علائم بیماری نوزادان، راه تشخیص

دوره نوزادی یکی از حساس‌ترین مراحل زندگی است که نیاز به شناخت صحیح و ارائه مراقبت‌های دقیق دارد. در صورتی که شناخت و آگاهی والدین از این مرحله حساس زندگی فرزندشان بیشتر باشد اعتماد به نفس آنها در نگهداری از نوزادشان بالاتر می‌رود. این اعتماد به نفس می‌تواند جلوی بسیاری از پیامدهای سوء ناشی از باورها و سنت‌های غلط را بگیرد.
در این میان ضرورت آشنایی با دنیای نوزادان برای مادرانی که برای نخستین بار طعم مادر شدن را می‌چشند، بیشتر احساس می‌شود. چرا که این مادران در اولین تجربه مادر شدنشان، وسواس و ترس بیشتری از بیماری کودکشان دارند و مطب پزشکان کودکان پر است از چنین مادرانی که با کوچک‌ترین مساله‌ای دچار اضطراب می‌شوند و به پزشک مراجعه می‌کنند در حالی که شاید با داشتن اطلاع از ویژگی‌های نوزادان و نحوه مراقبت از آنان نه تنها جلوی مراجعات بعدی بی‌مورد (که لازمه آن صرف وقت و تحمیل هزینه‌های اضافی برای خانواده است) را می‌گیرد، بلکه مادر با داشتن آرامش می‌تواند بیشتر به خود و خانواده‌اش برسد و از لحظه لحظه بزرگ شدن کودکش لذت ببرد.

شناخت علائم بیماری نوزاد برای والدین کار ساده‌ای نیست و همین مساله باعث نگرانی بسیاری از آنان در شناخت به موقع بیماری نوزادشان می‌شود. آنها همیشه نگران هستند که نتوانسته باشند بیماری فرزندشان را به موقع تشخیص بدهند.

برای تشخیص به موقع بیماری‌های احتمالی در نوزاد لازم است نوزاد حداقل یک بار در 3 تا 5 روزگی و سپس حدود دو هفتگی و یک بار هم در پایان یک ماهگی توسط پزشک متخصص نوزادان معاینه شود. علاوه بر آن در هر زمانی که والدین به نوعی بیماری در نوزاد مشکوک شدند باید با پزشک مشورت کنند. بد نیست بدانید یکی از مهم‌ترین بیماری‌هایی که در برخی از نوزادان مشاهده می‌شود و اغلب والدین به دلیل عدم آگاهی آن را جدی نمی‌گیرد و از کنار آن براحتی می‌گذرند، بی‌حالی و گریه‌های ضعیف یا خواب‌آلودگی نوزادان است. در واقع اگرچه سستی خفیف عضلات و شلی در نوزادان طبیعی است ولی بی‌حالی، سستی شدید عضلات و ناتوانی در مکیدن و گریه ضعیف ممکن است علامت یک بیماری جدی در نوزاد باشد.

شیرخوارانی که قادر به «گردن گرفتن» یا نشستن نیستند
نوزادانی که به دلیل بسیاری از بیماری‌های ارثی از بدو تولد دارای عضلات سست هستند و معمولا در طول شبانه‌روز و در ساعات بیداری بی‌حال هستند، ‌همچنین آنها که هنگام حرکت دادن اندام‌هایشان توسط والدین، مقاومتی از خود نشان نمی‌دهند و انعطاف‌پذیری مفاصل در آنها زیاد است؛ به طوری که دامنه حرکت مفاصل در آنان به طور غیرطبیعی است، به احتمال زیاد به یک نوع بیماری به نام هیپوتونی یا سندرم شیرخوار شل مبتلا هستند. این نوزادان به دلیل ضعف عضلانی و بی‌حالی معمولا تغذیه مناسبی ندارند و به همین دلیل دچار اختلال رشد می‌شوند. گریه‌ ضعیف، بی‌حالی و ضعف از علائم دیگر این نوزادان معصوم است. علائم مرتبط با هیپوتونی معمولا با گذشت زمان واضح‌تر می‌شود، یعنی زمانی که انتظار داریم کودک قادر به گردن گرفتن یا نشستن باشد، متاسفانه شیرخوار چنین قابلیتی را از خود نشان نمی‌دهد.

رفتار طبیعی نوزاد سالم چگونه است؟
بسیاری از والدین با رفتار طبیعی نوزاد بخوبی آشنا نیستند و اغلب نوزادشان را با نوزادان اقوام و آشنایان مقایسه می‌کنند، در حالی که باید بدانید تکامل عصبی در کودکان با سرعتی متفاوت صورت می‌گیرد و 2 نوزاد همسن با هم قابل مقایسه نیستند، اما در سیر رشد و تکامل کودک، نقاط عطف و الگوهای رفتاری مشخصی وجود دارد که کمک می‌کند رفتار طبیعی را از رفتار غیرطبیعی افتراق دهیم.

لزوم افزایش تدریجی مهارت‌های حرکتی
در ابتدا نوزاد قادر نیست بیش از چند لحظه گردن خود را نگه دارد، ولی بتدریج طی ۳ ماهه اول عمر می‌تواند تعادل سر خود را در وضعیت‌های مختلف حفظ کند.مفصل آرنج، زانوها و ران نوزاد در حال استراحت به طور طبیعی خم شده است، اما بتدریج و طی چند هفته بازتر می‌شود. با بازتر شدن آرنج‌ها، دامنه حرکات دست‌ها نیز گسترده‌تر می‌شود. بتدریج کودک قادر خواهد بود با زور بیشتری خود را کش و قوس دهد. در ۳ ماهگی وقتی کودک به شکم خوابانیده می‌شود، ممکن است سر و سینه را بلند کند و دست‌ها را حائل قرار دهد. در هفته‌های اول عمر، کودک قادر نیست به طور ارادی دست دراز کند و شیئی‌ را بگیرد، ولی رفلکس چنگ انداختن به نوزاد کمک می‌کند تا مثلا انگشت فردی را که کف دست وی را مالش می‌دهد، بفشارد. نوزاد سالم، انگشت خود را می‌مکد. گاهی حتی به هنگام سونوگرافی، جنین در رحم مادر در حال مکیدن انگشتش مشاهده می‌شود. بنابراین انگشت مکیدن در شیرخواران برخلاف بعضی توصیه‌های تربیتی قدیمی، ‌امری طبیعی تلقی می‌شود.

ضربان قلب مادر، آهنگی آشنا برای نوزاد
نوزاد از بدو تولد قادر به شنیدن است و سریعا از هفته‌های اول عمر با واکنش به صدای مادر و اطرافیان این توانایی خود را نمایان می‌سازد. آشنایی با صدا و ضربان قلب مادر به ایام جنینی برمی‌گردد و بعد از تولد نیز نوزاد، مادر خود را از طریق حس شنوایی و بویایی می‌شناسد. با گذشت زمان می‌توان شاهد واکنش شیرخوار به صداهای مهیب و ناگهانی بود، مثل از جا پریدن، اخم کردن و چشمک زدن.

حتی گاهی صداهای معمول مثل صدای پا یا صدای ریزش آب ممکن است با واکنش طبیعی نوزاد مثل پرش اندام همراه باشد. در هفته‌های اول، نوزاد قادر است سر را به طرف منبع صدا برگرداند و حتی بتدریج شروع به تقلید برخی صداها می‌کند.

نوزادان از بدو تولد قادر به دیدن هستند
چشمان نوزاد از ابتدای عمر قادر به دیدن است، هرچند که ممکن است هنگام تمرکز، اخم کند یا تعادل نگاه، اندکی مختل و با انحراف به نظر آید ولی هیچ جای نگرانی نیست، چرا که ضعف طبیعی عضلات چشم در هفته‌های اول عامل آن است و بتدریج و با گذشت زمان و تقویت عضلات چشم این مساله برطرف می‌شود. در روزهای اول دامنه دید او کوتاه است (حدود ۲۵ـ۲۰ سانتی‌متر)‌ اما بتدریج توانایی دید افزایش یافته و تا پایان سه ماهگی تقریبا کامل می‌شود. جالب است بدانید نوزاد نگاه کردن به صورت انسان را به اشیاء ترجیح می‌دهد. شاید شما هم دیده باشید که نوزاد به هنگام شیر خوردن به صورت مادر خیره می‌شود و به این ترتیب سریعا با چهره مادر نیز آشنا می‌شود. بسیاری از نوزادان از اواخر یک ماهگی توانایی تعقیب اشیاء و افراد را با نگاه فرامی‌گیرند و سر خود را اندکی حرکت می‌دهند. حس بویایی از بدو تولد در نوزاد فعال است. نوزاد حضور مادر خود را از راه بویایی تشخیص می‌دهد و به بوی شیر مادر واکنش نشان می‌دهد.

برقراری ارتباط با اطرافیان از روزهای اول
نوزاد از ابتدای عمر به طور شگفت‌انگیزی به واکنش و رفتار اطرافیان حساس است. در هفته‌های اول زندگی ممکن است او حالت صورتی را که در نزدیکی صورتش قرار دارد تقلید کند. اغلب نوزادان در خواب قادر به لبخند زدن هستند. در طول ماه دوم زندگی، شیرخوار رضایت خود را با لبخند هدفمند نمایان می‌سازد و در پاسخ صحبت ملایم اطرافیان، اصواتی ایجاد می‌کند. بتدریج تا پایان سه ماهگی اغلب نوزادان، پدر، مادر و نزدیکان خود را شناسایی می‌کنند، هرچند که هنوز ترس از افراد ناشناس را نیاموخته‌اند.

تنفس نوزاد همیشه منظم نیست
اگر نوزاد شما تنفس منظمی ندارد جای هیچ نگرانی نیست و این مساله نباید شما را دچار نگرانی کند چرا که اغلب نوزادان وقفه‌های تنفسی بسیار کوتاه تا ۱۰ ثانیه دارند ولی بلافاصله تنفس طبیعی خود را از سر می‌گیرند، اما چنانچه وقفه‌های تنفسی با کبودی همراه باشد و بیشتر از ۱۰ ثانیه طول بکشد، دیگر یک موضوع طبیعی تلقی نمی‌شود و باید سریعا به پزشک مراجعه کرد.

نوزادان بی‌دلیل گریه نمی‌کنند
یک نوزاد ممکن است مکررا در طول شبانه روز گریه کند این نشانه این است که چیزی می‌خواهد یا این که مشکلی دارد معمولا نوزاد وقتی گرسنه یا خسته باشد یا سرد و گرمش باشد گریه می‌کند. گاهی گریه نوزاد نشانه درد یا سوزش در قسمتی از بدنش است. معمولا درد ناشی از نفخ (گاز در روده)‌ و گاز در معده به دلیل بلع هوا همراه با شیر در نوزادان شایع است و باعث بی‌قراری و گریه‌های طولانی‌مدت در نوزادان می‌شود، اما همیشه گریه نوزاد ناشی از بیماری یا گرسنگی نیست، بلکه جالب است بدانید گاهی نوزاد گریه می‌کند تا به شما بفهماند که نیاز به توجه بیشتری دارد.

نوزادان قادر به حفظ دمای بدن نیستند
نوزادان نمی‌توانند دمای ثابت بدن را حفظ کنند و اگر سردشان شود، سریعا پوست دست‌ها و پاهایشان سرد شده و لکه‌هایی نیز روی پوستشان نمایان می‌شود. همین طور احساس گرمای زیاد برایشان ناخوشایند است و اگر به آن توجه نکنیم باعث می‌شود دمای بدنشان بتدریج بالا برود. دمای مناسب و طبیعی بدن نوزاد در زیربغل بین ۳۷ـ۳۶ درجه سانتی‌گراد است. یکی از ویژگی‌های پوست نوزادان، حساس و خشک بودن آن است و ممکن است بثورات جلدی متعددی روی صورت و تنه نوزاد مشاهد شود که جای نگرانی نیست و نمی‌‌تواند علامت بیماری باشد و طی مدت کوتاهی خود به خود بهبود می‌یابد.

گریه‌های قوی نشانه سلامتی است
نوزادان در چند هفته اول حدود 20 ساعت در شبانه‌روز می‌خوابند ولی خوابشان به‌تدریج در حدود ماه سوم به 15 ساعت در روز می‌رسد و در دو ماه اول معمولا در هر نوبت خواب 4 ـ 3 ساعت می‌خوابند و سپس بیدار می‌شوند. اگرچه بسیاری از نوزادان بعد از 2 ماهگی اغلب تمام شب را می‌خوابند، اما هستند نوزادانی که تا 6 ـ 5 ماهگی بارها از خواب بیدار می‌شوند. بنابراین والدین نباید انتظار داشته باشند که نوزادشان در هفته‌‌های اول تولد در طول شب از خواب بیدار نشود.

نوزادی که نیاز به خواب دارد و به اصطلاح خواب آلود است معمولا چشمانش را می‌‌مالد، گوشش را می‌کشد و اساسا بی‌حال است که اینها همه طبیعی است اما آنچه که در این بین دارای اهمیت است و والدین باید به آن دقت داشته باشند این است که نوزاد بعد از بیدار شدن از یک خواب خوب و کامل باید در ساعات بیداری کاملا سرحال باشد، گریه‌های قوی داشته باشد و خوب هم شیر بخورد.پس چنانچه در ساعات بیداری، نوزاد سرحال نباشد و گریه‌های ضعیف داشته باشد، همه اینها می‌تواند علائم یک بیماری جدی باشد. البته لازم به ذکر است که نوزادان نارس معمولا گریه‌های ضعیف دارند، بنابراین رفتار طبیعی نوزاد نارس در ارتباط مستقیم با سن جنینی اوست و با رفتار نوزاد رسیده کاملا متفاوت است و تشخیص طبیعی یا غیرطبیعی بودن نوزاد نارس، تنها توسط پزشک امکان‌پذیر است.