هوش بچه به کی میره؟

هر چند پدران ممکن است از این بابت خوشحال نباشند، اما محققان ژنتیک دریافته اند که احتمالا انسان هوش خود را از ژن موجود بر کروموزوم X به ارث می برند که کروموزوم زنانه است یعنی انتقال هوش به فرزند از طریق مادر است. کروموزوم X حامل هزاران ژن است و تعدادی از آنها روی شناخت و هوش تاثیر دارد.

هوش بچه از کدامیک از والدین به ارث می رسد؟
تا کنون تصور می شد که هوش بچه از هر دوی والدین به ارث می رسد و پدر و مادر هر دو در هوش بچه خود نقش دارند. هرچند تحقیقات اخیر مشخص کرده است که زن تاثیر بیشتری بر توانایی های شناختی و هوشی بچه دارد تا مرد.
این پژوهش بحث و مجادله زیادی ایجاد کرده است، از آنجایی که ژنتیک علمی پیچیده و چند جانبه است. به همین جهت مطالعات زیادی در رابطه با ژنتیک هوش و نقش والدین در به ارث رسیدن هوش نوزاد انجام شده است.

نقش کروموزوم های X و Y
ممکن است با ژنتیک و انتقال خصوصیات به فرزند اطلاعات زیادی نداشته باشید. تقریبا ۹۹ درصد خصیصه های بچه از پدر و مادرش به وی ارث می رسد از قبیل رنگ پوست، رنگ مو، رنگ چشم، حالت و شکل چهره. این وراثت موجب شباهت زیاد بچه ها به والدینشان شده است. در اینجا مروری مختصر به حقایق مهم ژنتیک داریم. بدین ترتیب خواندن این مقاله و درک مسئله وراثت هوش بچه راحتتر می شود (در بحث زیر منظور از کروموزوم، کروموزوم جنسی است):
کروموزوم ساختمانی رشته ای و نخ مانند است که از اسیدهای نوکلوئیک و پروتئین تشکیل شده است. کروموزوم اطلاعات ژنتیک را حمل می کند.
هر انسان یک جفت کروموزوم در هر سلول خود حمل می کند.
زنان دو کروموزوم X دارند. مردان یک کروموزوم X و یک کروموزوم Y دارند.
ژن های شرطی یا وضعیتی در پایه ترین حالت، ژن های مختص جنس هستند. به عنوان یک قاعده کلی، ویژگی های ژن های شرطی یا فعال یا غیر فعال است که بستگی به مقصد خاص آنها و متعاقبا ویژگی هایی دارد که روی آن تاثیر دارند.
ژن های شرطی دارای یک سیستم برچسب زنی (تگ) هستند که از مواد بیوشیمیایی خاصی ساخته شده است. این سیستم برچسب امکان دو نکته مهم را فراهم می سازد:
(۱) ردگیری نقطه منشاء زن و (۲) تعیین فعال یا غیرفعال بودن ژن در بدن. ژن های فعال روی تکامل خصیصه های ژنتیکی تاثیر می گذراند اما ژن های غیرفعال اثری ندارند.
اگر ویژگی خاصی از فرزند تحت تاثیر ژنتیک مادر باشد، ژن های پدری غیرفعال هستند. برعکس، اگر خصیصه ها از پدر به ارث برسد، ژن های مادر غیرفعال هستند.
مکانیسم ژن های شرطی اساس مطالعه هوش بچه را تشکیل می دهد.

یافته های مطالعه هوش و پیشینه مربوطه
شناخت تصور می شود که عمدتا تحت تاثیر کروموزوم X است. بطور نظری، زن روی شناخت بچه تاثیر دارد، زیرا زن دارای دو کروموزوم X است، در حالی که مرد یکی دارد. البته این بیشتر یک نظریه است تا به تعداد کروموزوم X ربط داشته باشد.
در اینجاست که نقش ژن های شرطی شده وارد بازی می شود. تصور می شود که هوش یک زن فوق العاده شرطی شده است، ژن شرطی که مستقیما از مادر می آید.
در این مطالعه دانشمندان از موش اصلاح شده ژنتیکی برای تست فرضیه خود استفاده کردند. آنها نمونه هایی از تست رویان را کشف کردند که بطور غالب مواد ژنتیک مادری به آنها تجویز شده بود. موش هایی که مواد ژنتیک مادر دریافت کرده بودند دارای جمجمه و مغز بزرگتری بودند در حالی که جثه کوچکتری داشتند. نمونه هایی که مواد ژنتیکی پدر دریافت کرده بودند دارای بدنی بزرگتر اما جمجمه و مغز کوچکتری داشتند.
علاوه بر سایز جمجه و مغز، محققان مشاهدات جالب دیگری داشتند. اولا، شش ناحیه از مغز را شناسایی کردند که فقط حاوی ژن های مادری یا پدری بودند. دوما، مواد ژنتیکی پدر را در قشر مغز پیدا نکردند، ناحیه ای از مغز که احتمالا مسئول کارکردهای شناختی مثل زبان، برنامه ریزی، استدلال منطقی و تفکر پیشرفته است.
این ایده که سهم مادر در هوش بچه بیشتر است، یک عقیده جدید نیست. سال ۱۹۸۴ محققان دانشگاه کامبریج دریافتند که مواد ژنتیکی مادر همیاری بیشتری با مراکز فکری در مغز دارد.
در مطالعه ای دولتی در کشور اسکاتلند، ۱۲۶۸۶ نمونه ۱۴ تا ۲۲ ساله مورد بررسی قرار گرفت. محققان به مصاحبه نمونه ها پرداختند در حالی که تکامل هوشی آنها را با در نظر گرفتن عوامل مختلف از تحصیلات تا قومیت را بررسی کردند. این محققان دریافتند که IQ مادر بهترین پیشگوی هوش فرزند است.
به هر حال این موضوع مورد تحقیق و بررسی بیشتر قرار می گیرد و حقایق بیشتری در مورد آن روشن می شود. اما یک نکته قطعی است و آن هم سهم بیشتر مادر در تعیین هوش فرزند است.

باهوشی فرزند هدیه مادر است
همانطور که ذکر شد، ژنتیک مادر تعیین کننده میزان باهوشی فرزند خود است. محققان دریافته اند که مادر نقش اصلی را در تعیین هوش بچه دارد، زیرا ژن هوش بر روی کروموزوم X یا کروموزوم جنسی مونث حمل می شود و زنان دو تا از این کروموزوم دارند و مردان فقط یکی.
علاوه بر این، امروزه محققان باور دارند که ژن های کارکردهای پیشرفته شناختی که از پدر به ارث می رسد ممکن است به طور خودکار غیرفعال شوند.
یک دسته از ژن ها که تحت عنوان ژن های شرطی شده شناخته می شوند، تصور می شود که فقط زمانی عمل می کنند که از مادر به ارث برسند و یا در مواردی از پدر به ارث برسند. تصور می شود که هوش یکی از ژن های شرطی شده است که از مادر می آید.
در بررسی انجام شده بر روی مغز موش، شش بخش تعیین گردید. سلول های حاوی ژن های پدری در بخش هایی از سیستم لمبیک تجمع می یابند که شامل اعمالی از قبیل سکس، غذا و خشونت است. اما محققان ردی از سلول های پدری در کورتکس مغز نیافتند، بخشی از مغز که عامل پیشرفته ترین کارکردهای شناختی از قبیل استدلال، تفکر، زبان و برنامه ریزی است.

آیا هوش بچه کاملا ژنتیکی است؟
محققان به وضوح بیان کرده اند که تنها عامل غالب در تعیین هوش ژنتیک نیست، بلکه ۴۰ تا ۶۰ درصد هوش ارثی است، مابقی آن به محیط بستگی دارد و اکتسابی است.
هرچند در بخش غیرژنتیک هوش نیز مادر نقش فوق العاده مهمی دارد و مطالعات پیشنهاد کرده اند که پیوند بین مادر و بچه برای تقویت هوش بچه یک عامل لاینفک و مهم است.
محققان دانشگاه واشنگتن دریافتند که پیوند عاطفی محکم مادر و فرزند برای رشد بخش هایی از مغز حیاتی است. پس از تجزیه و تحلیل یک گروه از مادران دارای فرزند هفت ساله، محققان دریافتند بچه هایی که از طرف مادر حمایت عاطفی می شوند و نیازهای هوشی آنها برآورده می شود، رشد هیپوکامب آنها ۱۰ درصد بیشتر از بچه هایی است که با مادرشان فاصله عاطفی دارند. هیپوکامب بخشی از مغز است که مسئول حافظه، یادگیری و پاسخ استرس است.
پیوند قوی مادر به بچه احساس امنیت می دهد که وی امکان کاوش دنیای اطراف خود را داشته باشد و در حل مسائل مطمئن باشد. مادرانی که به بچه ها در حل مسائل کمک می کنند و حمایت عاطفی را دریغ نمی کنند، به بچه در رسیدن به پتانسیل های خود کمک می کنند.
بخاطر داشته باشیم که این نظریه هنوز در مراحل آزمایشی است و ممکن است پدر نیز نقش داشته باشد. هرچند پدر در بخش های دیگری مثل درک شهودی و عواطف نقش دارد و اینها نیز کلیدی در باز کردن پتانسیل های هوشی بچه است.