عفونت گوش در کودکان، چگونه به وجود می آید؟

گوش درد و عفونت گوش، یکی از شایع ترین مشکلات دوران کودکی است که از نظر تشخیص، درمان و جلوگیری از عوارض آن بسیار مهم است.

ساختمان گوش:

گوش از نظر ساختمانی از قسمت مجزا تشکیل شده است. گوش خارجی، گوش میانی و گوش داخلی.

گوش درد معمولا نتیجه عفونت گوش خارجی یا گوش میانی است، ولی بعضی اوقات درد دندان یا تورم مفصل فک در کودک، احساس درد در گوش می نماید.

گوش خارجی و عفونت آن (External & external otitis)

گوش خارجی مجرائی است که از لاله گوش تا پرده صماخ (Tymmpanic membrane) کشیده شده است. در حالت طبیعی در مجرای گوش خارجی، ماده مومی شکل (Cerumen) زرد یا قهوه ای رنگی وجود دارد که مجموعه ای از ترشحات غدد چربی و ترشحات رنگین غدد و سلول های فاسد شده مجرای گوش خارجی می باشد. این ماده مومی شکل، مجرای گوش خارجی را می پوشاند و محافظ مجرا است. خارج شدن خود به خود ترشحات مومی شکل از مجرای گوش خارجی در لاله گوش طبیعی است. اگر ترشحات مزبور زیاد است، برای پاک کردن آن، مادر می تواند کمی پنبه را با آب گرم، تر نماید و آن را پاک کند. اگر ترشح خشک و سخت است و خارج نمی شود، با چکاندن چند قطره گلیسیرین در گوش می توان آن ها را نرم کرد و خارج ساخت. اگر کودک در نتیجه وجود ترشحات مومی شکل، احساس پری در گوش و کمی شنوائی می کند، باید او را نزد پزشک متخصص ببرید تا ترشحات موجود در گوش خارجی را خارج نماید.

در حالت طبیعی، میکروب های مختلف و قارچ ها در مجرای گوش خارجی وجود دارد. اگر رطوبت یا آب (در نتیجه زیر آب رفتن در استخر) یا جسم خارجی وارد مجرای گوش خارجی شود، موجب عفونت مجرا و عفونت گوش خارجی می گردد.

نشانه های عفونت گوش خارجی:

اگر مجرای گوش خارجی عفونی گردد، کودک درد شدیدی در گوش خود حس خواهد کرد که با دست زدن به لاله گوش شدت می یابد. مجرای کوچه خارجی ممکن است آن قدر متورم و حساس گردد که دیدن مجرا و پرده صماخ برای پزشک غیر ممکن باشد. گاه مایع آبکی یا چرکی سبزرنگی نیز از گوش خارج می شود. در بعضی از مواقع تورم اطراف گوشت و هم چنین ورم غدد لنفاوی اطراف گوش نیز به وجود می آید.

درمان:

کودک باید هرچه زودتر توسط پزشک معاینه و درمان شود. قبل از دسترسی به پزشک به طور موقت می توان داروهای مسکن مانند استامینوفن به کودک بدهید. همچنین گرم کردن گوش، درد را تسکین می دهد (حوله ای را گرم کنید و بر ناحیه گوش قرار دهید).

پزشک معمولاً آنتی بیوتیک تجویز می کند، هم چنین ممکن است قطره گوش ضد درد تجویز کند. قطره را با روش زیر در گوش کودک بچکانید:

-کودک را به پهلو بخوابانید، به طوری که گوش دردناک او به طرف بالا باشد.

-در شیرخواران لاله گوشی را به طرف پایین و عقب و در کودکان بزرگ تر به طرف بالا و عقب بکشید تا مجرا کاملاً مستقیم گردد.

-سپس چند قطره دارو داخل گوش بچکانید (دارو نباید سرد باشد) و کودک را چند دقیقه در همان وضع نگه دارید تا دارو خارج نشود.

گوش میانی و عفونت آن (Middle ear & otitis media)

تورم و عفونت گوش میانی یکی از شایع ترین بیماری های دوران کودکی است، به طوری که در حدود ۸۵ درصد کودکان تا ۳ سالگی حداقل یک بار دچار عفونت گوش میانی می شوند و در حدود ۵۰ درصد آنان نیز ۲ تا ۳ بار مبتلا می گردند. بیشتر کودکان در ۶ تا ۳۶ ماهگی و ۴ تا ۶ سالگی مبتلا می شوند. گوش میانی محفظه ای است استخوانی به شکل عدسی مقعرالطرفین که فقط قسمتی از سطح خارجی آن را پرده صماخ تشکیل می دهد.

گوش درد و عفونت گوش میانی چگونه به وجود می آید؟

در حال سلامت، ترشحات گوش میانی از راه مجرای استاش به داخل مجرای بینی ریخته می شود. گوش میانی به وسیله مجرای استاش به عقب سوراخ بینی وصل می گردد. عمل دیگر مجرای استاش این است که فشار هوا و اکسیژن را در گوش میانی با محیط خارجی یکسان می نماید.

در شیرخواران مجرای استاش کوتاه تر، گشادتر و مستقیم تر از کودکان بزرگ تر است، بنابراین عفونت های بینی و حلق به سادگی به گوش میانی سرایت می کند و این مجرا به راحتی مسدود می شود. اگر مجرای استاش به علت عفونت یا آلرژی مسدود گردد، موجب پیدایش مایع در گوش میانی می شود. اگر تغییر ناگهانی فشار در نتیجه زیر آب رفتن به وجود آید، سبب ترشح در گوش میانی و حتی خونریزی می گردد. هم چنین اگر به علت سرماخوردگی، مجاری بینی مسدود شود، ترشحات میکروبی بینی از راه مجرای استاش به گوش میانی می رسد و ایجاد عفونت و ترشح چرکی در گوش میانی می نماید.

ترشحات گوش میانی ممکن است آبکی، مخاطی یا چرکی باشد. این ترشحات پس از تجمع و افزایش فشار آن، پرده صماخ را پاره می کند و از راه مجرای گوش خارجی دفع می شود.

نشانه های عفونت گوش میانی

اگر شیرخواری پس از سرماخوردگی، تحریک پذیر است، زیاد گریه می کند و مخصوصا اگر هنگام بلع شیر، گریه می کند و تب هم دارد و لاله گوش خود را با دست به پایین می کشد، باید به فکر عفونت گوش میانی او بود. بعضی از مواقع گوش درد در شیرخوار به صورت گریه دایم و تحریک پذیری یا به صورت اسهال و استفراغ تظاهر می نماید. باید توجه داشت شیرخواران اغلب به گوش خود دست می زنند، بنابراین دست زدن تنها بدون علایم دیگر، دلیل گوش درد نیست.

در کودکان بزرگ تر:

اگر کودک دچار سرماخوردگی و عفونت تنفسی گردیده است و به طور ناگهانی از گوش درد شکایت می کند و دچار تب و کم شدن شنوایی شده و حس می کند که گوش او گرفته است و صدای تلویزیون را بلند می‌کند، باید به فکر عفونت گوش میانی او بود.

درمان عفونت گوش میانی

اگر کودک از گوش درد شکایت دارد، باید به وسیله پزشک مورد معاینه قرار گیرد، مخصوصا اگر گوش درد، توام با تب باشد، زیرا قبل از این که عفونت پیشرفت کند و ترشح چرکی در گوش میانی به وجود آید، درمان موثرتر خواهد بود.

قبل از دسترسی به پزشک، مادر می تواند:

۱- داروهای مسکن، ضد تب (Acetaminophen ) و داروهای ضد احتقان خوراکی (Pseudoephedrine, Hydrochloride) به کودک بدهد تا تب و درد را کم کند.

۲- حوله گرم یا کیسه آب گرم که آب نیمه گرم در آن ریخته شده و در حوله پیچیده شده است روی گوش دردناک کودک قرار دهد تا درد به طور موقت تسکین یابد.

پزشک در معاینه گوش، پرده صماخ را مشاهده می کند، اگر تورم گوش میانی در مرحله ابتدایی باشد، پرده صماخ نسبتاً قرمز و احتمالاً قسمتی از آن برجسته است، ولی حدود پرده کاملا مشخص خواهد بود.

اگر عفونت ادامه یابد و درمان نشود، تمام پرده صماخ قرمز رنگ و برجسته می گردد و محیط پرده مشخص نخواهد بود.

اگر درمان سریع انجام نگیرد، چرک در گوش میانی جمع می شود و پرده صماخ را پاره می کند و مادر صبح روز بعد در لاله گوش و روی بالش کودک ترشح چرکی رقیقی مشاهده می کند. در چنین وضعی مادر می تواند پنبه هیدروفیل یا دستمال کاغذی را در سوراخ گوش کودک بگذارد و قسمت خارج گوش را که به چرک آلوده شده است با صابون بشوید و تمیز کند و کودک را روی همان گوش مبتلا بخواباند تا ترشحات چرکی خارج شود.

پزشک برای درمان قطعی، معمولاً چرک خارج شده را به آزمایشگاه می فرستد، سپس آنتی بیوتیک لازم را تجویز می نماید. اگر کودک دچار گوش درد شدید است و هنوز ترشحی از گوش خارج نشده است (پرده صماخ، پاره نشده است) و با یک دوره درمان آنتی‌بیوتیک هنوز کودک دچار درد شدید است و پرده صماخ، متورم و برجسته می باشد، پزشک ترشحات پشت گوش را با سرنگ می کشد (Tympanocentesis) یا پرده صماخ را در محل مناسب برای طریقه صحیح شکاف می‌دهد (نیشتر می زند) (Myringotomy) تا ترشحات گوش میانی خارج گردد. پس از این عمل، کودک آرامش پیدا می کند. پس از گذشت دو هفته از درمان، گوش و پرده صماخ باید مورد معاینه مجدد قرار گیرد تا از التیام و بازگشت عمل آن اطمینان حاصل گردد. مادر و پدر برای جلوگیری از ابتلای مجدد عفونت گوش میانی، باید به توصیه های پزشک عمل نمایند.

عفونت حاد مکرر (Recurrent acute media) و تورم مزمن گوش میانی (Chronic otitis with effusion)

بعضی از کودکان هر بار که دچار سرماخوردگی و عفونت دستگاه تنفسی می گردند، دچار گوش درد حاد می شوند و در گوش آن ها مایع جمع می شود. در بعضی از کودکان نیز تورم گوش میانی به صورت مزمن در می آید. این کودکان معمولا علایمی ندارند، ولی ممکن است کودک احساس پر بودن گوش، وزوز گوش و حتی سر گیجه کند و مهم تر از همه شنوائی او کم گردد. کم شدن شنوائی ممکن است خود موجب اختلال در رفتار کودک گردد، زیرا کودک به خوبی نمی تواند با دیگران رابطه برقرار کند.

درمان عفونت های حاد مکرر و تورم مزمن گوش میانی

اگر کودک به دفعات دچار حملات تورم حاد و عفونت مزمن گوش میانی گردید، باید از نظر وجود آلرژی یا بزرگ بودن لوزه سوم که مجرای بینی و قسمت عقب بینی را مسدود کرده است، یا امکان وجود عیب و نقصی در سیستم دفاعی تحت بررسی قرار گیرد. اگر گوش میانی دچار تورم مزمن است، پزشک متخصص، پرده گوش را باز می کند و لوله ای که ترشحات را به خارج دفع می نماید، بین گوش میانی و گوش خارجی قرار می دهد.

عوارض و پیامدهای عفونت گوش میانی

اگر عفونت گوش میانی درمان نشود، ممکن است کودک به عوارض زیر مبتلا گردد:

کم شدن میزان شنوایی:

این عارضه به طور موقت یا دایم (معمولا به دنبال عفونت حاد یا مزمن گوش میانی چه همراه با ترشح و بدون ترشح در گوش میانی) به وجود می آید. پزشک با درخواست آزمایش شنوائی سنجی (اودیومتری) می تواند نسبت کم شدن قدرت شنوائی کودک را تعیین کند. کم شدن شنوائی، ابتدا قابل برگشت است، ولی اگر تورم گوش ادامه یابد یا کودک به دفعات مبتلا گردد و ضایعاتی در ساختمان گوش به وجود آید، کمتر قابل برگشت می باشد.

عوارض دیگر:

تورم استخوان ماستوئید، فلج عصب صورت، اسکلروز پرده صماخ، تورم لابیرنت (در نتیجه فشار گوش میانی به گوش داخلی) و بالاخره عوارض مغزی ممکن است در تعقیب عفونت حاد یا مزمن گوش به وجود آید.

گوش داخلی و عفونت آن

ساختمان عصبی گوش که موجب درک شنوایی می گردد در گوش داخلی قرار گرفته است. ابتلا به ویروس ها مخصوصا ویروس سرخجه، ویروس سیتومگال، ویروس اوریون و ویروس سرخک در دوران حاملگی و سپس در دوران کودکی ممکن است گوش داخلی را تخریب نماید و موجب کری عصبی (Sensorineural) گردد. شایع‌ترین ویروسی که می تواند کری عصبی در جنین به وجود آورد، ویروس سیتومگال می باشد. اگر ابتلا به این ویروس در اوایل دوران نوزادی و شیرخواری تشخیص داده شود و کاملا درمان گردد، از کم شدن شنوایی کودک جلوگیری می شود. به کاربردن واکسن سرخجه، سرخک و اوریون نیز در کم شدن کری عصبی در کودکان بسیار موثر می باشد.

پیوند گوش داخلی:

در کودکانی که دچار ناهنجاری های گوش و کری در هنگام تولد هستند، اگر قبل از دو سالگی پیوند گوش داخلی انجام گیرد، کودک می تواند حرف بزند و با دیگران رابطه برقرار کند.