بیماری فتق در کودکان، انواع و علائم

باد فتق یا بیماری فتق چیست؟ درواقع فتق زمانی رخ می‌دهد که عضوی از بدن با فشار وارد منفذی در عضله یا بافتی می‌شود که آن عضو را در جای خود نگه داشته است. برای نمونه، گاهی روده وارد شکافی می‌شود که در بخش ضعیفی از دیواره‌ی شکمی ایجاد شده است. فتق بیشتر در شکم ایجاد می‌شود، ولی در قسمت‌های دیگری مانند بالای ران، ناف و کشاله‌ ران نیز ظاهر می‌شود. در این مقاله خواهیم گفت فتق چیست و شما را با علائم فتق، انواع فتق، علت ایجاد، تشخیص، پیشگیری و درمان فتق اشنا خواهیم کرد.

انواع فتق
۱. فتق مَغبِنی یا فتق کشاله‌ ران (Inguinal hernia)
فتق‌های مغبنی رایج‌ترین نوع فتق هستند و به‌گفته‌ی مرکز پژوهش‌های فتق بریتانیا (British Hernia Centre، BHC) حدود ۷۰٪ از تمام فتق ها را تشکیل می‌دهند. فتق مغبنی زمانی رخ می‌دهد که روده با فشار از نقطه‌ای ضعیف یا پارگی در قسمت پایین دیواره‌ی شکمی (معمولا در کانال مغبنی) عبور می‌کند.
کانال مغبنی در کشاله‌ی ران قرار دارد. در مردان این کانال محل ورود طناب منوی یا اسپرماتیک (spermatic cord) از شکم به کیسه‌ بیضه است. طناب منوی بیضه‌ها را بالا نگه می‌دارد. در زنان در کانال مغبنی رباطی وجود دارد که در نگه‌داشتن رحم در محل خود مفید است.
فتق مغبنی بیشتر در مردان شایع است. بیضه‌های مردان اندکی پس از تولد از کانال مغبنی عبور می‌کند و پایین می‌رود. کانال مغبنی باید پس از عبور بیضه‌ها به‌طور کامل بسته شود. ولی گاهی این کانال کاملا بسته نمی‌شود و منطقه‌ای ضعیف را به‌جا می‌گذارد که مستعد فتق است.
۲. فتق هیاتال (Hiatal hernia)
فتق هیاتال زمانی رخ می‌دهد که بخشی از معده ازطریق شکافی در دیافراگم وارد حفره‌ی سینه‌ای (یا حفره‌ی قفسه‌ی سینه) می‌شود. دیافراگم، صفحه‌ای ماهیچه‌ای است که با منقبض شدن و کشیدن هوا به درون ریه‌ها در تنفس مؤثر است. دیافراگم اندام‌های شکم را از اندام‌های موجود در قفسه‌ی سینه جدا می‌کند.
فتق هیاتال بیشتر در افراد بالای ۵۰ سال شایع است. معمولا اگر کودکی دچار این مشکل شود، علت آن وجود نقصی مادرزادی است. در بیشتر موارد فتق هیاتال موجب رفلاکس معده به مری می‌شود، یعنی محتویات معده به مری برمی‌گردد و موجب ایجاد حس سوزش معده می‌شود.
۳. فتق ناف (Umbilical hernia)
فتق ناف در نوزادان زیر ۶ ماه و کودکان رخ می‌دهد. فتق ناف زمانی ایجاد می‌شود که روده‌ی این کودکان از شکافی در دیواره‌ی شکمی و در نزدیکی ناف بیرون می‌زند. با مشاهده‌ی برآمدگی در ناف یا نزدیک ناف کودک (به‌ویژه زمانی که گریه می‌کند) می‌توانید متوجه بروز این مشکل شوید.
فتق ناف تنها نوع فتق است که معمولا خودبه‌خود برطرف می‌شود، زیرا معمولا عضلات دیواره‌ی شکمی تا یک سالگی کودک قوی‌تر می‌شوند. اگر فتق خودبه‌خود برطرف نشود، می‌توان از روش جراحی برای اصلاح آن استفاده کرد.
۴. فتق برشی (Incisional hernia)
فتق برشی پس از انجام عمل جراحی روی شکم ایجاد می‌شود. در این نوع فتق، روده از محل برش یا بافت ضعیف‌شده‌ی اطراف آن بیرون می‌زند.

-درست بسته نشدن دیواره‌ی شکمی که نقصی مادرزادی است؛
-سن؛
-سرفه مزمن؛
-آسیب ناشی از صدمه یا جراحی.
عواملی که به بدن فشار می‌آورد و می‌تواند موجب فتق شود (به‌ویژه اگر عضلات ضعیف شده باشد) عبارت است از:
-بارداری که موجب فشار آمدن به شکم می‌شود؛
-یبوست که موجب می‌شود هنگام اجابت مزاج، فشار زیادی به خود بیاورید؛
-بلند کردن وزنه‌های سنگین؛
-آب آوردن شکم یا آسیت (ascites)؛
-افزایش وزن ناگهانی؛
-انجام جراحی در محل مربوطه؛
-عطسه یا سرفه‌های مداوم و مزمن.

آیا من درمعرض ابتلا به فتق هستم؟
عواملی که موجب می‌شود احتمال ابتلا به فتق افزایش پیدا کند، عبارت است از:
-سابقه‌ی شخصی یا خانوادگی ابتلا به فتق؛
-اضافه وزن یا چاقی؛
-سرفه‌های مزمن؛
-یبوست مزمن؛
-سیگار کشیدن که موجب سرفه‌های مزمن می‌شود.
بیماری‌هایی مانند فیبروز سیستیک (cystic fibrosis) نیز به‌طور غیرمستقیم خطر ابتلا به فتق را افزایش می‌دهند. فیبروز سیستیک موجب اختلال در عملکرد ریه‌ها و سرفه‌های مزمن می‌شود.

شایع‌ترین علامت ابتلا به فتق وجود برآمدگی یا توده‌ای در ناحیه‌ی مربوطه است. در فتق مغبنی ممکن است متوجه وجود توده‌ای در هریک از دو سمت استخوان شرمگاهی شوید، یعنی در جایی که کشاله‌ی ران و ران به هم می‌پیوندند.
معمولا در زمان ایستادن، خم شدن یا سرفه کردن بیشتر می‌توانید با لمس کردن متوجه فتق خود شوید.
اگر نوزادتان مبتلا به فتق شده است، احتمالا فقط زمانی که گریه می‌کند می‌توانید برآمدگی ناشی از فتق او را حس کنید. معمولا ایجاد برآمدگی تنها نشانه‌ی ابتلا به فتق ناف است.
سایر علائم معمول فتق مغبنی عبارت است از:
-احساس درد یا ناراحتی در ناحیه‌ی درگیر (معمولا در قسمت پایین شکم) به‌ویژه هنگام خم شدن، سرفه کردن یا بلند کردن اجسام؛
-ضعف، فشار یا احساس سنگینی در شکم؛
-احساس سوزش، حس وجود حباب در قفسه‌‌ی سینه (gurgling) یا درد در محل برآمدگی.
سایر نشانه‌های فتق هیاتال عبارت است از:
-ریفلاکس اسید، یعنی بازگشت اسید معده به مری که احساس سوزش را ایجاد می‌کند؛
-درد قفسه‌ سینه؛
-مشکل در بلع غذا.
در بعضی از موارد، فتق هیچ نشانه‌ای ندارد و ممکن است متوجه نشوید که مبتلا به فتق هستید، تازمانی‌که این بیماری درجریان انجام معاینه یا آزمایش پزشکی معمول برای تشخیص بیماری دیگری (که ارتباطی با فتق ندارد) خود را نشان بدهد.

فتق مغبنی یا برشی معمولا ازطریق معاینه‌ی فیزیکی تشخیص داده می‌شوند. گاهی پزشک برآمدگی‌ای را در شکم یا کشاله‌ ران حس می‌کند که وقتی بیمار می‌ایستد، سرفه می‌کند یا به خود فشار می‌آورد، بزرگ‌تر می‌شود.
اگر فرد دچار فتق هیاتال باشد، پزشک می‌تواند با استفاده از اشعه‌ی ایکس باریم یا آندوسکوپی آن را تشخیص بدهد. اشعه‌ی ایکس باریم شامل مجموعه‌ای از تصاویر اشعه‌ی ایکس از دستگاه گوارش بیمار است. این تصاویر پس از نوشیدن محلول مایعی حاوی باریم (که به‌خوبی در تصاویر اشعه‌ی ایکس مشخص است) ثبت می‌شوند. در روش آندوسکوپی، لوله‌ای که دوربین کوچکی به آن متصل شده است، از گلو به داخل مری و معده فرستاده می‌شود. استفاده از آزمایش‌های اشعه‌ی ایکس باریم و آندوسکوپی موجب می‌شود که پزشک وضعیت داخلی شکم را مشاهده کند.
پزشک می‌تواند برای تشخیص ابتلای کودکان به فتق ناف از سونوگرافی استفاده کند. در سونوگرافی از امواج صوتی با فرکانس بالا برای ایجاد تصویری از ساختارهای درون بدن استفاده می‌شود.

نیاز یا عدم نیاز به درمان به‌اندازه‌ی فتق و شدت نشانه‌های آن بستگی دارد. گاهی پزشک صرفا ازنظر بروز عوارض احتمالی فتق بیمار را تحت‌نظر می‌گیرد. گزینه‌های درمانی فتق شامل تغییر سبک زندگی، درمان‌های دارویی یا عمل جراحی است.
تغییر شیوه‌‌ی زندگی
معمولا تغییر در رژیم‌غذایی نشانه‌های فتق هیاتال را درمان می‌کند، ولی موجب برطرف شدن کامل فتق نمی‌شود. بیمار باید از مصرف وعده‌های غذایی بزرگ و سنگین پرهیز کند، پس از غذا خوردن دراز نکشد یا خم نشود و وزن خود را در حالت تعادل نگه دارد.
انجام بعضی از ورزش‌ها به تقویت عضلات اطراف ناحیه‌‌ی فتق کمک می‌کند و تقویت این عضلات نیز موجب کاهش بعضی از علائم فتق می‌شود. البته انجام ورزش‌های نادرست موجب افزایش فشار در ناحیه‌ی درگیر می‌شود و حتی ممکن است موجب شدیدتر شدن بیرون‌زدگی ناشی از فتق شود. بهتر است ابتدا با پزشک یا فیزیوتراپیست خود صحبت کنید و از او بپرسید چه ورزش‌هایی را باید انجام دهید و کدام ورزش‌ها برای شما مناسب نیستند.
اگر تغییر شیوه‌ی زندگی ناراحتی شما را برطرف نمی‌کند، ممکن است برای اصلاح فتق به جراحی نیاز داشته باشید. همچنین می‌توانید با پرهیز از غذاهایی که موجب ریفلاکس اسید یا سوزش سردل می‌شوند (مانند غذاهای ادویه‌دار و غذاهای دارای گوجه‌فرنگی) علائم فتق را بهبود دهید. با کاهش وزن و ترک سیگار نیز می‌توانید از ریفلاکس اسیدمعده جلوگیری کنید.
درمان‌های دارویی
اگر دچار فتق هیاتال هستید، ممکن است که داروهای بدون نسخه و داروهای تجویزی‌ای که باعث کاهش اسید معده می‌شوند به کاهش ناراحتی و بهبود علائم بیماری شما کمک کنند. این داروها شامل داروهای ضد اسیدمعده، مسدودکننده‌ی گیرنده‌ی H-2 و مهارکننده‌ی پمپ پروتون هستند.
عمل فتق
اگر فتق درحال بزرگ‌تر شدن باشد یا موجب درد شود، ممکن است پزشک به این نتیجه برسد که بهترین راه درمان، عمل جراحی فتق است. پزشک با دوختن منفذ ایجادشده در دیواره‌ی شکمی و بستن آن فتق را درمان می‌کند. معمولا این کار با وصله کردن سوارخ با استفاده از توری جراحی (surgical mesh) انجام می‌شود.
برای درمان فتق از جراحی باز یا جراحی لاپاروسکوپی استفاده می‌شود. در جراحی لاپاروسکوپی فقط چند برش کوچک ایجاد می‌شود و برای بستن فتق از دوربینی کوچک و تجهیزات جراحی مینیاتوری استفاده می‌شود. در جراحی لاپاروسکوپی آسیب کمتری به بافت‌های اطراف فتق وارد می‌شود.
جراحی باز به فرایند بهبودی طولانی‌تری نیاز دارد و ممکن است تا ۶ هفته نتوانید به‌طور طبیعی حرکت کنید و فعالیت داشته باشید. جراحی لاپاروسکوپی دوره‌ی بهبودی بسیار کوتاه‌تری دارد، ولی خطر برگشت فتق در آن بالاتر است.
به‌علاوه در همه‌ی موارد فتق نمی‌توان از جراحی لاپاروسکوپی استفاده کرد. برای نمونه، در مواردی که در آنها بخشی از روده به پایین و داخل کیسه‌ بیضه حرکت کرده است، انجام جراحی لاپاروسکوپی امکان‌پذیر نیست.

اگر فتق درمان نشود رشد می‌کند و دردناک‌تر می‌شود. گاهی بخشی از روده‌ی بیمار در دیواره‌ شکمی به دام می‌افتد و گیر می‌کند. این حالت می‌تواند موجب مسدود شدن روده و ایجاد درد شدید، حالت تهوع یا یبوست شود. همچنین فتقی که درمان نشده می‌تواند فشار بسیار زیادی به بافت‌های اطراف وارد کند و موجب تورم و درد در نواحی اطراف شود.
اگر به بخشی از روده که در دیواره‌ی شکمی گیر کرده خون کافی نرسد، اختناق (strangulation) رخ می‌دهد. اختناق می‌تواند موجب عفونی شدن یا مرگ بافت روده‌ای شود. فتق مختنق (strangulated hernia) زندگی بیمار را تهدید می‌کند و به مراقبت‌های پزشکی فوری نیاز دارد.

شما همیشه نمی‌توانید از ضعیف شدن ماهیچه‌ها که موجب ابتلا به فتق می‌شود، جلوگیری کنید. ولی می‌توانید فشار کمتری به بدن‌تان وارد کنید. این کار موجب می‌شود که از ابتلابه فتق یا از بدتر شدن آن جلوگیری کنید. برای پیشگیری از ابتلابه فتق باید نکات زیر را رعایت کنید:
- سیگار نکشید؛
- وقتی بیمار هستید به پزشک مراجعه کنید تا دچار سرفه‌‌ی مزمن نشوید؛
- وزن ایده آل و سالم را حفظ کنید؛
- در زمان اجابت مزاج یا ادرار کردن فشار زیادی به خود وارد نکنید؛
- در زمان بلند کردن اجسام، روی زانوهای‌تان تکیه کنید و سعی کنید به کمرتان فشار نیاورید؛
- از بلند کردن چیزهای سنگین پرهیز کنید.

کلام آخر
تشخیص نشانه‌های اولیه‌ی فتق بسیار مهم است، زیرا فتق درصورت عدم درمان، خودبه‌خود برطرف نمی‌شود. با مراقبت‌های پزشکی اولیه و به‌موقع و ایجاد تغییراتی در شیوه‌ی زندگی می‌توانید اثرات فتق را به کمترین میزان برسانید و از عوارضی مانند اختناق (که می‌توانند زندگی شما را به خطر بیندازند) پیشگیری کنید.