باهوش بودن کودک، راه تشخیص چیست؟

آیا کودک باهوشی دارید؟ بی گمان هر پدر و مادری دوست دارد به این سوال پاسخ مثبت بدهد. هوش کودکان نقطه پایانی ندارد.

روزنامه خراسان: آیا کودک باهوشی دارید؟ بی گمان هر پدر و مادری دوست دارد به این سوال پاسخ مثبت بدهد. اما این روزها بیشتر از این و آن می شنویم که بچه های این دوره و زمانه همه باهوش هستند. والدین ایرانی که حالا بیش از هر زمان دیگری به هوش بچه هایشان اهمیت می دهند، بیش از گذشته می خواهند بدانند چگونه استعداد و توانمندی فرزندانشان را شناسایی کنند و آینده درخشان تری برای آن ها فراهم کنند.

انجام آزمون هوش یکی از آن اقدام هایی است که بسیاری از خانواده ها به آن مبادرت می ورزند تا به این وسیله نه فقط از دانستن یک فرزند باهوش مطمئن شوند بلکه از آن برای سرمایه گذاری و موفقیت آینده فرزند خود سود جویند.

در این گزارش از زبان یکی از روان شناسان به شایع ترین سوال هایی که درباره آزمون هوش در ذهن والدین است، پرداخته ایم. دکتر حامد سیامکی خبوشان کارشناس ارشد روان شناسی و عضو سازمان نظام مشاوره و روان شناسی کشور در تعریف هوش به خراسان می گوید: تعریف «پیاژه» یکی از سرشناس ترین دانشمندان جهان از هوش «سازگاری فرد با محیط» است.

به عبارتی هر قدر فرد با محیط سازگارتر باشد و بتواند بقای خود را حفظ کند، باهوش تر است. هوش فرد از زمان تولد قابل تشخیص است و این روند تا سن بزرگسالی ادامه دارد. اما بسیاری از روان شناسان معتقدند هوش یک فرد تا ۱۸ سالگی شکل می گیرد و از این سن به بعد هوش ثابت می ماند و تجربه به آن اضافه می شود.

نکته این جاست که هوش جدا از شخصیت نیست، بنابراین هوش را می توان به ۲ دسته پنهان و آشکار تقسیم کرد. هوش پنهان در واقع هوشی است که به صورت بالقوه در فرد وجود دارد و از نظر عملکردی و ارگانیسمی به ظهور نرسیده است و دیگران از آن خبر ندارند.

شخصیت می تواند عامل موثری در پنهان ماندن هوش باشد، اما هوش آشکار هوشی است که مورد قضاوت قرار می گیرد، به عملکرد تبدیل می شود و نتیجه آن در محیط آشکار است. بسیاری از اوقات والدینی را می بینیم که درباره هوش کودک خود به اشتباه افتاده اند. به عنوان مثال پرتحرکی فرزند خود را به حساب هوش او می گذارند یا دانش آموزی را که زیاد درس می خواند، فرد باهوشی محسوب می کنند در صورتی که پرتحرکی یا روش خواندن مدام کودک به دلیل دیگر ویژگی های شخصیتی اوست.

آزمون های هوش

دکتر سیامکی خبوشان درباره آزمون های هوش چنین توضیح می دهد: آزمون های هوش یکی از ابزارهای تشخیصی بسیار مهم است که در سیستم های مشاوره روان شناسی و روان پزشکی مورد استفاده قرار می گیرد. این آزمون ها نخستین بار توسط ۲ دانشمند فرانسوی به نام های «استنفورد» و «بینه» پایه گذاری شد که در ابتدا نواقص زیادی داشت اما با گذشت زمان آزمون های متعددی شکل گرفت که آن نواقص را برطرف کرد.

هم اکنون آزمون های «گزل»، «وکسلر»، «ریون» و «مکعب های کوست» در کشور ما پیاده می شود و مورد تایید نظام مشاوره و روان شناسی است، اما این آزمون ها معایبی نیز دارد که خوب است والدین قبل از ا نجام آن برای فرزندان خود اطلاع داشته باشند.

از طریق آزمون هوش می توان به ویژگی های نهفته هوشی فرد پی برد و با توجه به آن شخصیت او را بشناسیم. نقاط ضعف و قوت او را تشخیص و توانمندی های او را مورد ارزیابی قرار دهیم. در نظر گرفتن سن و جنس کودک و مسلط بودن آزمون گر، در نتیجه آزمون بسیار تاثیرگذار است و تفسیر آزمون نیز باید توسط متخصص انجام شود.

بنابراین یک آزمون هوش موفق، آزمونی است که تمام این موارد در آن رعایت شده باشد. در هنگام آزمون کودک باید در آرامش قرار داشته باشد، از آزمون لذت ببرد، در کمال خونسردی آزمون را انجام دهد.

همچنین مکان آزمون، فضا، نور، تهویه و بسیاری از عوامل محیطی در نتیجه آزمون بسیار تاثیرگذار است. بهتر است قبل از آزمون، آزمون گر با کودک آشنا شود و با او بازی کند. بهتر است آزمون‌گر خانم باشد زیرا خانم ها راحت تر با کودکان ارتباط برقرار می کنند.

این روان شناس با اشاره به این که والدین باید اطلاعاتی درباره میانگین ضریب هوشی داشته باشند می گوید: میانگین هوش ۸۵ تا ۱۱۵است اما به خاطر داشته باشید که رقم ضریب هوشی کودک در آزمون های مختلف، تغییر می کند و کودکی که در یک آزمون ۱۲۰ شده است در آزمون دیگری ۱۱۵ می شود.

وی تاکید می کند: در حال حاضر این آزمون ها ارزش علمی خود را از دست داده است و در بسیاری از مدارس آزمون هوش از دانش آموزان گرفته می شود بدون این که هدفمند و علمی باشد. در بسیاری از موارد مشاورنماها با ترغیب خانواده ها به صورت مستقیم و غیرمستقیم آن ها را به گرفتن آزمون هوش ترغیب می کنند و به کسب منافع مادی خود می اندیشند.

در صورتی که بهتر است خانواده ها ابتدا هدف خود را از انجام این آزمون بدانند، نشانه گذاری هدف، شناسایی نقاط ضعف و قوت فرد، برنامه ریزی برای رشد باید جزو مقدمات انجام آزمون های هوش باشد. اگر چنین باشد تست هوش فایده دارد، در غیر این صورت داشتن ضریب هوش به تنهایی، برای به رخ کشیدن آن به دیگران و یا صرف اطلاع داشتن از آن بی ثمر است.

از طرف دیگر متاسفانه بسیاری از خانواده ها نمی دانند که آزمون هوش مثل یک آزمایش پزشکی کاملا محرمانه و خصوصی است و نباید نزد دیگران فاش شود. زیرا داشتن یک فرزند نابغه یا کم هوش یک چالش برای خانواده است و آن ها هستند که باید از پس آن بر آیند.

بنابراین توصیه اکید ما به خانواده ها این است که هدف خود از انجام این آزمون شناسایی کنند و آیا توانایی سرمایه گذاری برای پرورش استعداد فرزند خود دارند یا خیر. آیا به توصیه مشاور و یا شخص دیگری قرار است آزمون انجام شود یا خیر. بی گدار به آب زدن و دانستن ضریب هوشی به تنهایی ضروری نیست.

گاهی اوقات دانستن ضریب هوشی فقط از حس کنجکاوی والدین ناشی می شود که قابل پذیرش نیست. اما گاهی اوقات والدین متوجه رفتارها یا حرکاتی در فرزند خود می شوند که گمان می کنند به هوش او مربوط است. در چنین مواردی بهتر است والدین خود را آماده پذیرش ضریب هوشی کودک خود کنند و با برنامه ریزی لازم از اطلاعاتی که به دست آورده اند به نفع کودک استفاده کنند. زیرا گاهی مشاهده می شود که دانستن ضریب هوشی به ضرر کودک تمام می شود.

عوامل تاثیرگذار بر هوش کودک

سوال بسیاری از والدین این است که چگونه کودک باهوشی داشته باشیم. دکتر سیامکی در پاسخ به این سوال می گوید: عوامل بسیاری در تولد یک کودک باهوش دخیل است از جمله وراثت، شرایط محیطی مادر در دوران بارداری، تغذیه و پس از تولد نیز عکس العمل ها، گفت وگوی والدین با نوزاد، ماساژ بدن نوزاد توسط مادر در به تحریک آوردن سیناپس های عصبی نوزاد همگی در افزایش هوش کودک تاثیر دارد و در واقع از همان قدم اول که والدین تصمیم به فرزندآوری می گیرند، در طول دوران بارداری و پس از آن هوش کودک تحت تاثیر عوامل محیطی قرار می گیرد و ممکن است بیشتر شود.

نکته این جاست که اغلب والدین تصور می کنند ضریب هوشی قابل افزایش نیست، در حالی که اگر آزمون هوش در سنین پایین انجام شود می توان با برنامه ریزی هوش کودک را افزایش داد.

با برنامه ریزی، آموزش مداوم، همکاری خانواده و تحت نظر روان شناس می توان این اقدام را عملی کرد و والدینی که فرزند کم هوش دارند نباید ناامید باشند.وی با اشاره به آزمون های هوش که در بعضی مدارس تیزهوشان و غیرانتفاعی انجام می شود، تاکید می کند: در بسیاری از موارد این آزمون ها نوعی غربالگری تحمیلی است که از نظر ما مردود است زیرا به این وسیله به دانش آموزان برچسب زده می شود و دانش آموزان تیزهوش ممکن است دچار غرور کاذب و اعتماد به نفس کاذب شوند.

اجبار به انجام آزمون هوش هم کار بسیار نادرستی است و در مواردی به ضرر دانش آموز تمام می شود زیرا تست غیرعلمی انجام شده، آزمون گر تخصص کافی نداشته و یا تحلیل گر آزمون موفق نشده است به درستی آزمون را ارزیابی کند. بنابراین هدفمندی آزمون، علمی بودن آزمون و برنامه ریزی برای بعد از مشاهده نتیجه آزمون بسیار اهمیت دارد، ضمن این که غنی کردن شرایط محیطی برای کودکان بهترین راه برای افزایش توانایی های هوشی آن هاست.

آنچه والدین باید بدانند

خانواده ها دوست دارند که میزان بهره هوشی فرزند خود را بدانند به همین دلیل به مشاوره و تست های سنجش هوش روی آورده و از مشاوران کمک می گیرند. دانستن بهره هوشی کودک به تنهایی کمک نخواهد کرد بلکه برنامه ریزی و سوق دادن کودک به سمت پرورش و شکوفایی استعدادهایش اهمیت انجام این آزمون را بیشتر می کند.

عوامل متعددی در نتیجه این آزمون ها تاثیرگذار است از جمله سن، جنس، تسلط آزمون گر، محیط انجام آزمون، فضا، نور، تهویه و ...نتیجه آزمون هوش هم مانند آزمایش های پزشکی کاملا محرمانه و خصوصی است و نباید نزد دیگران فاش شود بلکه مسئله ای است که خانواده ها باید از پس آن بر آیند که چگونه با کودک نابغه و یا کم هوش خود کنار آیند.

عوامل زیادی بر هوش کودکان تاثیر می گذارد از جمله وراثت، شرایط بارداری، تغذیه و ماساژ بدن نوزاد توسط مادر که به تحریک سیناپس های عصبی نوزاد کمک می کند.