ۵ میلی‌گرم بر دسی‌لیتر قابل مشاهده است. (به نوزادانی که ۳۷ هفته یا بیشتر را در رحم مادر گذرانده باشند نوزادان ترم گفته می‌شود.) درصد زردی در نوزادان نارس به ۸۰٪ کل نوزادان می‌رسد. بالا بودن میزان بیلی‌روبین خون می‌تواند ارثی یا نشانه‌ای از بیماری‌های کبدی باشد.

انواع زردی نوزادان
زردی نوزادان به دو دسته اصلی تقسیم بندی می‌شود:
هیپر بیلی‌ روبینمی غیر مستقیم
هیپر بیلی‌ روبینمی مستقیم
علت زردی هیپر بیلی‌ روبینمی غیر مستقیم: از بین علت‌های بالا رفتن هیپر بیلی ‌روبین غیر مستقیم در کودکان می‌توان به زردی فیزیولوژیک، سندرم کریگلر نجار، سندرم ژیلبرت، زردی شیرمادر، ناسازگاری گروه خونی ABO و Rh و کمبود G۶PD اشاره نمود. عفونت، کلستاز یا آسیب سلول‌های کبدی ممکن است هیپربیلی‌روبینمی کونژوگه (مستقیم) ایجاد کند که سمیت عصبی ندارد، اما از نظر راهنمایی به وجود بیماری زمینه‌ای مهم است. سپسیس نوزادی، بیماری‌های متابولیک نوزادان، کمبود آلفا یک آنتی تریپسین و سندرم آلاژیل نمونه‌هایی از بیماری‌هایی هستند که ایجاد هیپربیلی‌روبینمی مستقیم می‌کنند.
عوارض زردی هیپر بیلی‌ روبینمی غیر مستقیم: بالا رفتن هیپر بیلی ‌روبینمی غیر مستقیم (غیر کونژوگه) برای مغز سمی و آسیب زاست و امکان دارد به کرن‌ایکتروس منجر شود که آسیبی ماندگار و شدید به دستگاه عصبی نوزاد است. برای درمان هیپر بیلی‌ روبینمی غیر مستقیم ممکن است نیاز به درمان‌هایی همچون فوتوتراپی و یا تعویض خون وجود داشته باشد.

علت زردی نوزادان چیست؟
زردی نوزادان علل زیادی دارد ولی ۴ مورد جزء علت‌های اصلی بروز این بیماری می‌باشند:
کم کاری آنزیم گلوکز 6 فسفات دهیدروناژ در کبد: یکی از علل مهم بروز این بیماری کم کاری آنزیم گلوکز 6 فسفات دهیدروناژ در کبد است که می‌تواند همراه با پرخونی نوزاد باشد.
ناسازگاری گروه خونی مادر و نوزاد: یکی دیگر از علت‌های بروز این بیماری ناسازگاری گروه خونی مادر و نوزاد است. به عنوان مثال مادر گروه خونی O دارد اما نوزاد گروه خونی B یا A دارد. نوزادانی که گروه خونی‌شان منفی است ولی گروه خونی یا RH مثبت دارند هم دچار چنین مشکلی می‌شوند.
عفونت‌های نوزادی
اختلال تیروئید
از دیگر علت های زردی نوزادان می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
وزن کم نوزاد در زمان تولد، نارس بودن، جنس پسر، نوزادی که مادرش دیابتی است، سابقه زردی در نوزاد اول، عدم تطابق گروه خونی و RH مادر و نوزاد، تغذیه ناکافی نوزاد بخصوص در روزهای اول، زایمان به روش سزارین همگی از دیگر علت‌های بروز این بیماری است.

علائم زردی نوزادان چیست؟
بیشتر سیر حرکت زردی در نوزادان از بالا به پایین است یعنی ابتدا صورت و چشم نوزاد دچار زردی می‌شود و به مرور به سمت پایین کشیده می‌شود و پوست قفسه سینه، ‌شکم و اندام‌ها نیز زرد می‌شوند که اصطلاحا به آن سردمی می‌گویند. نکته مهم آن است که والدین اگر به علائم نوزاد در بدو تولد به ویژه 72 ساعت اول تولد دقت نکنند ممکن است زردی نوزاد افزایش پیدا کند و موجب آسیب‌های مغزی شود. علائم این آسیب‌ها در آینده برای کودک خطرناک است. علائم هشدار دهنده در این مورد کاهش فعالیت نوزاد، خواب‌آلودگی، بی‌قراری، بی‌اشتهایی، گریه‌های جیغ مانند و تشنج و عقب افتادگی ذهنی و کاهش شنوایی است بنابراین توصیه می‌شود والدین زردی نوزاد را جدی بگیرند و حتما در 72 ساعت اول بعد از تولد برای بررسی وجود زردی مراجعه داشته باشند.

راه های تشخیص زردی نوزادان
معاینه نوزاد باید در نور روز انجام گیرد و نوزاد باید برهنه باشد. برای تشخیص زردی نوزادان می‌توان با انگشت شست روی پوست نوزاد به آرامی فشار آورد تا سرخی پوست بیرنگ گردد و بیدرنگ پس از برداشتن انگشت به رنگ پوست نوزاد زیر انگشت توجه نمود که آیا زرد است یا خیر. اولین جایی که زردی قابل مشاهده است، زیر زبان و صلبیه چشم می‌باشد. زردی از سوی صورت شروع به نمایان شدن می‌کند و با بالا رفتن مقدار بیلی‌روبین، به سمت پاها گسترش پیدا می‌کند. یعنی اگر فقط صورت زرد باشد، بیلی‌روبین بین ۵ تا ۷ است، بالای سینه تا ناف حدود ۱۰، تا پایین شکم ۱۵ و تا نوک پا ۲۰ میلیگرم بر دسی‌لیتر می‌باشد.
یکی دیگر از راه های تشخیص زردی نوزادان انجام آزمایش بیلی‌روبین سرم است. گاهی اوقات لازم است به جای بیلی‌روبین خون آزمایش‌های دیگر از جمله سازگاری خون مادر و نوزاد،‌ ادرار و آزمایش‌های تکمیلی دیگر که جزو روش‌های تشخیصی است انجام ‌شود.

زردی نوزادان چه زمانی بروز می‌کند؟
زردی در ۳ زمان رخ‌می‌دهد. ممکن است زردی در روز دوم تولد بروز کند که به آن زردی فیزیولوژیک گفته می‌شود که یک نوع زردی طبیعی است و معمولا در روز چهارم به اوج خودش می‌رسد و بین روزهای پنجم تا هفتم هم کمتر می‌شود. نوع دیگر زردی وجود دارد که ۲ درصد از نوزادان را درگیر می‌کند که بعد از ۷ روز بروز می‌کند. زردی که بعد از هفته اول بروز می‌کند در هفته‌های دوم و سوم به حداکثر خودش می‌رسد که به آن زردی ناشی از شیر مادر گفته می‌شود. در این موارد به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود که مادر از دادن شیر به نوزاد خودداری کند در عوض می‌توانند دفعات شیردهی را کم کند.

کار دیگری که می‌توان انجام داد این است که یکی دو وعده به جای شیرمادر به او شیر خشک داده شود که زردی ناشی از شیر مادر کنترل شود. نوع دیگری از زردی‌ها انواعی هستند که درست هنگام تولد بروز می‌کند یعنی نوزاد به محض متولد شدن دچاری زردی است. این نوع از زردی‌ها بسیار مهم هستند و زردی‌های نیازمند بستری به حساب می‌آیند. این نوع زردی می‌تواند ناسازگاری گروه خونی مادر و نوزاد یا عفونت‌های نوزادی باشد.

راه های درمان زردی نوزادان
برای درمان زردی نوزادان، بسته به شدت زردی و سن نوزاد ممکن است نیاز به بستری‌ باشد. نوزادانی که درجه زردی در آنها از حد استاندارد بالاتر است باید از طریق نور یا به اصطلاح فوتوتراپی درمان شوند. بهتر است این نوع درمان در بیمارستان و تحت نظر پزشک انجام شود. در مواردی که زردی تشدید می‌شود ممکن است نیاز به تعویض خون باشد. والدین نباید کودکانی را که دچار زردی شده‌اند خوددرمانی کنند. برخی والدین از نور مهتابی استفاده می‌کنند در حالی که طیف نوری نور مهتابی با طیف نوری لامپ‌هایی که در بیمارستان قرار دارد متفاوت است. برای جلوگیری از تعویض خون نوزاد بهتر است والدین زودتر مراجعه کنند و نوزادشان از لحاظ وجود زردی چک شوند.

آیا سبک زندگی در دوران بارداری بر روی این بیماری موثر است؟
در دوره بارداری راهی برای جلوگیری وجود ندارد اما در صورتی که ناسازگاری خون مادر و جنین مشخص شده باشد آمپول رگام به مادر تزریق می‌شود تا برای بچه‌های بعدی مشکلی پیش نیاید. تغذیه مادر هم تاثیری بر زردی نوزاد ندارد و پرهیز غذایی خاصی برای این مشکل وجود ندارد و مادران باید مرتب و طبق نیاز شیرخوار به او شیر بدهند.
استفاده از برخی مواد غذایی در این دوران به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود. آب قند، ترنجبین و شیرخشت از جمله مواد غذایی است که نباید والدین از آن استفاده کنند چون نه تنها زردی نوزاد را برطرف نمی‌کند بلکه ممکن است باعث ایجاد عفونت در نوزاد شود. روش حجامت نیز در حال حاضر رد شده است و جزء روش‌هایی است که نباید در مورد نوزاد انجام شود. زردی‌های نوزادی طول کشیده زردی است که بیشتر از 2 هفته طول کشیده باشد و باز هم زردی ادامه‌دار باشد. در این مواقع زردی ناشی از شیر مادر و چند تشخیص افتراقی مهم است که والدین باید دقت کنند. بیماری‌هایی مانند اختلال تیروئید و عفونت ادرار و بیماری نقص آنزیمی در کبد نیز باید بررسی شوند.

مادران شیرده چه بخورند؟
ابتلا به زردی به نوع تغذیه مادر بستگی دارد. تغذیه‌ای که نوزاد پس از تولد قرار است داشته باشد، با تغذیه‌ای که می‌خواهد با شیر مادرش داشته باشد فرق می‌کند. غذایی که مادر از آن استفاده می‌کند، به‌طور مستقیم در شیر او ترشح می‌شود و نوزاد از شیری که حاوی انواع و اقسام مواد است، استفاده می‌کند. هرچه مادر غذای دیر هضم‌تر همچون کله‌پاچه یا موادی همچون بادمجان استفاده کند، باعث بروز زردی بیشتر در نوزاد می‌شود.
افرادی هستند که پس از زایمان به اینکه قوت ازدست رفته بدن‌شان را به‌دست بیاورند، از چنین غذاهای دیرهضمی استفاده می‌کنند. از سوی دیگر اگر طحال بدن، هضم مواد را به‌طور ناقص انجام دهد، طبعا روی کیفیت شیری که مادر قرار است به نوزادش بدهد، تاثیر خواهد گذاشت. حالا اگر از مواد دیرهضم در این دوران کمتر استفاده کند، طبعا میزان بروز زردی نیز کمتر خواهد بود.
مصرف پیاز و سیر به شکل خام سبب بروز زردی می‌شود اما اگر پخته شود، مشکلی ایجاد نمی‌کند.

استفاده از ادویه‌ها و به‌خصوص ادویه‌های تند چون فلفل، التهاب یا تخریب سلول‌های کبدی را همراه دارد. طبع صفرا گرم و خشک است و نوزاد نمی‌تواند این طبع را تحمل کند، حال اگر مادر ادویه مصرف کند، این ماده در شیرش ترشح می‌شود و پوست نوزاد رو به زردی می‌گراید. به‌طور کلی تمام ادویه‌های تند و سوزاننده مضر هستند و نباید مصرف شوند