عادات بد رفتاری، درمان مناسب در کودکان

کودکان عادات و رفتارهای خاص خودشان را دارند که برخی از این عادات، ناخوشایند و آزاردهنده است؛ مثل: ناخن جویدن، مکیدن انگشت شست، چرخاندن تارهای مو با انگشتان و...

با اینکه این عادات، شما را آزار می‌دهند و حتی ممکن است نگران‌تان کنند، ولی خونسردی خود را حفظ کنید و به خود نگرانی راه ندهید. در بیشتر موارد آنها فقط در یک مرحله طبیعی از رشد بروز می‌کنند و هشداردهنده نیستند و به زودی هم برطرف می‌شوند.

عادت چیست؟

عادت رفتاری است که همواره تکرار می‌شود و معمولاً فرد از آن ناآگاه است. کودکان از عادات خود بی‌اطلاعند؛ اما متأسفانه پدر و مادرها با دیدن آنها بسیار نگران می‌شوند و می‌خواهند این عادت‌ها را در کودک یا نوجوان خود کاهش دهند و حتی از بین ببرند.

چه چیزی باعث بروز عادت می‌شود؟
چرا پسر کوچک شما ناخن‌هایش را می‌جود و چرا دختر کوچولوی شما همیشه با موهایش بازی می‌کند و آنها را تاب می‌دهد؟ متخصصان می‌گویند که همیشه علت بروز یک عادت، کاملاً مشخص نیست. گاهی اوقات عادت‌ها فقط محض سرگرم کردن یک کودک خسته بروز می‌کنند تا او را تسکین دهند.

این بار به محض آنکه شاهد ناخن جویدن، پیچاندن مو و یا هر عادت تکراری دیگر در کودک خود بودید، لحظه‌ای با خود بیندیشید که آیا او به تازگی دچار نگرانی و تشویش شده است؟ و اگر این‌گونه بود، بدانید این رفتارها را برای تسکین خود و کاهش تنش‌ها و نگرانی‌هایش انجام می‌دهد. برخی از کودکان نیز در حالت آرامش گرفتن این کار‌ها را انجام می‌دهند؛ مثلاً قبل از آنکه به خواب بروند یا وقتی که به آرامی موسیقی گوش می‌دهند.

برخی مواقع نیز عادت‌ها از دوران نوزادی در کودکان می‌ماند و ادامه پیدا می‌کند. در نوزادان مکیدن انگشت شست، رفتاری برای تسکین خویشتن و همراه با نوعی لذت است و یا ناخن جویدن کودک شما آینه‌ای از خودتان است. آیا خود شما نیز عادت به ناخن جویدن دارید؟

دانشمندان معتقدند که این عادت می‌تواند ریشه ژنتیکی داشته باشد. گاهی نیز کودکان این کار‌ها را برای جلب توجه اطرافیان خود انجام می‌دهند. آنها وقتی احساس می‌کنند مورد بی‌توجهی والدین خود قرار گرفته‌اند، سعی می‌‌‌کنند با انجام چنین رفتارهایی، دوباره آنها را متوجه خود سازند؛ چرا که می‌دانند مامان و بابا خیلی زود نگرانشان خواهند شد.

کودک خود را در فرایند ترک عادت ناخوشایندش همراهی کنید
وقتی که کودک پنج‌ساله شما گریه‌کنان از مهدکودک به خانه می‌آید و می‌گوید که سایر کودکان به خاطر مکیدن انگشت شست به او خندیده‌اند، بدانید که او با این روش از شما درخواست کمک می‌کند. پدر و مادر می‌توانند از کودک خود بپرسند که چه فکری می‌کند و چگونه می‌تواند این عادت خود را از بین ببرد. یعنی او را درگیر فرایند ترک عادت کنند. روش‌های مختلف ترک عادت را با هم مرور کنید و هر دو یک روش مناسب را بیابید.

چگونه با عادت‌های ناخوشایند کودکان مقابله کنیم؟
خبر خوب اینکه اغلب این عادت‌ها با بزرگ‌ شدن کودک و ورود او به مدرسه ناپدید می‌شوند؛ زیرا او دیگر نیازی به آنها ندارد. اما اگر فکر می‌کنید زمان آن رسیده است که به کودک‌تان کمک کنید عادت خود را ترک کند، می‌توانید از روش‌های زیر کمک بگیرید:

به آرامی برای او توضیح دهید که در مورد آن رفتار و عادت چه مشکلی دارید و چرا انجام آن کار شما را ناراحت می‌کند. این روش را در مورد کودکان سه چهار ساله به کار بگیرید تا آگاهی‌شان راجع به آن مسأله بیشتر شود.

به او بگویید: «من دوست ندارم تو ناخن‌هایت را دائماً بجوی. این کار باعث می‌شود خوب به نظر نرسی. آیا می‌توانی تمام تلاشت را بکنی تا این کار را انجام ندهی؟» اینها را بگویید، اما دفعه بعد که شاهد ناخن جویدن او بودید، او را سرزنش نکنید و یا سخنرانی‌های‌تان را دوباره از سر نگیرید. تنبیه کردن، مؤاخذه و سرزنش باعث تشدید یک رفتار می‌شود...

به او جایزه بدهید و تشویق کنید

اجازه دهید دختر کوچک‌تان به ناخن‌هایش لاک بزند و برای آنکه ناخن‌هایش با لاک زیباتر به نظر برسند، کمی آنها را بلند کند تا مرتباً با دندان‌هایش آنها را نکند. یا اینکه وقتی پسرتان بسیار کمتر از گذشته انگشت شست خود را می‌‌مکد و سعی دارد این عادت خود را ترک کند، به او یک جایزه کوچک بدهید تا تشویق شود عادتش را زودتر ترک کند.

مکیدن انگشت شست
بعضی از کودکان انگشت شست خود را به سمت دهان می‌برند و شروع به مکیدن آن می‌کنند. این مسأله در کودکان خردسال به صورت کاملاً تصادفی رخ می‌دهد. برخی از آنها دست‌ها و انگشتان خود را می‌مکند و برخی فقط انگشت شست خود را.

نوزادان با مکیدن انگشت شست خود احساس راحتی و آرامش می‌کنند؛ ولی اگر کودکی در سن چهار یا پنج سالگی شروع به انجام این کار کند، می‌‌تواند علامت یک مشکل و بیماری باشد؛ مثل مشکلات دندانی (پیشامدگی دندان‌های زبرین)، عفونت‌های انگشت شست و مورد آزار و اذیت قرار گرفتن.

با برخی کارها، حواس او را پرت کنید
مثلاً وقتی که کودک شما عادت به جویدن ناخن دارد، به جای آنکه به او بگویید ناخن‌هایت را نکن، به او بگویید «بیا با هم انگشت‌هایمان را تکان بدهیم». این کار باعث می‌شود تا آگاهی و هشیاری آنها نسبت به آن عادت بیشتر شود و یادشان بیاید که نباید این کار را انجام دهند.

برای به کار گرفتن توجه کودک‌تان، سعی کنید او را مشغول کار دیگری کنید تا یادش برود ناخن‌هایش را به سمت دهان ببرد. مثلاً سعی کنید در کارهای آشپزخانه او را دخالت دهید تا حواسش پرت شود و عادتش را تکرار نکند و یا حداقل کمتر این کار را انجام دهد.

انگشت در بینی کردن

این عادت در میان مردم بسیار دیده می‌شود و بعضی از دوران کودکی تا بزرگسالی همیشه آن را با خود دارند. حدود ۹۱ درصد از مردم عادت دارند این کار را به طور مرتب انجام دهند و ۸ درصد آنها چیزی را که از بینی خارج کرده‌اند، می‌خورند!

ناخن جویدن

اگر عادت ناخن جویدن و کندن ناخن برای شما آشناست، بدانید که تنها نیستید. یکی از شایع‌ترین رفتارها، عادت ناخن جویدن است. بر اساس پژوهش‌ها، 30-60 درصد از کودکان و نوجوانان عادت به جویدن یک ناخن یا همه ناخن‌های دست خود دارند. حتی برخی از کودکان ناخن شست پای خود را نیز می‌جوند! دخترها و پسرها به یک اندازه مستعد ناخن جویدن هستند؛ اما وقتی بزرگ‌تر می‌شوند، پسرها بیشتر به سمت این عادت کشیده می‌شوند.

صبور باشید
اگر متوجه رفتارهای خوب کودک خود نباشید، با گذشت زمان آن رفتار خوب کمرنگ می‌شود و از بین می‌رود. یک رفتار خوب و جدید، درست همان زمان که یک عادت ناخوشایند و قدیمی از بین می‌رود، به وجود می‌آید. به همان اندازه که به ترک آن رفتار ناخوشایند اهمیت می‌دهید، به شروع رفتار خوب و جدید در کودک‌تان نیز اهمیت دهید. برای رسیدن به موفقیت، بهتر است کودک‌تان انگیزه ترک عادت را داشته باشد.

همان طور که مدتی طول می‌کشد تا رفتاری به عادت تبدیل شود، ترک آن هم نیاز به زمان دارد و باید صبور باشید. در برخی موارد، یک رفتار ناخوشایند ممکن است به دلیل برخی مشکلات فیزیکی یا روانی بروز کند. مثلاً کسی که عادت دارد همیشه انگشتش را وارد بینی‌اش کند، امکان دارد چیزی در بینی‌اش گیر کرده باشد. این رفتارها ممکن است باعث ایجاد برخی مشکلات و دردسرهای دیگر شوند؛ مثلا:

کسی که مرتباً انگشتش را وارد بینی می‌کند، می‌تواند دچار خونریزی بینی شود.

کودکی که عادت به جویدن ناخن دارد، دچار عفونت ناخن و رشد بدفرم و نامناسب آنها می‌شود.

برخی مشکلات دندانی برای کسی که انگشت شست خود را می‌مکد ایجاد می‌شود و یا انگشت شست او ممکن است عفونت کند.

وقتی رفتار یا عادتی روی رفتارهای اجتماعی کودک و روابطش با دیگران اثر می‌گذارد، دیگر نمی‌تواند یک عادت ساده و معمولی باشد. مثلاً کودکی که مرتباً انگشت شست خود را به سمت دهان می‌برد، نمی‌تواند به خوبی حرف بزند و یا کودکانی که موهایشان را می‌پیچانند و می‌کشند، دچار ریزش مو می‌شوند.

در عین حال بسیاری از عادات نیز با پایان دوران کودکی برطرف می‌شوند. در هر صورت، اگر این عادت‌ها شما را نگران کرده است، به پزشک مراجعه کنید.