بیماری آسم در کودکان، تشخیص و درمان آن
شماری از اختلالات پزشکی دوران کودکی میتوانند علایمی مشابه علایم آسم ایجاد کنند.
تشخیص آسم ممکن است دشوار باشد. دکتر به سرشت و تواتر علایم بروز یافته در کودک دقیق می‌شود و ممکن است تستهایی را برای از تشخیص خارج کردن دیگر اختلالات و شناسایی محتملترین علت بروز علایم در کودک انجام دهد.
شماری از اختلالات پزشکی دوران کودکی میتوانند علایمی مشابه علایم آسم ایجاد کنند. آنچه این وضعیت را پیچیده‌تر میکند این است که این وضعیتها عموماً با علایم مربوط به آسم همزمان میشوند. بنابراین پزشک مجبور است تعیین کند که آیا علایم ایجاد شده ناشی از آسم است یا بر اثر اختلالی دیگر پدید آمده و نیز اینکه ممکن است هر دو عامل در این مورد دخالت داشته باشند.
برخی اختلالات که میتوانند علایمی شبیه به علایم آسم ایجاد کنند عبارتند از:
- رینیت
- سینوزیت
- ریفلاکس اسید یا بیماری ریفلاکس اسید معده به مری (GERD)
- ناهنجاریهای راه هوایی
- اختلال عملکرد تارهای صوتی
- عفونتهای سیستم تنفسی مثل برونکیولیت و ویروس سینسیتیال (سین‌سیشال) تنفسی (RSV)
دکتر در مورد علایم مبتلابه کودک و وضعیت سلامت وی به طور مشروح پرسش خواهد کرد. کودک ممکن است به انجام برخی تستها نیاز داشته باشد.
- در کودکان ۵ ساله و بزرگتر، پزشکان آسم را بر مبنای انجام تستهای قابل انجام در مورد همین بیماری در بزرگسالان تشخیص می‌دهند.
تستهای عملکرد ریه (اسپیرومتری) سرعت و مقدار هوایی را که کودک میتواند در بازدم از ریهها خارج کند اندازهگیری میکنند. کودک ممکن است در زمان استراحت، پس از تمرینات ورزشی و پس از مصرف داروهای آسم تستهای عملکرد ریه را انجام دهد.
- در کودکان خردسال، تشخیص آسم ممکن است دشوار باشد زیرا تستهای عملکرد ریه در کودکان سنین زیر ۵ سال دقیق نیستند. دکتر ممکن است پایۀ تشخیص را بر مبنای اطلاعات مشروحی که از سوی والدین و خود کودک در مورد علایم به دست میآورد استوار کند. برخی از اوقات این احتمال مطرح است که بیماری تا هفتهها، ماهها یاحتی سالها پس از مشاهدۀ علایم تشخیص داده نشود.
اگر والدین دچار ظن ابتلاء کودک خود به آسم باشند، این موضوع مهم است که در اولین فرصت ممکن کودک به پزشک ارجاع داده شود. تشخیص و درمان زودهنگام و درست میتواند از بروز اختلال در فعالیتهای روزمره کودک مثل خواب، بازی، ورزش، و تحصیل پیشگیری کند. در عین حال با این کار میتوان مانع از بروز حملات بالقوه کشنده آسم شد.
برای کودکان زیر سه سال دچار علایم آسم، دکتر ممکن است رویکرد انتظار و مراقبت را در پیش گیرد. دلیل اتخاذ این رویکرد این است که هنوز اثرات درازمدت داروهای آسم بر نوزادان و کودکان خردسال مشخص و روشن نیست. اگر نوزاد یا نوباوهای دچار دورههای مکرر یا شدید خس خس سینه باشد، برای مشاهدۀ چگونگی تغییر علایم ممکن است دارو تجویز شود.
تستهای آلرژی برای آسم آلرژیک
اگر چنین به نظر برسد که کودک دچار آسم ناشی از آلرژی است دکتر ممکن است انجام تستهای پوست برای آلرژی را در دستور کار قرار دهد. در طول انجام این تست، خراشی در پوست ایجاد شده و عصاره‌ای از مواد عموماً مسبب آلرژی مثل موی حیوانات، کپک یا هیره‌ها به ناحیۀ خراش داده شده تحویل می‌شود و نشانههای واکنش آلرژیک مورد مشاهده و بررسی قرار میگیرد.
کودکان دچار اختلالات پوستی یا آنهایی که داروهای آنتیهیستامین میگیرند ممکن است از آزمایش خون بیش از تیت پوستی آلرژی سود ببرند.
درمان آسم در کودکان
هدف درمان آسم تحت کنترل قرار دادن علایم برای همیشه است. تحت کنترل بودن آسم به شکل مناسب به این معنی است که شرایط زیر وجود دارد:
- کودک دچار حداقل علایم آسم می‌شود یا فاقد علایم آن است
- کودک دچار عود علایم آسم نمیشود یا در موارد اندکی دچار این عود میگردد
- کودک محدودیتی برای فعالیتهای جسمانی یا ورزش کردن ندارد
- کودک حداقل نیاز را به مصرف داروهای استنشاقی سریعالاثر مثل البوترول دارد
- کودک دچار کمترین عوارض جانبی ناشی از مصرف دارو است
درمان آسم شامل هم پیشگیری از علایم و هم درمان حملات آسم در کوران پیشرفت آن است. انتخاب داروهای درست برای درمان آسم در کودکان به چند عامل مختلف شامل سن کودک، علایم، محرکهای آسم و آنچه به نظر میرسد که بهترین تأثیر را در کنترل آسم نشان میدهد، بستگی دارد.
داروهای کنترل درازمدت آسم
داروهای پیشگیری کننده و دارای تأثیر درازمدت، میزان التهاب منجر به بروز علایم را در راه‌های هوایی کودک کاهش می‌دهند. در اغلب موارد نیاز به آن است که این داروها به صورت هر روزه مصرف شوند.
انواع داروهای طولانیاثر در این مورد شامل موارد زیرند:
- کورتیکوستروئیدهای استنشاقی. این داروها شامل فلوتیکازون (فلاونت دیسکوس، فلاونت HFA)، بودزوناید (پولمیکورت فلکسهالر)، مومتازون (اسمانکس)، سیکلزوناید (الوسکو)، بکلومتازون (کوئیوار)، و یک سری داروی دیگر است. کودک دچار آسم ممکن است برای دستیابی به بهترین اثربخشی این داروها نیاز به آن داشته باشد که چند روز تا چند هفته مصرف آنها را ادامه دهد.
مصرف درازمدت این داروها با افزایش جزئی در کند شدن روند رشد کودک مرتبط شده است اما این میزان اندک است. در اغلب موارد فواید استفاده از داروهای کنترل آسم بر خطرات و عوارض جانبی محتمل آنها چربش دارد.
- تعدیل کنندههای لوکوترین. این داروهای خوراکی شامل مونتلوکاست (سینگیولر)، زافیرلوکاست (آکولات) و زیلیوتون (زایفلو) است. داروهای مزبور به پیشگیری از علایم آسم به مدت 24 ساعت کمک میکنند.
در موارد نادر این داروها با واکنش‌های روان‌شناختی مثل پرخاشگری، روحیه تهاجمی، توهم، افسردگی و افکار خودکشی مرتبط شدهاند. در صورت بروز واکنش غیر معمول در کودک باید بلافاصله وی را به پزشک رساند.
- استنشاقیهای ترکیبی. این داروها حاوی یک کورتیکوستروئید استنشاقی و یک آگونیست بتای طولانی اثر (LABA) هستند. این داروها شامل فلوتیکازون و سالموترول (ادویر، دیسکوس، ادویر HFA)، بودزوناید و فورموترول (سیمبیکورت)، فلوتیکازون و ویلانرتول (بریو)، و مومتازون و فورموترول (دولرا) است.
در برخی موقعیتها، آگونیستهای طولانی اثر بتا با حملات شدید آسم مرتبط شدهاند. به همین دلیل داروهای LABA همیشه باید به همراه یک داروی استنشاقی حاوی کورتیکوستروئید به کودک دچار آسم داده شوند. این داروهای استنشاقی ترکیبی فقط در مواردی باید برای آسم تجویز گردند که بیماری با استفاده از داروهای دیگر به خوبی تحت کنترل قرار نمیگیرد.
- تئوفیلین. تئوفیلین نوعی دارو به شکل قرص است که روزانه مصرف می‌شود و به باز نگه داشتن راه‌های هوایی کمک میکند. تئوفیلین (الیکسوفیلین، تئو - 24، یونیفیل، و غیره) عضلات اطراف راه‌های هوایی را شل کرده و تنفس را آسانتر میکنند. این دارو اکنون به اندازۀ گذشته مورد استفاده قرار نمیگیرد.
داروهای سریعالاثر آسم
این داروها به سرعت راه‌های هوایی متورم و مسبب محدود شدن تنفس را باز میکنند. داروهای مزبور که به داروهای نجات نیز معروفند، در صورت نیاز به تخفیف سریع و کوتاه مدت علایم آسم در طول حملات آسم به کار میروند و نیز در صورتی که پزشک توصیه کند پیش از اقدام کودک به ورزش مورد استفاده قرار میگیرند.
انواع داروهای سریعالتسکین شامل موارد زیر است:
- آگونیستهای کوتاه اثر بتا. این داروهای برونکودیلاتور استنشاقی میتوانند در کوران حملات آسم به سرعت باعث فروکش علایم شوند. داروهای مزبور شامل البوترول (پروایر HFA، ونتولین و غیره) و لوالبوترول (زوپنکس HFA) است. این داروها در طول چند دقیقه تأثیر میکنند و اثربخشی آنها به مدت چند ساعت تداوم دارد.
- ایپراتروپیوم (اتروونت HFA). دکتر ممکن است این داروی استنشاقی را برای تسکین فوری علایم آسم در کودک تجویز کند. همانند دیگر برونکودیلاتورها، این دارو باعث شل شدن راه‌های هوایی شده و تنفس را راحتتر میکند. ایپراتروپیوم بیشترین استفاده را در مورد آمفیزم و برونشیت مزمن دارد اما گاهی از اوقات نیز برای درمان حملات آسم مورد استفاده قرار میگیرد.
- کورتیکوستروئیدهای خوراکی و داخل وریدی. ایـن داروها التهاب راه‌های هوایی برای اثر آسم شدید را تخیفیف می‌دهند. مثال‌هایی در این مورد شامل پردنیزون و متیلپردنیزولون است. داروهای مزبور در صورت مصرف درازمدت اثرات جانبی شدیدی ایجاد میکنند بنابراین آنها را صرفاً در موارد بروز علایم شدید آسم و به صورت کوتاه مدت باید مورد استفاده قرار داد.
- عوامل تعدیل کننده ایمنی. مپولیزومب (نوکالکا) ممکن است برای کودکان دچار موارد شدید آسم ائوزینوفیلیک مناسب باشد.
درمان آسم ناشی از آلرژی
اگر آسم در کودک بر اثر آلرژی ایجاد یا تشدید می‌شود کودک ممکن است از درمان آلرژی نیز سود ببرد. داروهای آلرژی عبارتند از:
- امالیزومب (زولایر). این دارو مختص مردمی است که دچار آلرژی و آسم شدید هستند. داروی مزبور واکنش سیستم ایمنی را به مواد مسبب آلرژی مثل گرده، هیره، و موی حیوانات خانگی کاهش میدهد. امالیزومب به صورت تزریقی و به صورت هر دو تا چهار هفته یک بار برای بیماران تجویز میگردد.
• داروهای آلرژی. این داروها شامل آنتیهیستامینها و و دکونژستانتهای خوراکی و اسپری بینی و همچنین کورتیکوستروئیدها، و اسپریهای بینی کرامولین و آیپراتروپیوم است.
- تزریقهای مربوط به آلرژی (ایمنی درمانی). تزریقهای ایمنی درمانی عموماً هفتهای یک بار به مدت چند ماه انجام می‌شود، و سپس با تزریق ماهانه به مدت سه تا پنج سال ادامه مییابد. به مرور زمان، این تزریقها واکنش سیستم ایمنی کودک را در برابر آلرژیزاهای خاص کاهش میدهد.
فقط به داروهای دارای قدرت تسکین سریع اتکا نکنید
داروهای طولانی اثر آسم مثل کورتیکوستروئیدهای استنشاقی بنیان درمان آسم محسوب میشوند. این داروها آسم را بر یک مبنای روزانه تحت کنترل قرار داده و احتمال بروز حملات آسم را در کودک کاهش می‌دهند.
اگر کودک دچار عود آسم شود، یک داروی استنشاقی سریعالاثر میتواند باعث فروکش فوری علایم بیماری شود. اما اگر داروهای کنترل درازمدت آسم به خوبی کار کنند کودک در اغلب مواقع نیازی به استفاده از داروهای دارای قدرت تسکین سریع ندارد.
والدین باید تعداد موارد استفاده از دارو را در طول هر هفته ثبت کنند. اگر کودک به طور مداوم نیاز به استفاده از داروهای با قدرت تسکین سریع داشته باشد، باید وی را به پزشک ارجاع داد. در این وضعیت معمولاً نیاز به آن است تا دوز مصرف داروهای طولانی اثر تصحیح گردد.
دستگاه‌های داروهای استنشاقی
داروهای استنشاقی طولانی اثر یا کوتاه اثر آسم بر مبنای استنشاق مقدار معینی از دوز دارو عمل میکنند.
- کودکان بزرگتر و نوجوانان ممکن است از یک دستگاه کوچک دستی به نام دستگاه استنشاقی دوز تحت فشار یا دستگاهی که دارو را به صورت یک پودر رقیق رها میکند استفاده نمایند.
- نوزادان و نوباوگان نیاز به استفاده از ماسک صورت متصل به یک دستگاه استنشاقی یا نبولایزر دارند تا مقدار صحیح دارو به آنها داده شود.
- نوزادان شیرخوار به دستگاهی به نام نبولایزر نیاز دارند، ماشینی که داروی مایع را به قطرات ریز تبدیل میکند. نوزاد ماسک زده و در طول تحویل دوز صحیح دارو توسط نبولایزر به طور نرمال تنفس میکند.
برنامه اجرایی آسم
برای ایجاد یک پلن اجرایی مکتوب والدین باید با پزشک همکاری کنند. این کار میتواند بخش مهمی از روند درمان تلقی شود، به ویژه اگر کودک دچار آسم شدید باشد. برنامۀ مزبور میتواند کمک کند تا:
- والدین متوجه شوند که چه هنگامی به تنظیم داروهای طولانی اثر نیاز است
- میزان کارآیی درمان ارزیابی شود
- نشانههای حمله آسم شناسایی شده و والدین بدانند که در هنگام بروز این حملات چه باید بکنند
- والدین بدانند که چه هنگامی به دکتر یا کمک اورژانسی نیاز است
کودکانی که از هماهنگی و درک کافی برخوردارند میتوانند از یک دستگاه قابل حمل دستی برای اندازهگیری مزان درست بودن تنفس خود استفاده کنند (پیک فلومتر). یک برنامۀ ثبت شده درمان آسم میتواند به کودک یادآوری کند که در هنگام رسیدن اندازهگیری اوج جریان به حدی معین چه کاری باید انجام دهد.
برنامه اجرایی میتواند از اندازهگیری پیک جریان و علایم برای دستهبندی آسم کودک در نواحی مختلف مثل ناحیۀ سبز، ناحیۀ زرد و ناحیۀ قرمز استفاده کند. این نواحی یا علایم کنترل مناسب آسم، علایم به نوعی تحت کنترل و علایم با کنترل ضعیف مشخض شدهاند. این کار ردیابی جریان آسم در کودک را آسانتر میکند.
علایم و محرکهای آسم در کودک محتمل است که در گذر زمان دچار تغییر شوند. والدین نیاز به آن دارند که علایم را به دقت زیر نظر بگیرند و با دکتر برای تنظیم دوز مصرفی داروها همکاری کنند.
اگر علایم آسم در کودک در یک دورۀ زمانی تحت کنترل کامل قرار گیرد، این احتمال وجود دارد که پزشک دوز داروهای مصرفی کودک را کاهش دهد یا مصرف دارو را به طور کامل قطع کند. اگر بیماری آسم در کودک تحت کنترل مناسب قرار نداشته باشد دکتر ممکن است میزان مصرف دارو را برای کودک افزایش داده یا نوع داروی مصرفی وی را تغییر دهد.
سبک زندگی و مداوای خانگی
برداشتن گامهایی در راستای کاهش میزان مجاورت کودک با عوامل محرک آسم در وی باعث کاهش احتمال بروز حملات آسم در او خواهد شد. برداشتن قدمهایی در این مسیر بسیار وابسته به عوامل محرک آسم در کودک است. در ادامه چند مورد کمک کننده در این باره فهرست شده است:
- پایین نگه داشتن میزان رطوبت در خانه. اگر شما در منطقهای مرطوب زندگی میکنید، برای استفاده از دستگاه‌های خشک کننده هوا (دستگاه ضد رطوبت) با پزشک مشورت کنید.
- تمیز نگه داشتن هوای داخل منزل. استفاده از دستگاه تهویه هوا در داخل منزل مفید خواهد بود. این دستگاهها باید به طور منظم تمیز شده و فیلترهای آنها تعویض گردد. در عین حال استفاده از فیلتر ریزذرات در سیستم تهویه موردی است که میتواند قابل ملاحظه دانست.
- کاهش میزان موی حیوانات خانگی. اگر کودک دچار آلرژی نسبت به موی حیوانات خانگی باشد، بهترین کار خودداری از نگهداری حیوانات دارای خز و مو است. در عین حال حمام کردن منظم حیوانات میتواند باعث کاهش میزان موی آنها در محیط خانه شود.
- استفاده از تهویه هوا. دستگاه‌های تهویه هوا میتوانند میزان گرده معلق در هوا از ناحیۀ درختان، سبزهها و علف‌ها و بذر گیاهان را در فضای داخل خانه کاهش دهند. این دستگاهها در عین حال میزان رطوبت را در فضای داخلی کاهش می‌دهند و میتوانند سبب کاهش میزان تماس کودک با هیره‌ها شوند. اگر خانه فاقد دستگاه تهویه مطبوع است مردم میتواند در فصول گردهافشانی گیاهان پنجرهها را ببندند.
- در حداقل نگه داشتن میزان گرد و غبار. مـیزان گرد و غبار را که میتوانند علایم شبانه آسم را با جایگزینی برخی اقلام در اتاق خواب تشدید کنند، کاهش دهید. برای مثال میتوان بالش، متکا، و تشک خواب را در پوشش ضد غبار قرار داد. جایگزینی قالی و قالیچه را با سطوح سخت مثل کارپت به ویژه در اتاق خواب کودک را میتوان مد نظر قرار داد.
- نظافت منظم خانه. خانه باید دستکم یک بار در هفته برای پاکسازی غبار و مواد آلرژیزا به طور کامل نظافت شود.
- کاهش میزان تماس کودک با هوای سرد. اگر هوای سرد و خشک باعث افزایش میزان آسم در کودک می‌شود، استفاده از ماسک صورت در خارج از خانه میتواند مفید باشد.
طب جایگزین
در حالی که برخی مداواهای جایگزین برای درمان آسم مورد استفاده قرار میگیرد، در اغلب موارد آنها به تحقیق بیشتری نیاز دارند تا میزان کارآیی این درمانهای جایگزین مشخص گردد و عوارض جانبی محتمل آنها ارزیابی شود. درمانهای جایزگین که ممکن است در درمان آسم کمک کننده باشند عبارتند از:
- تکنیکهای تنفسی. این تکنیکها شامل برنامههای تنفس ساختارمند مثل تکنیک تنفس بوتیکو، روش پاپورث و تکنیکهای تنفسی یوگا (پرانایاما) است.
- طب سوزنی. این تکنیک در طب سنتی چین ریشه دارد. طب سوزنی شامل استفاده از سوزنهای باریکی است که در نقاط استراتژیک بدن بچه فرو برده میشوند. برخی موارد طب سوزنی مستلزم خودداریهایی است که ممکن است رعایت آنها برای کودکان خردسال دشوار باشد. این رویکرد در مجموع ایمن و فاقد درد است.
- تکنیکهای ریلکسیشن. تکنیکهایی مثل مدیتیشن، بیوفیدبک، هیپنوتیزم و ریلکسیشن عضلانی پیشرونده ممکن است در کمک به درمان آسم از طریق کاهش تنش و استرس مفید باشند.
- هومیوپاتی. هومیوپاتی هدف تحریک پاسخهای التیامبخش خود بدن را با استفاده از دوزهای بسیار اندک مواد مسبب علایم دنبال میکند. در مورد آسم مداوای هومیوپاتی از موادی مثل گرده و دانههای گیاهان استفاده میکند که محرک واکنش آسم هستند. هنوز شواهد کافی برای تعیین میزان کمک هومیوپاتی در درمان آسم ناشی از آلرژی در دست نیست.
- مکمل‌ها و داروهای گیاهی. برخی داروهای گیاهی و مکمل‌ها بعضی شواهد را در مورد مفید بودن در درمان آسم نشان دادهاند که از جملۀ آنها میتوان به بتا کاروتن، سیاهدانه، روغن ماهی و منیزیم اشاره کرد. در هر حال، مطالعات بیشتری برای تأیید فواید آنها نیاز است.
گیاهان دارویی و مکمل‌ها ممکن است عوارض جانبی داشته و با برخی داروهای دیگر که کودک دچار آسم مصرف میکند تداخل ایجاد کنند. پیش از استفاده از هر گونه داروی گیاهی یا مکمل باید با پزشک مشورت شود.
مدارا و حمایت
کمک به کودک دچار آسم برای مدیریت بیماری خود میتواند کاری استرسزا باشد. نکات زیر را به خاطر بسپرید تا در حد امکان زندگی شکل نرمالی به خود بگیرد:
- درمان را به بخش متعارفی از زندگی خود تبدیل کنید. اگر کودک شما ناچار است که روزانه دارو مصرف کند این کار را به امری شاق تبدیل نکنید - مصرف دارو باید به کاری روزمره مثل خوردن صبحانه و مسواک زدن دندان تبدیل شود.
- از یک پلن اجرایی مکتوب برای آسم استفاده کنید. با پزشک برای ایجاد یک برنامه اجرایی کار کنید و این برنامه را به صورت مکتوب در اختیار تمامی مراقبان کودک مثل پرستار، آموزگاران، مربیان و والدین دوستان فرزند خود قرار دهید.
دنبال کردن یک پلن اجرایی میتواند به والدین و کودک دچار آسم در شناسایی زودهنگام علایم، ارائۀ اطلاعات مهم در مورد چگونگی مواجهه با علایم بیماری به صورت روزمره و مقابله با حملات آسم کمک کند.
- مشوق باشید. بر روی مواردی تمرکز کنید که کودک شما قادر به انجام آنها است نه بر روی چیزهایی که وی قادر به انجام آنها نیست. آموزگاران، مراقبان مدرسه، مربیان، خویشاوندان و دوستان خود را در مدیریت آسم کودک خود دخالت دهید. فعالیتهای نرمال و بازی را در کودک تشویق کنید. فعالیتهای کودک را خارج از دایرۀ خطری که از ناحیۀ آسم متوجه آنها می‌شود محدود نکنید. برای کنترل علایم آسم ناشی از ورزش با پزشک مشورت کنید.
- در هنگام مواجهه با علایم آسم خونسرد باشید. در صورت برخورد با شدتگیری علایم آسم دستپاچه نشوید. در این مواقع بر پلن اجرایی درمان آسم کودک خود تمرکز کنید تا در هر مرحله بدانید که چه اتفاقی در پیش رو هست.
- با والدین دیگر کودکان دچار آسم صحبت کنید. راه‌های متعددی در فضای مجازی و نیز گروههای حمایتی محلی برای ارتباط والدین دارای فرزندان مبتلا به آسم وجود دارد. این والدین دارای چالشهای مشابهی هستند و آشنایی آنان با یکدیگر باعث می‌شود تا دچار احساس تنهایی نباشند و نیز از تجربههای یکدیگر کمک بگیرند.
- به کودک خود کمک کنید تا با دیگر کودکان دچار آسم ارتباط برقرار کند. این کار باعث کاهش احساس تنهایی در کودک می‌شود و نیز باعث میگردد تا وی به درک بهتری از آسم و درمان آن دست یابد.
منبع:
مهرین
برای ارسال نظر کلیک کنید
▼