اضطراب جدایی در کودکان | ۷ نشانه و روش تشخیص + راهکار درمان

اختلال اضطراب جدایی در کودکان چیست؟

اختلال اضطراب جدایی (Separation anxiety disorder) وضعیتی است که باعث می‌شود کودک هنگام جدایی از شخصی که به او وابستگی عاطفی دارد یا در پیش‌بینی جدایی، ترس یا اضطراب بیش از حدی را تجربه کند. کودکان معمولاً اضطراب جدایی را نسبت به والدین خود تجربه می‌کنند اما این احساس می‌تواند نسبت به هر کسی ایجاد شود که کودک با او پیوند عاطفی برقرار کرده است مانند پدربزرگ، مادربزرگ یا سایر بستگان.

شاید با اصطلاح «اضطراب جدایی» پیش از این آشنا شده باشید. اضطراب جدایی یک مرحله طبیعی رشد در نوزادان است که با یادگیری بیشتر درباره دنیای اطرافشان تجربه می‌شود. آن‌ها معمولاً تا ۳ سالگی از این مرحله عبور می‌کنند اما برخی از کودکان بزرگ‌تر، اضطراب جدایی را فراتر از سنی که انتظار می‌رود، تجربه می‌کنند. در این صورت، پزشکان ممکن است تشخیص اختلال اضطراب جدایی را در نظر بگیرند. اختلال اضطراب جدایی می‌تواند زندگی روزمره را مختل کند. کودکان مبتلا به این اختلال ممکن است از رفتن به مدرسه امتناع کنند.

نقل قول از:

childrenshospital

About 4 percent of younger children have SAD, while the estimate for adolescents is slightly lower. Girls are affected more often than boys.

ترجمه:

حدود ۴ درصد از کودکان خردسال به اختلال اضطراب جدایی (SAD) مبتلا هستند، در حالی که این میزان در نوجوانان کمی کمتر است. دختران بیشتر از پسران به این اختلال مبتلا می‌شوند.

اضطراب جدایی در کودکان در چه سنی است؟

اضطراب جدایی در کودکان از شش یا هفت ماهگی شروع شده و تا دو یا سه سالگی ادامه پیدا می‌کند. در برخی موارد، ممکن است اضطراب جدایی تا بزرگسالی ادامه پیدا کند.

بیشتر بخوانید:  خجالتی بودن کودکان | ۶ علت و نشانه‌های آن + نحوه برخورد

علائم اضطراب جدایی در کودکان کدام‌اند؟

کودک مبتلا به اختلال اضطراب جدایی، حداقل سه مورد از علائم زیر را تجربه می‌کند:

• احساس ناراحتی هنگام جدایی از فردی که به او وابستگی دارد یا پیش‌بینی جدایی.
• نگرانی کودک از اینکه اتفاق بدی (مانند آسیب یا مرگ) برای فردی که به او وابسته است، بیفتد.
• امتناع از ترک خانه یا رفتن به مدرسه به دلیل ترس از جدایی.
• ترس از تنها ماندن.
• امتناع از خوابیدن بدون حضور فردی که به او وابسته‌ است.
• داشتن کابوس‌های مکرر درباره جدایی از فرد مورد وابستگی (این کابوس‌ها ممکن است شامل فجایعی مانند آتش‌سوزی یا قتل باشد).
• داشتن علائم جسمی مانند دل ‌درد، سردرد، استفراغ یا حالت تهوع هنگام جدایی یا پیش‌بینی جدایی.

بیشتر بخوانید: ۷ دلیل منزوی بودن کودک در مدرسه | نشانه‌ها + راهکارهای رفع آن

تشخیص اضطراب جدایی در کودکان چگونه است؟

علائم اختلال اضطراب جدایی بسته به سن کودک ممکن است کمی متفاوت به نظر برسد. برای مثال، کودکی که پیش ‌دبستانی می‌رود، ممکن است نتواند احساسات خود را بیان کند و صرفاً ناراحت شود. یک کودک بزرگ‌تر ممکن است درباره کابوس‌هایش صحبت کند یا ترس‌های خود را با جزئیات توصیف کند.

اگر کودک را مجبور به جدایی کنید، ممکن است در مدرسه غمگین و بی‌علاقه باشد. همچنین این امکان وجود دارد که نتواند روی تکالیف مدرسه تمرکز کند.

علت اضطراب جدایی در کودکان چیست؟

در کودکان خردسال، اضطراب جدایی بخشی از فرآیند رشد است. اکثر کودکان با یادگیری این موضوع که عزیزانشان بازمی‌گردند و آن‌ها در زمان جدایی ایمن هستند، از اضطراب جدایی عبور می‌کنند. اختلال اضطراب جدایی می‌تواند به دلایل یا محرک‌های زیر ایجاد شود:

• رویدادهای استرس‌زا مانند طلاق والدین
• فقدان (از دست دادن عزیزان)
• تغییر مدرسه
• عوامل زیستی: مغز دارای مواد شیمیایی خاصی به نام انتقال‌دهنده‌های عصبی است که پیام‌ها را برای کنترل احساسات فرد جابه‌جا می‌کنند. سروتونین و دوپامین دو انتقال‌دهنده عصبی مهم هستند که وقتی تعادل آن‌ها به هم می‌خورد، می‌توانند باعث احساس اضطراب شوند.
• عوامل خانوادگی: همان‌طور که کودک می‌تواند رنگ موی والدین خود را به ارث ببرد، اضطراب والدین نیز می‌تواند به او منتقل شود. علاوه بر این، اضطراب ممکن است از اعضای خانواده یا افرادی که به‌طور قابل ‌توجهی در اطراف کودک مضطرب هستند، آموخته شود. والدین همچنین می‌توانند بدون اینکه متوجه شوند، از طریق نحوه واکنش به کودک، به اضطراب او دامن بزنند. برای مثال، اجازه دادن به کودک برای نرفتن به مدرسه وقتی از رفتن به آن‌جا مضطرب است، احتمالاً باعث می‌شود کودک در روز بعدی، احساس اضطراب بیشتری کند.

اضطراب جدایی در کودکان ۳ ساله

اضطراب جدایی در کودکان سه ساله یک مرحله طبیعی و مهم در رشد آن‌ها محسوب می‌شود. در این سن، کودکان در حال درک محیط و افراد اطرافشان هستند و گاهی اوقات جدا شدن از والدین می‌تواند برای آن‌ها بسیار دشوار باشد. این اضطراب ممکن است به صورت گریه، بی‌قراری، چسبیدن به والدین یا حتی مقاومت در برابر جدا شدن در مهدکودک یا منزل دوستان بروز کند. این رفتارها نشانه ضعف یا وابستگی ناسالم نیستند، بلکه نشان‌دهنده پیوند عاطفی قوی کودک با فرد مورد اعتمادش هستند. با صبر، آرامش و ایجاد یک روال جدایی ثابت و قابل پیش‌بینی، والدین می‌توانند به کودک خود کمک کنند تا این مرحله را با موفقیت پشت سر بگذارد و حس امنیت بیشتری پیدا کند.

اضطراب جدایی در کودکان ۵ ساله

اضطراب جدایی در کودکان پنج ساله اغلب با پیچیدگی‌های بیشتری همراه است زیرا در این سن، کودکان وارد محیط‌های اجتماعی بزرگ‌تری مانند مهدکودک یا پیش دبستانی می‌شوند. در حالی که بسیاری از کودکان در این سن به راحتی با جدا شدن از والدین کنار می‌آیند، برخی دیگر ممکن است علائمی مانند دل‌درد، سردرد یا ترس از رفتن به مهدکودک نشان دهند. این رفتارها می‌توانند ناشی از ترس‌ تنها ماندن باشد. درک این نگرانی‌ها، به همراه ایجاد یک روال صبحگاهی آرام و پیش‌بینی‌پذیر، به کودک کمک می‌کند تا با این ترس‌ها مقابله کرده و حس استقلال و اعتماد به نفس بیشتری پیدا کند.

عوارض اضطراب جدایی در کودکان چیست؟

اختلال اضطراب جدایی زندگی کودک شما را مختل می‌کند و انجام کارهای ضروری و مورد علاقه‌اش را دشوار می‌سازد. کودکان ممکن است:

• در تمرکز روی تکالیف مدرسه مشکل داشته باشند و در کلاس‌ها عقب بمانند.
• در تعامل با همسالان یا شرکت در فعالیت‌های اجتماعی دچار مشکل شوند.
• فرصت‌های یادگیری، کسب مهارت‌های اجتماعی و استقلال را از دست بدهند.

اضطراب جدایی در کودکان چقدر شایع است؟

اختلالات اضطرابی از شایع‌ترین مشکلات روانی، عاطفی و رفتاری هستند که کودکان را تحت تاثیر قرار می‌دهند. حدود ۱۳ نفر از هر ۱۰۰ کودک ۹ تا ۱۷ ساله به نوعی اختلال اضطرابی مانند اختلال اضطراب جدایی، مبتلا هستند. تقریباً ۴ درصد از کودکان از اختلال اضطراب جدایی رنج می‌برند.

درمان اضطراب جدایی در کودکان پیش دبستانی چگونه است؟

پزشک بهترین درمان را باتوجه به شرایط کودک شما توصیه می‌کند. درمان ممکن است شامل راهنمایی والدین، روان‌درمانی یا استفاده از دارو باشد. جلسات روان‌درمانی به شما و کودکتان کمک می‌کند:

• نحوه شناسایی و بیان نگرانی و ترس را یاد بگیرید.
• تکنیک‌هایی مانند تنفس و تصور یک صحنه آرامش‌بخش برای کاهش علائم جسمی اضطراب به کار ببرید.
• الگوهای فکری جدید را جایگزین الگوهای مخرب کنید؛ به‌جای افکار نگران‌کننده، کودک می‌تواند به یاد بیاورد: «من خوب هستم. قبلاً این کار را کرده‌ام، دوباره می‌توانم انجامش دهم.»
• به‌صورت تدریجی با موقعیت‌های ترسناک روبه‌رو شوید تا کودک تمرین کند و موفقیت را در زمان جدایی از والدین تجربه کند.

داروهای مختلفی برای کمک به کنترل اضطراب استفاده می‌شوند. در صورت نیاز، پزشک متخصص بهترین دارو را برای کودک شما تجویز خواهد کرد.

بیشتر بخوانید: 8 مهارت دوست یابی در کودکان + دلایل مشکل دوست یابی

درمان اضطراب جدایی در کودکان دبستانی

در ادامه راهکارهایی برای درمان اضطراب جدایی در کودکان دبستانی ذکر می‌کنیم که به والدین، به‌خصوص مادر کمک می‌کند تا راحت‌تر شرایط را مدیریت کند.

• تقویت ارتباط با کودک: ایجاد یک رابطه امن و قوی بین والدین و کودک، به او این اطمینان را می‌دهد که همیشه مورد حمایت است. این حس امنیت، یکی از اصلی‌ترین عوامل کاهش اضطراب جدایی در کودکان است.
• ایجاد روال‌های ثابت: داشتن یک برنامه روزانه ثابت و قابل پیش‌بینی مانند ساعت مشخص برای خواب، بیداری و بازی، می‌تواند حس امنیت را در کودک تقویت کرده و به کاهش اضطراب او کمک کند.

• آموزش مهارت‌های مقابله‌ای: آموزش مهارت‌های مدیریت خشم و حل مسئله به کودک کمک می‌کند تا بهتر با موقعیت‌های اضطراب‌آور کنار بیاید.
• قرار گرفتن در موقعیت به صورت تدریجی: در این روش، کودک به آرامی و به تدریج با موقعیت‌هایی که موجب اضطراب او می‌شوند، روبه‌رو می‌شود. با شروع از شرایطی با اضطراب کمتر و افزایش تدریجی سختی، کودک به این موقعیت‌ها عادت کرده و اضطرابش کاهش می‌یابد.
•  آموزش مهارت‌های اجتماعی: با آموزش مهارت‌های اجتماعی، کودک یاد می‌گیرد چگونه با دیگران ارتباط برقرار کند و روابط دوستانه بسازد. این کار باعث تقویت اعتماد به نفس او و کاهش اضطراب در محیط‌های اجتماعی مانند مدرسه می‌شود.

بیشتر بخوانید:  کمرویی کودک در مدرسه | ۹ راه حل مشکل + ۵ نشانه‌ ی کمرویی کودک

آیا بازی‌ و داستان‌سرایی برای اضطراب جدایی موثر هستند؟

بله. بازی ‌درمانی به کودکان این امکان را می‌دهد که از طریق بازی، احساسات و ترس‌های خود را در محیطی امن و بدون قضاوت ابراز کنند. کودکان با استفاده از اسباب ‌بازی‌ها و سناریوهای مختلف، می‌توانند موقعیت‌های اضطراب‌آور جدایی را بازسازی کرده و راه‌های جدیدی برای مقابله با آن‌ها بیاموزند. این روش به آن‌ها کمک می‌کند تا احساسات خود را پردازش کرده و کنترل بیشتری بر اضطرابشان پیدا کنند.

قصه ‌درمانی نیز با استفاده از داستان‌ها، به کودکان ابزارهایی برای مدیریت اضطراب می‌دهد. در این روش، داستان‌هایی با شخصیت‌هایی شبیه به کودک و تجربه‌های مشابه اضطراب جدایی روایت می‌شود. این قصه‌ها به کودک کمک می‌کنند تا بفهمد که احساسات او طبیعی هستند و راه‌های مثبت برای غلبه بر آن‌ها وجود دارد. با شنیدن داستان‌های موفقیت‌آمیز، کودک اعتماد به نفس لازم برای مواجهه با جدایی را پیدا می‌کند. هر دو روش به کودکان کمک می‌کنند تا با شیوه‌ای متناسب با سن خود، مهارت‌های مقابله‌ای لازم را برای عبور از این مرحله رشد بیاموزند.

بیشتر بخوانید: تشویق کودک به انجام تکالیف درسی | ۱۰ نکته برای تشویق کودک

چگونه می‌توان اضطراب جدایی کودک از مادر را کاهش داد؟

 اضطراب جدایی کودک از مادر را می‌توان با روش‌هایی که به ایجاد حس امنیت و عادت تدریجی به دوری از مادر کمک می‌کنند، کاهش داد. در ادامه چند راهکار موثر برای مدیریت این اضطراب آورده شده است.

• با دوره‌های کوتاه جدایی شروع کنید و به‌تدریج مدت زمان آن را افزایش دهید. برای مثال، کودک را برای چند دقیقه در اتاق دیگری بگذارید، در حالی که خودتان در نزدیکی او هستید، تا به‌تدریج به دوری عادت کند.
• یک الگوی خداحافظی مشخص و مثبت مانند بوسیدن کودک و گفتن جملاتی مثل «زود برمی‌گردم»، به او اطمینان می‌دهد که بازخواهید گشت.
• داشتن یک برنامه روزانه ثابت به کودک احساس امنیت می‌دهد. کودکان وقتی بدانند چه اتفاقی در انتظارشان است، آرامش بیشتری دارند.
• هنگام خداحافظی، آرام و مثبت باشید. کودکان احساسات والدین را دریافت می‌کنند و آرامش شما به کاهش اضطراب آن‌ها کمک می‌کند.
• برای کودکانی که شب‌ها از جدایی مضطرب می‌شوند، ایجاد محیط خواب آرام با استفاده از چراغ خواب یا دادن یک عروسک نرم مورد علاقه می‌تواند احساس امنیت را تقویت کند.

بیشتر بخوانید: ۱۰ علت ترس کودکان از مدرسه | ۱۰ علامت + روش‌های درمان آن

کلام آخر

در نهایت، باید توجه داشت که اضطراب جدایی در کودکان نیازمند درک و حمایت است. با تشخیص به موقع و استفاده از راهکارهای درمانی مناسب مانند روان ‌درمانی، آموزش مهارت‌های مقابله‌ای و در معرض قرارگیری تدریجی، می‌توان به کودکان کمک کرد تا بر ترس‌های خود غلبه کرده و حس امنیت و استقلال بیشتری پیدا کنند.