کودک آزار دیده، علائم تشخیص

اگر فرزند شما هم زمانی را دور از شما می‌گذراند، مثلاً وقتی شما سر کار هستید، نزد پرستار بچه، یک دوست خانوادگی یا فامیل مطمئن یا در مهدکودک می‌ماند، طبیعی است که نگران او باشید و مثل هر پدر و مادری، شما هم با خودتان فکر کنید که اگر با کودکتان بدرفتاری شود از کجا بفهمم؟ یا چطور بفهمید که کودکتان مورد آزار و اذیت قرار گرفته و نوع آزار چه بوده است؟

علائم تشخیص کودک‌آزاری را نادیده نگیرید
بعضی از والدین به اشتباه علائم سوءرفتار و آزار کودکشان را می‌بینند ولی آن را نادیده می‌گیرند، چون نمی‌توانند آن را باور کنند یا نمی‌خواهند با آنچه اتفاق افتاده است مواجه شوند و وقتی فرد آزاردهنده از اعضای خانواده باشد، پذیرش این مسئله حتی سخت‌تر خواهد شد. از سوی دیگر، حتی زمانی که مراقب علائم جسمی و تغییرات رفتاری کودک هستید که می‌تواند نشانه‌ٔ سوءرفتار باشد، باز هم ممکن است فهمیدن اینکه دقیقاً چه اتفاقی افتاده دشوار باشد. اما شاید توصیه‌های زیر بتواند به شما در تشخیص این مشکل یا پیشگیری از آن کمک کند:
به غریزهٔ خود اعتماد کنید: شما همیشه مجبور به تکیه بر حدس و گمان هستید. یک کودک می‌تواند دلایل بسیار زیاد دیگری برای کج‌خلقی یا کناره‌گیری داشته باشد. اما والدین فرزندانشان را خیلی خوب می‌شناسند، بنابراین شما باید سعی کنید قطعات پازل را کنار هم بگذارید و بر اساس حس غریزی خود عمل کنید.
با کودکتان صحبت کنید: اگر فرزندتان به اندازه‌ای بزرگ شده است که بتواند خوب صحبت کند، به طور منظم سؤالاتی از او بپرسید. به عنوان مثال، «امروز اتفاقی برات افتاد که دوست نداشته باشی؟» یا «تا حالا توی مهدکودک از کسی ترسیدی؟» وقتی او عادت کند که اگر چیزی ناراحتش کرد زود به شما بگوید، احتمال بیشتری هست که در صورت وجود مشکلی جدی آن را هم به شما بگوید. اما نه به شکلی خیلی مشخص که او را بترسانید، چون فرزندتان ممکن است کودک از سؤالات مضطربانه و زیاد والدینش پریشان شود و حقیقت را به شما نگوید. برای پیدا کردن روش حرف زدن با بچه‌ها می‌توانید مطلب مادرشو در این رابطه را بخوانید.
اعتماد فرزندتان را جلب کنید: سعی کنید با کودکتان ارتباط و پیوندی خوب و روابطی صمیمی داشته باشید تا همه چیز را به شما بگوید. درست است که وقتی پای آزار کودک در میان است، بیشتر بچه‌ها حقیقت را می‌گویند اما گاهی نیز تمایلی به این کار ندارند، چون آنها نمی‌خواهند آن شخص را به دردسر بیندازند. آنها احساس گناه می‌کنند و ممکن است احساس کنند که این اتفاق به این خاطر افتاده است که آنها بچهٔ بدی بوده‌اند، زیرا بچه‌ها درک درستی از چرایی کودک‌آزاری ندارند.
به دنبال علائم بگردید: اگر فرزندتان چون خیلی کم سن و سال است یا خیلی خوب حرف نمی‌زند، نمی‌تواند به شما بگوید چه اتفاقی افتاده، مشخص کردن نوع آزار به طور دقیق می‌تواند دشوارتر از معمول باشد. کاری که شما می‌توانید انجام دهید این است که او را برای علائم وجود یک مشکل با دقت زیر نظر بگیرید. بعضی از والدین علائم آزار از جمله خونریزی داخلی و جراحت را تنها زمانی کشف می‌کنند که فرزندشان را به خاطر اینکه گریه‌اش قطع نمی‌شده است یا بیش از حد بهانه‌گیر و کج‌خلق بوده، پیش پزشک می‌برند.

کودکی که مورد آزار جسمی قرار گرفته است
آزار فیزیکی و جسمی کودکان را می‌توان با شناخت و آگاهی تشخیص داد و آنها را در مسیر درست پیگیری کرد. برخی از توصیه‌ها شامل موارد زیر است:
تغییرات رفتاری: به تغییرات رفتاری کودک دقت کنید. مثلاً اگر کودک شما وقتی زمان رفتن به مهدکودک یا خانهٔ پرستار است گریه کند و دعوا راه بیندازد یا در حضور یک مراقب یا سایر افراد بزرگسال «ترسیده و وحشت‌زده» به نظر برسد، ممکن است مشکلی وجود داشته باشد. همچنین تغییرات ناگهانی دیگری در رفتار یا عملکردش در مهدکودک یا مدرسه نشان ‌دهد. البته، این موارد گاهی می‌تواند یک واکنش نرمال به جدایی اضطراب نیز باشد. بنابراین، باز هم باید علائم و نشانه‌های دیگر، به خصوص حس غریزی خود را نیز در نظر بگیرید.
جراحت یا آسیب جسمی: اگر فرزندتان با کبودی، خراشیدگی، سوختگی، استخوان شکسته، چشم کبودشده، بریدگی، جای گاز گرفتن یا سایر جراحاتی که توضیحی برای آنها ندارد به خانه بیاید نیز شاید مشکلی وجود دارد و هر نوع جراحتی که تکرار شود هم می‌تواند نشانه‌ای هشداردهنده باشد. هر گونه شکستگی دنده‌ها، شکستگی استخوان‌های دراز مثل ران، بازو یا کبودی پوست در کودکی که هنوز راه نیفتاده است یا هنوز خیلی تحرک ندارد، باید نگرانی والدین در مورد سوءرفتار و آزار را برانگیزد.
داشتن علائم سندرم کودک تکان‌خورده: اگر فرزند شما هنوز خیلی کوچک است، باید علائم سندرم کودک تکان‌خورده که آن را ترومای سر ناشی از سوءرفتار نیز می‌نامند بشناسید. سندرم کودک تکان‌خورده معمولاً هنگامی اتفاق می‌افتد که کودکان از روی عصبانیت تکان داده می‌شوند. در موارد شدید، این سوءرفتار شامل کوبیدن سر کودک به یک جسم سخت، مانند دیوار یا کف اتاق است. وقتی کودکی دچار سندرم کودک تکان‌خورده شده باشد، حتی صدمات شدید نیز ممکن است فوراً در او قابل مشاهده نباشد.
کودک مبتلا به این سندرم ممکن است چشم‌هایش شیشه‌ای، یعنی براق و بی‌حالت باشد، بدنش خشک به نظر برسد و بی‌حال و تحریک‌پذیر باشد. او همچنین ممکن است اشتهای کمتری داشته باشد، در شیر خوردن از سینه مادر مشکل داشته باشد یا استفراغ کند. ترکیبی از هر کدام از این علائم به همراه کبودی فاقد توضیح در یک کودک زیر یک سال، شاهد محکمی بر آزار دیدن اوست. اگر گمان می‌کنید فرزندتان دچار سندرم کودک تکان‌خورده شده، فوراً با اورژانس تماس بگیرید، چون برای به حداقل رساندن آسیب ناشی از جراحت سر کودک، هر یک دقیقه هم مهم است.

کودکی که مورد آزار عاطفی قرار گرفته است
کودکی که از لحاظ عاطفی آزار دیده است، می‌تواند برخی از رفتارهای زیر را از خود نشان دهد:
تغییر در رفتار: مشکلات رفتاری یا تغییراتی مانند روی‌گردانی از محبت والدین یا بیش از حد چسبنده و وابسته شدن به آنها را نشان ‌دهد. کودکان آزاردیده غالباً رفتارهایی شدید و افراطی از خود نشان می‌دهند. به عنوان مثال، کودکی که معمولاً اجتماعی و جسور است می‌تواند به شکل غیرمعمولی منفعل شود و در سوی دیگر یک کودک معمولاً ملایم ممکن است ناگهان پرخاشگرانه رفتار کند.
کم‌حرف شدن: کودک آزاردیده ممکن است تمایل کمتری به حرف زدن نشان دهد یا برقراری ارتباط و حرف زدن را تقریباً به طور کامل متوقف کند و یا نشانه‌های اختلال گفتاری مانند لکنت زبان را نشان دهد.
رفتار نامتناسب با سن: کودک ممکن است به شکلی غیرمقتضی مثل بزرگسالان یا کودکی کوچک‌تر از سنش رفتار کند. برای مثال، فرزندتان ممکن است نسبت به بچه‌های دیگر بیش از حد حس مراقبت و محفاظت داشته باشد، یعنی پدرانه یا مادرانه رفتار کند یا به رفتارهایی مانند تاب دادن خود یا کوبیدن سر پسرفت کند.
درد و وحشت‌زدگی: کودک ممکن است از سردرد یا دل‌دردی که علت پزشکی ندارد شکایت کند یا اشتهایش را از دست بدهد. رفتارهای وحشت‌زده مثل دیدن کابوس یا مشکل در خوابیدن از خود نشان دهد یا ممکن است طوری رفتار کند که انگار منتظر است اتفاق بدی رخ دهد.

کودکی که مورد آزار جنسی قرار گرفته است
برخی از علائم آزار جنسی در کودکان ممکن است شامل موارد زیر باشد:
در ناحیهٔ تناسلی یا اطراف آن درد، خارش، خونریزی یا کبودی داشته باشد.
به دلیل درد در ناحیهٔ تناسلی یا مقعدش، در راه رفتن یا نشستن مشکل داشته باشد.
پنهان‌کاری کند یا بخواهد بیشتر وقت‌ها تنها باشد.
اطلاعات جنسی، کنجکاوی در مورد مسائل جنسی یا رفتار جنسیِ فراتر از سنش را نشان دهد، مثلاً رفتار اغواگرانه‌ای نسبت به همسالان یا بزرگسالانش داشته باشد.
با این حال، این نکته را هم در نظر داشته باشید که بیشتر بچه‌هایی که مورد آزار جنسی قرار گرفته‌اند، هیچ گونه علائم فیزیکی یا شکایتی از هیچ نوعی را نداشته‌اند.

به چه علائمی در مراقب کودکتان توجه کنید
اغلب والدین نمی‌خواهند فکر کنند که مراقب فرزندشان بدرفتار است، به ویژه اگر این مراقب عضوی از خانواده یا فامیل باشد. اما اگر مراقب فرزندتان هر کدام از علائم زیر را داشت، همه چیز را کنار بگذارید و در اقدام به کشف مشکل تردید نکنید:
توضیحات متناقض یا غیرقابل باوری دربارهٔ کبودی یا جراحات کودک می‌دهد.
هیچ توضیحی در مورد کبودی یا جراحات کودک نمی‌دهد.
در مورد فرزندتان به شکلی بسیار منفی حرف می‌زند.
به طور مداوم کودک را تحقیر می‌کند.
نسبت به فرزندتان بی‌تفاوت به نظر می‌رسد.
دل‌مرده یا افسرده شده است.
در زمان آموزش و تربیت کودک خشن به نظر می‌رسد.
پنهان‌کار یا منزوی است.
نسبت به اعضای خانواده‌ٔ شما با حسادتی شدید یا به شکلی کنترل‌گر رفتار می‌کند.

به چه علائمی در خودتان برای آزار کودک توجه کنید
بیشتر والدین فرزندان خود را مورد آزار قرار نمی‌دهند یا از آنها غفلت نمی‌کنند. با این حال، برخی از موارد کودک‌آزاری و غفلت از کودک در خانه و به دست یکی از والدین اتفاق می‌افتد. والدینی که کلافه شده‌اند و در حال مبارزه با مشکلی هستند ممکن است فرزندانشان را بزنند. مشکلات مالی یا مشکل با همسر و استفاده از مواد مخدر یا الکل نیز می‌توانند عاملی مؤثر در این کار باشند. اگر به مشکلات زمینه‌ای رسیدگی نشود، آزار کودک احتمالاً دوباره رخ خواهد داد.
اگر در مقابل فرزندتان کنترل خود را از دست داده‌اید یا احساس می‌کنید در آستانه‌ٔ آن هستید یا اگر نگرانید که شخص دیگری در خانه‌تان خطری برای فرزندتان داشته باشد، فوراً از مراکز حمایت از کودکان، پزشکتان یا یک شخص آگاه کمک بگیرید و اقدام کردن را به تعویق نیندازید. هرچه زودتر به مشکل رسیدگی کنید، برای فرزندتان بهتر خواهد بود و حتی اگر نگران این هستید که شاید نسبت به فرزندتان رفتاری آزارگرانه دارید یا ممکن است بعداً آزارگر شوید، از شخص یا پزشکی آگاه کمک بخواهید یا از دوست یا فامیلی که می‌تواند به شما در مراقبت از فرزندتان کمک کند یاری بخواهید.

اگر به آزار کودک ‌مشکوک هستید چه باید بکنید
فهمیدن اینکه آیا کودک مورد آزار قرار گرفته است یا خیر همیشه آسان نیست. اگر فکر می‌کنید ممکن است کودکتان مورد آزار قرار گرفته باشد، ابتدا او را از آزارگر مظنون دور نگه دارید و فوراً به دنبال کمک باشید. می‌توانید نگرانیهای خود را به پزشک یا مراقب بهداشتی فرزندتان گزارش کنید. به خاطر داشته باشید که پزشکان، پرستاران، مددکاران اجتماعی، روان‌شناسان و سایر ارائه‌دهندگان خدمات مراقبتی از لحاظ قانونی موظفند موارد مشکوک به آزار را گزارش کنند. همچنین می‌توانید فرزندتان را به بیمارستان یا مطب پزشکش ببرید تا برای علائم آزار فیزیکی مورد معاینه قرار گیرد. اگر مورد مشکوک به آزار باشد، پزشکی که فرزندتان را معاینه می‌کند باید به سازمان حمایت از کودکان گزارش بدهد.
شما همچنین می‌توانید با سازمان حمایت از کودکان یا ادارهٔ خدمات انسانی در شهر یا منطقهٔ خود تماس بگیرید یا کودک‌آزاری را در اینترنت جست‌وجو کنید تا یک خط تلفن شبانه‌روزی مشاوره در مورد آزار کودکان پیدا کنید. خط تلفن مرکز مبارزه با کودک‌آزاری با شماره ۱۲۳ می‌تواند ‌مشاوره لازم را بدهد و شما را به مراجع محلی ارجاع دهد.
پس از ارائهٔ گزارش، یک مددکار اجتماعی یا مأمور با شما تماس خواهد گرفت تا با شما دربارهٔ آنچه اتفاق افتاده است صحبت کند. اگر فرزندتان توسط پزشک معاینه نشده، مددکار می‌تواند شما را به یک پزشک معرفی کند. او همچنین می‌تواند شما را با گروه‌های حمایتی و دیگر خدمات اجتماعی موجود آشنا کند.

چطور به کودکی که مورد کودک‌آزاری قرار گرفته است کمک کنید
کودکی که مورد آزار فیزیکی یا جنسی قرار گرفته باشد، به مراقبت پزشکی فوری از سوی متخصصی که برای تشخیص این نوع آزارها آموزش دیده است نیاز دارد. پزشک می‌تواند سلامت جسمی و عاطفی کودک را ارزیابی کند، درمان لازم را انجام دهد و شواهدی را که ممکن است برای تشکیل پرونده در دادگاه لازم باشد جمع‌آوری کند.
هر کودکی به آزار واکنش متفاوتی نشان می‌دهد و این واکنش به خیلی چیزها، از شخصیت کودک گرفته تا نوع آزار ارتباط دارد. عوامل دیگر شامل این است که آیا فرد آزارگر عضوی از خانواده بوده یا غریبه و اینکه آیا آزار یک بار بوده یا مکرر اتفاق افتاده است.
یادمان باشد حتی کودکی که ظاهراً هیچ ناراحتی و پریشانی نشان نمی‌دهد هم ممکن است صدمه دیده باشد و رنج بکشد. کودکان آزاردیده عموماً طیف وسیعی از احساسات را تجربه می‌کنند، از جمله افسردگی، اضطراب، بی‌اعتمادی به دیگران، احساس گناه، عصبانیت، ترس و خجالت و البته آنها غالباً خودشان را مقصر می‌دانند، چون یک کودک درک درستی از چرایی این اتفاق ندارد.
مشاوره و مشاوران کودک می‌توانند به فرزندتان در احیا و بهبودش کمک کنند و به شما و خانواده‌تان نیز کمک کنند شیوهٔ درست کمک و پشتیبانی از فرزندتان را بفهمید. مهم‌ترین کاری که والدین می‌توانند انجام دهند این است که حرف فرزندشان را باور کنند. نباید این برداشت به او منتقل شود که اشتباهی مرتکب شده است. هرچه والدین حمایت بیشتری از کودکشان داشته باشند، پیش‌آگهی درازمدت در مورد وضعیت کودک در آینده نیز بهتر خواهد بود.
شما مطمئناً خشمگین و عصبانی خواهید بود، اما آن احساسات را برای صحبت با همسر، دوست یا گروه‌های پشتیبانی نگه دارید. فرزندتان نیاز دارد که شما آرام باشید و قوت قلب داشته باشید. ممکن است کودک از سؤالات مضطربانه و زیاد والدینش که او اطمینان داشت پاسخ همهٔ سؤالات را دارند پریشان شود.
متوجه باشید که نابسامانی عاطفی می‌تواند مدت‌ها پس از پایان آزار همچنان روی بچه‌ها ادامه داشته باشد. داشتن یک شبکهٔ پشتیبانی قوی به شما و فرزندتان خیلی کمک خواهد کرد، خواه این شبکه شامل بستگان و دوستان باشد و خواه یک گروه حمایتی شامل پزشک و روان‌درمانگر.