مرگ ناگهانی نوزاد، عوامل زمینه‌ساز

هیچ پدر و مادری نمی‌خواهد با کابوس مرگ نوزادش مواجه شود. به طور مثال، در امریکا بیش از ۲۳۰۰ نوزاد سالانه توسط قاتل خاموش "سندرم مرگ ناگهانی نوزاد" می‌میرند. متأسفانه با وجود سال‌ها تحقیق و اقدامات پیشگیرانه، این سندرم غیرقابل‌پیش‌بینی و مرموز باقی مانده است. سندرم مرگ ناگهانی نوزاد به صورت مرگ ناگهانی و غیرقابل‌پیش‌بینی کودکی که هنوز به یک سالگی نرسیده است، تعریف می‌شود. در بسیاری از کشورها سندرم مرگ ناگهانی نوزاد عامل شماره یک مرگ در نوزادان زیر یک سال است. اکثر قربانیان (۹۰%) زیر شش ماه سن دارند. این سندرم هنگامی که کودک بین دو و چهار ماهگی قرار دارد بیشتر محتمل است، اما در ماه‌های بعدتر نیز ممکن است اتفاق بیفتد.

سندرم مرگ ناگهانی نوزاد
پزشکان، سندرم مرگ ناگهانی کودک را یک بیماری یا وضعیت پزشکی واحد در نظر نمی‌گیرند، بلکه این اتفاق به واسطه فاکتورهای متفاوت زیادی ایجاد می‌شود. سندرم مرگ ناگهانی نوزاد تنها زمانی تشخیص داده می‌شود که کودک ظاهراً سالم زیر یک سال، بدون هیچ علائم هشداردهنده‌ای می‌میرد و علت دقیق مرگ او حتی پس از بازبینی سابقه پزشکی، کالبدشکافی و بررسی صحنه مرگ، مشخص نمی‌شود.

سندرم مرگ ناگهانی نوزاد به عنوان "مرگ کودک در تختخواب" (crib death) نیز شناخته می‌شود چون اغلب در طول ساعات شب بین ۱۰ شب تا ۱۰ صبح اتفاق می‌افتد. سندرم مرگ ناگهانی کودک در طول روز نیز ممکن است اتفاق بیفتد.

آکادمی پزشکی اطفال آمریکا گزارش کرده است که ۲۰% مرگ‌های ناشی از سندرم مرگ ناگهانی نوزاد، در شرایط مهدکودک اتفاق می‌افتد (به طوری که کسی به غیر از والدین مراقب کودک بوده است).

با در نظر گرفتن این که نوزادان در مهدکودک نسبت به زمانی که در خانه هستند، زمان کمتری را در خواب می‌گذرانند، این رقم آمار بالایی است. به علت تعداد زیاد مرگ‌های ناشی از سندرم مرگ ناگهانی نوزاد، والدین باید مطمئن شوند که مربی مهد یا پرستار کودک آن‌ها، با دستورالعمل‌های خواباندن ایمن، و اقدامات ایمنی‌های دیگر جلوگیری از سندرم مرگ ناگهانی نوزاد آشنا باشد.

علت‌های محتمل و عوامل زمینه‌ساز سندرم مرگ ناگهانی نوزاد
در سه دهه اخیر دانشمندان سعی کرده‌اند سندرم مرگ ناگهانی نوزاد را بشناسند. علت مسلم آن هنوز مشخص نیست اما کارشناسان چند تئوری دارند.

کارشناسان معتقدند قربانیان سندرم مرگ ناگهانی نوزاد، ممکن است مشکل بیدار شدن از خواب داشته باشند یا ممکن است قادر نباشند تجمع دی اکسید کربن در خونشان را احساس کنند. این نوزادان ممکن است ناهنجاری دیگری داشته باشند که مسبب این وضعیت شده و آن‌ها را در خطر سندرم مرگ ناگهانی نوزاد قرار می‌دهد.

مطالعه‌ای که در سال 2010 منتشر شد نشان داد نوزادانی که به علت سندرم ناگهانی مرگ نوزاد مرده‌اند، ماده شیمیایی سروتونین در مغزشان در سطح پایینی قرار داشته است. سروتونین کمک می‌کند ساقه مغز، دما، تنفس، بیداری و سایر عملکردهای خودکار بدن را تنظیم کند.

به طور طبیعی سروتونین به نوزادانی که خوابیده‌اند کمک می‌کند مقدار زیاد دی اکسید کربن در خون خود را تشخیص داده و با بیدار کردن نوزاد موجب شود او سرش را جا به جا کرده تا هوای تازه دریافت کند. وقتی نوزاد درحالی‌که صورتش رو به زمین است خوابید باشد، دی اکسید کربن بازدمی او ممکن است در محوطه جلوی دهانش محبوس شده و دوباره آن را تنفس کند. نوزادی که سطح سروتونین در او طبیعی باشد، به طور خودکار در این شرایط بیدار می‌شود. نوزادانی که مقدار سروتونین آن‌ها کم است ممکن است بیدار نشوند و قربانی سندرم ناگهانی مرگ نوزاد گردند.

عوامل دیگر سندرم مرگ ناگهانی نوزاد
علاوه بر آسیب‌پذیری مغز، محققان عوامل تعدادی خطر دیگر را نیز مشخص کرده‌اند که خطر سندرم ناگهانی مرگ نوزاد را افزایش می‌دهد. این عوامل خطر عبارت‌اند از:

سیگار کشیدن مادر - سیگار کشیدن در دوران بارداری و قرارگیری کودک در معرض دود آن می‌تواند خطر سندرم ناگهانی مرگ نوزاد را دو برابر تا چهار برابر افزایش دهد. محققان نمی‌دانند سیگار کشیدن در دوره خاصی بیشتر مضر است یا نه، اما میزان سندرم مرگ ناگهانی نوزاد در نوزادانی که مادران سیگاری دارند بیشتر است. سیگار کشیدن قابل پیشگیری‌ترین عامل زمینه‌ساز سندرم مرگ ناگهانی نوزاد است.

نوزادان سالم قادرند کمبود اکسیژن را تشخیص داده و به صورت خودکار با بیدار شدن و حرکت دادن سرشان به آن پاسخ دهند. این مکانیسم بیدار شدن در نوزادانی که در معرض سیگار بوده‌اند به خوبی کار نمی‌کند. قرارگیری در معرض نیکوتین در طول بارداری، رشد سیستم بیدار شدن سالم را در این نوزادان دشوارتر می‌سازد.

مصرف الکل و مواد مخدر - نوشیدن الکل در بارداری به خصوص سه ماهه اول بارداری به میزان قابل‌توجهی خطر سندرم مرگ ناگهانی نوزاد را افزایش می‌دهد. به علاوه استعمال غیرقانونی مواد مخدر، خطر سندرم مرگ ناگهانی نوزاد را 5 برابر افزایش می‌دهند. مشخص نیست این رابطه سببی، به علت تأثیر خود داروی مضر است یا به علت این که مصرف این مواد، نارس بودن و کم وزنی کودک را افزایش می‌دهد.

تولد زودرس - در مقایسه با نوزادانی که پس از رشد کامل متولد می‌شوند، نوزادان زود رس در خطر بیشتر سندرم مرگ ناگهانی نوزاد قرار دارند. از بین نوزادان، در آن‌هایی که با وزن بسیار کم متولد می‌شوند، سه تا چهار برابر احتمال سندرم مرگ ناگهانی نوزاد بیشتر است.

وقفه تنفسی هنگام خواب (اپنه) و عملکرد ناقص دستگاه تنفسی - نوزادانی که از وقفه تنفسی در حین خواب (اپنه) رنج می‌برند (وضعیتی که در آن حداقل بیست ثانیه در خواب تنفس قطع می‌شود) یا آن‌هایی که اختلال عملکرد دستگاه تنفسی دارند در خطر بیشتر سندرم مرگ ناگهانی نوزاد قرار دارند.

خوابیدن بر روی شکم - خوابیدن بر روی شکم، خطر سندرم مرگ ناگهانی نوزاد را افزایش می‌دهد. میزان سندرم مرگ ناگهانی نوزاد از سال 1990 که متخصصین به والدین توصیه می‌کردند نوزادانشان را به پشت بخوابانند به میزان چشمگیری کاهش یافته است.

خواهر یا برادر قربانی سندرم مرگ ناگهانی نوزاد - متأسفانه خواهر / برادر بودن قربانی سندرم مرگ ناگهانی نوزاد، خطر آن را 5 تا 6 برابر در خود نوزاد افزایش می‌دهد. اگر چه جای نگرانی نیست، احتمال مرگ خواهر / برادر از سندرم مرگ ناگهانی نوزاد کمتر از 1% است. این احتمال ممکن است ترکیبی از فاکتورهای سلامتی و ژنتیکی باشد.

بیش از 95% از موارد سندرم مرگ ناگهانی نوزاد، مربوط به یک یا چند عامل خطر ذکرشده در بالا است. خوشبختانه در بسیاری از موارد، عامل زمینه‌ساز را می‌توان تغییر داد، مثل پرهیز از سیگار و خواباندن نوزاد به پشت.

اقدامات لازم برای کاهش خطر سندرم مرگ ناگهانی نوزاد
متأسفانه هیچ راهی برای پیشگیری کامل از سندرم مرگ ناگهانی نوزاد وجود ندارد، اما کارشناسان راهکارهایی را برای کاهش خطر آن توصیه می‌کنند. طبق کمپین "خوابیدن به پشت" موسسه ملی سلامت کودک و رشد انسان در آمریکا، این نه راهکار زیر به شما کمک می‌کند که خطر سندرم مرگ ناگهانی نوزاد را کاهش دهید:

۱- نوزاد را به پشت بخوابانید:
حالت خوابیدن به پشت، بی‌خطرترین شیوه خواب برای چرت زدن و خوابیدن طولانی مدت در نوزادان است. خوابیدن به شکم بسیار خطرناک است و به طور چشمگیری خطر سندرم مرگ ناگهانی نوزاد را افزایش می‌دهد. نگران خفگی نباشید، نوزادان سالم به طور خودکار مایعات را بالا می‌آورند و می‌بلعند. در نوزادانی که به پشت می‌خوابند افزایش میزان خفگی وجود نداشته است.

2- از یک تشک یا سطح سفت برای خواباندن نوزاد استفاده کنید.
هرگز اجازه ندهید که کودک بر روی یک سطح نرم بخوابد. یک سطح سفت برای خواب، مانند تشک‌هایی که ایمنی آن‌ها ثابت شده است، خطر سندرم مرگ ناگهانی نوزاد را کاهش می‌دهند.

۳- رختخواب شل و نرم و اشیاء نرم را از تخت کودک دور کنید.
ممکن است فکر کنید نوزاد شما نیاز دارد بالش یا عروسک نرمی را در آغوش بگیرد اما باید هر گونه بالش، پتو، یا اشیاء نرم را از محیط خواب او دور کنید. همچنین باید از قرار دادن ضربه‌گیرهای بالش مانند در تخت کودک خودداری کنید. همه این اشیا خطر خفگی را افزایش می‌دهند. بهترین کار این است که کودک را بر روی سطح سفت و مسطح قرار دهید.

4- هرگز اطراف کودک سیگار نکشید.
باید از نوزاد خود در مقابل قرارگیری در معرض دود سیگار محافظت کنید. سیگار کشیدن در اطراف کودک خطر سندرم مرگ ناگهانی نوزاد را افزایش می‌دهد.

۵- به کودک اجازه ندهید در کنار شما بخوابد.
خوابیدن نوزاد در رختخواب والدین توصیه نمی‌شود و ممکن است خطر سندرم مرگ ناگهانی نوزاد را افزایش دهد. نوزاد هرگز نباید در همان رختخواب یا مبلی قرار بگیرد که شما یا کودکان دیگر استفاده می‌کنید. نوزادان هنگامی که در ناحیه جداگانه‌ای مانند تخت یا گهواره خود بخوابند بیشتر ایمن هستند.

6 - از پستانک استفاده کنید.
هنگامی که کودک را برای خواب در تختخواب می‌گذارید به او یک پستانک تمیز و خشک بدهید. با استفاده از پستانک در حین خواب خطر سندرم مرگ ناگهانی نوزاد کاهش می‌یابد (کودک را مجبور به گرفتن پستانک نکنید و همین که خوابید پستانک را دوباره در دهانش نگذارید). اگر کودک شیر مادر می‌خورد باید منتظر بمانید تا حداقل یک ماهه شود و سپس به او پستانک بدهید.

۷- اجازه ندهید نوزاد بیش از حد گرم شود.
گرم شدن بیش از حد با سندرم مرگ ناگهانی نوزاد مرتبط است. شما می‌توانید احتمال آن را با مناسب نگه‌داشتن دمای اتاق او کاهش دهید. اگر شما در اتاق خیلی گرمتان است، احتمالاً برای کودک نیز چنین است. باید لباس خواب سبک به کودک بپوشانید.

8 - از استفاده از هر گونه محصولاتی که شعار کاهش سندرم مرگ ناگهانی نوزاد را می‌دهند خودداری کنید.
کارشناسان توصیه نمی‌کنند که از هر گونه محصولی که چنین ادعایی دارد استفاده کنید. بیشتر محصولات از نظر کارایی و ایمنی مورد آزمایش قرار نگرفته‌اند.

۹- روی شکم قرار دادن نوزاد را فراموش نکنید.
هر زمانی که نوزاد بیدار است و بزرگ‌سالی مراقب او است می‌توانید او را به شکم بخوابانید. این حالت به او کمک می‌کند عضلات سر، گردن و شانه‌هایش را رشد دهد و به جلوگیری از صاف شدن پشت سر او کمک می‌کند.

سندرم مرگ ناگهانی نوزاد اگرچه هراسناک است اما پدیده‌ای نسبتاً نادر است. اگر روش‌های پیشگیرانه ذکرشده را به یاد داشته باشید، به احتمال زیاد کودک شما در امنیت خواهد بود. به علاوه هنگامی که نوزاد به شش ماهگی می‌رسد خطر سندرم مرگ ناگهانی به میزان چشمگیری کاهش پیدا می‌کند.