علل فلج مغزی در کودکان

فلج مغزی کودکان که تحت عنوان CP ( cerebral palsy) شناخته می شود، یک اختلال غیر پیشرونده در یک قسمت از مغز مثل مخچه، بصل النخاع یا کورتکس مغز است و عضلات را دچار اشکال می کند. از این رو در مبتلایان به CP یا فلج مغزی توان و حرکات عضلات دچار مشکل می شود.

شیوع CP یا فلج مغزی در کودکان:
CP یا فلج مغزی شایع ترین بیماری ایجاد کننده ناتوانی دائمی در کودک است.علی رغم پیشرفت در مراقبت های زایمانی و توجه به مراقبت های قبل از تولد، آمارها شیوع این اختلال را ۱٫۵ الی ۵ مورد در هر هزار تولد زنده بیان می کنند.

علت CP یا فلج مغزی کودکان:
علل ایجاد کننده CP یا فلج مغزی در کودکان متغیر است و دقیقا شناخته شده نیست.
علل احتمالی بروز ان را در سه گروه طبقه بندی می کنند که عبارتند از:
۱) علل قبل از زایمان CP یا فلج مغزی:
- دیابت مادر
- ناسازگاری خونی RH
- سرخجه در ۳ ماه اول بارداری
- کمبود اکسیژن درون رحم
- عفونت های مادرزادی نظیر توکسوپلاسموز و سیتومگالوویروس
- اختلالات مادرزادی مغزی
2) علل حین زایمان CP یا فلج مغزی:
- کمبود اکسیژن ناشی از پیچیده شدن بند ناف دور گردن جنین
- وزن کم نوزاد
- زایمان زودرس
- فشار خون بالای دوران حاملگی
- ضربه هنگام تولد
- کاهش اکسیژن در حین زایمان
- طولانی شدن زمان زایمان
- وقوع خونریزی درون جمجمه ای در نوزاد
۳) علل بعد از زایمان CP یا فلج مغزی :
- عفونت
- ضربه
- مسمومیت

علائم CP یا فلج مغزی :
در فلج مغزی تکامل طبیعی فرد از نظر حرکتی دچار اختلال می شود که به صورت علائم زیر خود را نشان می دهد:
- تاخیر در تکامل حرکات عمده
- انجام حرکات غیرطبیعی مثلا کودک دائم از یک دست استفاده می کند. مکیدنش ضعیف است. روی نوک پا می ایستد و سینه خیز رقتن کودک غیر طبیعی است.
- تغییر در تون عضلات : احساس سفتی در تون عضلات دیده می شود که در جابجایی مشکل ایجاد می کند.
- غیر طبیعی بودن وضعیت بدن : زمانی که کودک در حالت دمر می خوابد لگن بالاتر از تنه باقی می ماند یا زمانی که کودک را به پشت می خوابانیم، پاها را به حالت قیچی در می آورد، آرنج های نوزاد خم بوده و دست هایش را مشت می کند.
- ناهنجاری های رفلکسی: در مبتلایا ن به فلج مغزی، رفلکس های دوران شیرخوارگی با رشد کودک از بین نمی روند و کودک دیر گردن می گیرد.
عقب ماندگی ذهنی در دوسوم کودکان مبتلا به فلج مغزی دیده می شود. تشنج در آنها شایع است و احتمال آسیب به حواس بینایی و شنوایی وجود دارد.

بیماری CP یا فلج مغزی قدرت یادگیری، تفکر و استدلال را در کودک کاهش می دهد و اغلب نشانه های اختلالات رفتاری و ناپایداری عاطفی در کودک دیده می شود.

انواع CP یا فلج مغزی:
CP یا فلج مغزی اسپاستیک :
در این نوع از CP یا فلج مغزی تون عضلات افزایش می یابند در حالی که کودک در کنترل بدن خود ضعف دارد. کودکان مبتلا تاخیر در تکامل اعمال حرکتی و اختلال بلع دارند. شیوع این نوع از فلج مغزی ۷۰ درصد است.
CP یا فلج مغزی دیسکنیتیک:
در کودکان مبتلا به این نوع از فلج مغزی، حرکات ناهماهنگ و غیر ارادی دیده می شود که بیشتر در در تنه، گردن، سر و صورت و لب هاست و هنگام خواب از بین می رود. آبریزش از دهان، نقصان شنوایی، اشکال بینایی و انحراف چشم ها سایر علائم این نوع از CP است.
CP یا فلج مغزی آتاکسیک:
شیوع این نوع از CP یا فلج مغزی کمتر از سایر انواع است. در این نوع از CP مشکل اصلی در مخچه و مسیر آن است. لذا کودکان مبتلا دچار ناهماهنگی در عضلات و نامرتب بودن حرکات می شوند. کودکان مبتلا به این نوع از فلج مغزی از لحاظ هوشی نسبتا سالم و طبیعی هستند.
CP یا فلج مغزی ترکیبی:
در این نوع از CP کودک به شدت ناتوان است.

تشخیص CP یا فلج مغزی:
معاینه سیستم عصبی و گرفتن تاریخچه دقیق و بررسی وضعیت مادر قبل، حین و بعد از زایمان به تشخیص فلج مغزی و یافتن علت آن کمک می کند.
در کودکان مبتلا، سیر تکامل کودک بررسی شده و عملکرد عضلات و تونسیته آن در معاینه کودک توسط پزشک مورد توجه قرار می گیرد.
معمولا از نوار مغزی، توموگرافی رایانه ای و MRI نیز در مسیر تشخیص استفاده می شود.

درمان CP یا فلج مغزی :
داشتن کودکی با فلج مغزی مشکلات بیشماری را در مدیریت روزانه و روند زندگی خانواده ایجاد می کند. لذا والدین به مشاوره حمایتی نیاز دارند.
هدف از درمان CP یا فلج مغزی تشخیص به موقع و کاهش عوارض آن روی کودک است تا بتواند حداکثر کارکرد حرکتی خود را به دست آورده و با آموزش مناسب مهارت های ارتباطی و اتکا به خود را بیاموزد .
در اولین قدم تشویق در نشستن، تعادل داشتن، سینه خیز رفتن و راه رفتن بایستی توسط خانواده و فرد متخصص کاردرمانی اجرا شود.
کاردرمان به توجه به علت CP و تشخیص ضایعه مغزی، تمرینات مجرا و خاصی برای کودک تعیین می کند که با توجه به شرایط باید ۴ الی ۶ ساعت در روز توسط خانواده یا کاردرمان اجرا شوند.
آموزش حرف زدن به کودک مبتلا به CP یا فلج مغزی حتما باید توسط گفتار درمان انجام شود و خانواده با روش های وی و استفاده از تصاویر یا زبان اشاره در ایجاد قدرت تکلم در کودک مشارکت داشته باشند.
آموزش توالت رفتن به کودک مبتلا به CP یا فلج مغزی یکی از دغدغه های جدی والدین است که لازمه آن توجه به تغییر رفتار کودک است. کودک مبتلا به CP هنگام نیاز به دفع، ساکت یا پر سرو صدا می شود، ناگهان دراز کشیده یا می ایستد. رنگ چهره اش عوض شده و اگر روی صندلی چرخ دار قرار دارد چمباتمه می زند.
در صورتی که این علائم در کودک دیده شد، بهترین زمان برای شروع برنامه آموزشی توالت رفتن است . از اصل " غذای منظم و دفع منظم " استفاده کنید. بدین معنا که در ساعات مشخص و ثابتی از روز به کودک غذا داده و ۱۵ الی ۲۰ دقیقه بعد از صرف غذا کودک را به توالت ببرید.

متاسفانه آموزش توالت رفتن در همه مبتلایان به CP مقدور نیست و گاهی لازم است پوشک برای کودک استفاده شود.

غذا دادن به کودک مبتلا به CP یا فلج مغزی :
بسیاری از کودکان مبتلا به CP یا فلج مغزی دچار مشکلات تغذیه ای هستند که علت آن ناتوانی در راست نشستن، اوق زدن فعال، مشکلات تنفسی، احتقان بینی، برفک زبان، ریزش بزاق و اشکال در باز ماندن دهان است. لذا در غذا دادن به کودک مبتلا بایستی تلاش شود صحیح جویدن و نوشیدن آموزش داده شود.
- هنگام غذا دادن به کودک از قرار دادن وی به حالت کاملا ایستاده و راست اجتناب کنید.
- انگشت میانی را به طور عرضی در ته چانه کودک قرار داده و با انگشت سبابه انحراف چانه را کنترل کنید. با انگشت شصت دهان را باز و قاشق غذا را روی نوک زبان بگذارید.
- با تمرین مداوم کودک به طور خودکار قادر خواهد بود که غذا را از قاشق بردارد.
- مواد غذایی به کودک مبتلا به CP یا فلج مغزی باید به مقدار کم با افزایش دفعات داده شود.

پیشگیری از CP یا فلج مغزی
پیشگیری از فلج مغزی با توجه به عدم شناخت دقیق عامل آن دشوار است ولی موارد زیر می تواند در روند پیشگیری موثر باشند:
- پیشگیری و اقدامات حمایتی در موارد کمبود اکسیژن حین تولد
- پیشگیری و درمان زردی نوزاد و افزایش بیلی روبین
- پیشگیری از وزن کم هنگام تولد و تولد نوزاد نارس
- درمان سریع هیپوگلیسمی، تشنج و عفونت های سیستم عصبی مرکزی نوزاد.