مشاوره قبل بارداری، الزامیست؟

در مورد تولد کودک معلول فرضیات مختلفی از عوامل محیطی تا وراثتی وجود دارد، اما آن چیزی که قطعیت دارد لزوم مشاوره قبل از بارداری در مورد خانواده هاست. برای مثال گفته می شود بارداری در سن بالا برای زنان خطرناک است و احتمال معلولیت کودک را افزایش می دهد، اما همین زن اگر قبل از بارداری خود به مشاور ژنتیک مراجعه کند می تواند با خیال راحت بچه دار شود. یا برای مثال در رابطه با بحث اشعه ها و محیط های بی خطر هم گفته می شود که این مسائل معلولیت ها و ناهنجاری های جنین را افزایش می دهد، ولی ما نمی توانیم این مسائل را توصیه کنیم و نظریاتی بدهیم که با زندگی طبیعی مردم سازگار نباشد.
به جای آن توصیه می شود هر خانواده ای قبل از تصمیم به بچه دار شدن با مشاور ژنتیک مشورت کند، به ویژه در شرایطی که ازدواج ها فامیلی است یا در فامیل آنها معلولی وجود داشته است این مشاوره ها و به دنبال آن آزمایش ضرورت دارد.

سلامت مادر و کودک
با این وجود و در حالی که افزایش جمعیت و سیاست‌گذاری برای آن توسط همه دستگاه ها جزو امور لازم و ضروری است نباید از لزوم توجه به بحث سلامت مادران و کودکان غافل شد. بی شک لازمه رشد و توسعه همه‌جانبه کشورها نیروی انسانی سالم است. در برنامه‌های شبکه های بهداشتی و درمانی کشور بحث سلامت مادران و کودکان همیشه جدی گرفته شده و کارهای خوبی هم در این زمینه انجام شده است. در حال حاضر کشور ما از نظر شاخص های سلامت مادر و کودک یا سلامتی حین بارداری در بین کشورهای منطقه رتبه بسیاری خوبی دارد. تسهیل دسترسی زنان به خدمات بهداشتی و ارائه بهترین خدمات به زنان در شبکه بهداشت و درمان کشور اجرا شده و مراقبت از مادران باردار و زنان در نظام بهداشتی در قالب شبکه بهداشت گنجانده شده است. ارتقای شاخص‌های بهداشت و سلامت زنان در حالی صورت می گیرد که در سال ۱۳۵۷ قبل از پیروزی انقلاب میزان مرگ و میر مادران ۲۳۰ در ۱۰۰ هزار نفر بوده است و در سال ۶۷ این آمار به ۱۳۰ تا ۱۴۰ در ۱۰۰ هزار نفر رسید. سلامتی مادران و نوزدان برنامه ای بود که در تمام ادوار اخیر در قالب همه طرح ها و برنامه های وزارت بهداشت پیگیری می شد و از این نظر کاستی وجود ندارد.


آزمایشات ژنتیک
بحث پیشگیری از معلولیت ها بحثی خارج از سلامتی عمومی و آزمایشات روتینی است که توسط مادران انجام می شود. آزمایشات ژنتیکی که در حال حاضر روی مادران باردار انجام می شود آزمایشات دقیقی نیستند و جواب نادرستی می دهند و تازه با آمینوسنتز مشخص می شود که این آزمایشات چقدر درست و چقدر نادرست بوده است. این مساله فشارهایی را روی زنان باردار در حال حاضر ایجاد کرده است. غربالگری ژنتیکی که در حال حاضر در کشور انجام می شود و هزینه هایی که بر دوش خانواده‌ها گذاشته می شود و جواب های غلطی که ارائه می شود، ضرر بیشتری از آزمایش نکردن دارد. برای انجام این آزمایشات باید روش بهتری انتخاب شود. در گذشته دستاوردهای علمی به گونه‌ای نبود که به کمک آن بتوان سلامت جنین را مورد بررسی قرار داد و تولد نوزادان مبتلا به اختلالات کروموزومی باعث سختی و رنج فراوان برای کودک و تقبل هزینه و بار روانی منفی برای خانواده می‌شد، ولی امروزه با پیشرفت علم و تکنولوژی با انجام آزمایش‌هایی می‌توان از سلامت کودک مطمئن شد و در صورت وجود ناهنجاری با اجازه از مراجع قانونی، قبل از هفته نوزدهم (۱۸هفته و شش روز) می‌توان از تولد جنین جلوگیری کرد. در کنار اینکه آزمایشات ژنتیک جواب‌های نادرستی ارائه می دهند، هزینه‌های بالایی هم دارند.

در بسیاری از موارد دیده شده برای مثال فرد با نتیجه مثبت در آزمایش خود مواجه شده و زمانی که آزمایش آمینوسنتز انجام می‌شود مشخص می‌شود که نادرست بوده است. منظور از آمینوسنتز، برداشت از مایع دور جنین از طریق پوست شکم به منظور بررسی ناهنجاری‌های ژنتیکی و کروموزومی جنین، قبل از تولد است. این آزمایش پرهزینه و پرخطر است. یعنی در این شرایط فرد یک هزینه گزاف و استرس زیادی را تجربه می کند، حال از اساس هیچ مشکلی نبوده، آن‌وقت عکس این مساله نیز ایجاد می‌شود و این بیشتر فاجعه‌آفرین است. یعنی در حالتی که مثبت است اما جواب منفی در می آید و زمانی که کودک متولد می شود تازه متوجه معلولیت او می شوند ولی دیگر کار از کار گذشته است.


مشاوره ژنتیک
با وجود این، قبل از آزمایشات ژنتیک یکی دیگر از راه های پیشگیری از انواع معلولیت ها مشاوره های ژنتیک است. باید مشاوره های ژنتیک قبل از بارداری جدی گرفته شود. بنابراین باید دو دسته بندی در این مورد انجام شود: اول مشاوره های قبل از بارداری است که خیلی جدی گرفته نمی شود و توصیه می شود این مشاوره‌ها جدی گرفته شود. در درجه دوم آزمایشات بعد از بارداری و در حین ۹ ماه بارداری است که این آزمایشات خیلی دقیق نیست و وزارت بهداشت و درمان نسبت به این نوع آزمایشات باید تجدید نظر اساسی کند. این قابل قبول نیست که اگر در خانواده ای یک معلول ذهنی یا حرکتی وجود دارد دومین معلول هم متولد شود. اینکه هنوز این اتفاق در کشور ما و در بسیاری از روستاها و شهرستان‌های دورافتاده رخ می‌دهد نشان‌دهنده آن است که هنوز مشاوره قبل از بارداری در کشور ما جا نیفتاده است. نیازمند آموزش های بیماری‌های ژنتیکی قبل از بارداری هستیم و باید به این مساله بیشتر اهمیت داده شود. باید در خانه های بهداشت و مراکز بهداشتی کشور این مشاوره‌ها که مشاوره ژنتیک هم بخشی از آنهاست جدی گرفته شوند و ازدواج های فامیلی به عنوان اولویت های اول این مشاوره ها مدنظر قرار بگیرند. در مورد مشاوره های ژنتیک اولویت اول برای مشاوره قبل از بارداری ازدواج های فامیلی است، در حالی که اولویت دوم بیماران دارای معلولیت های خاص هستند و همچنین لازم است کل جامعه قبل از بارداری مشاوره انجام دهند.