درجه بندی زردی نوزادان، نیاز به بستری است؟

سوال مخاطب نی‌نی‌بان: کودکم ۸ روز داره و پس از آزمایش خون جواب بیلی روبینش ۱۴.۷ اومده. به نظرتون چی کار کنیم؟ آیا نیاز به بستری شدن داره؟ سن مادر هم ۳۶ ساله و ۲ فرزند داره.

پاسخ دکتر محمود بنی اعمام، متخصص بیماری های کودکان و نوزادان:
آژمایش بیلی روبین همان آزمایش زردی است و این مقدار زردی، الان برای نوزادتان طبیعی است و تا میزان 17 الی 18 نیاز به بستری شدن ندارد. اگر وزن فرزندتان نرمال و حدود سه کیلو نیم یا چهار کیلو است، ممکن است علت زردی بچه مربوط به شیر مادر باشد. شما باید شیر خود را زود به زود و با فاصله یک ساعت به یک ساعت به او بدهید. اگر زردی فرزندتان بالاتر از 15 رفت، باید فتوتراپی انجام شود.

مهم‌ترین مطالب در این‌باره:
در این مقاله به زردی نوزادان و نحوه مراقبت از نوزاد در منزل خواهیم پرداخت. معمولا ۶۰ درصد نوزادان سالم پس از تولد دچار زردی می‌شوند و در مواردی که زردی نوزادان نارس باشد این مورد به ۸۰ درصد می‌رسد.
البته اینها مواردی است که زردی ظاهر می‌شود، ولی در مواردی هم، از آنجا که زردی کم است، نمی‌توان آن را تشخیص داد و فقط با آزمایش می‌توان فهمید که بیلی‌روبین نوزاد در حد عادی است که این مورد رایج و عادی است.

تعریف زردی نوزادان
واژه زردی نوزادان از دو قسمت «زردی»، به معنی تغییر رنگ پوست یا مخاط‌ها به رنگ زرد و «نوزاد» به معنی کودک تازه متولد شده تا ۲۸ روز اول زندگی، تشکیل یا زردی از تخریب بخشی از گلبول‌های قرمز در نوزاد به‌وجود می‌آید و ضایعات باقیمانده از گلبول‌های قرمز به بیلی‌روبین که عامل ایجاد کننده زردی در نوزاد به‌شمار می‌رود، تبدیل می‌شود.

زردی به دو شکل در نوزاد مشاهده می‌شود
زردی محلول در آب
زردی غیر محلول در آب

۱- زردی محلول در آب
در این نوع زردی همان‌طورکه از نامش پیداست، بیلی‌روبین محلول در آب است و چون محلول است، کبد آن را از طریق ادرار کردن دفع می‌کند.

۲- زردی غیرمحلول در آب
در نوع دوم زردی، بیلی‌روبین محلول در آب نیست و از راه ادرار کردن دفع نمی‌شود و در بدن باقی می‌ماند، در صورتی‌که درمان آغاز نشود و میزان بیلی‌روبین بیش از حد شود، در مغز نوزاد رسوب کرده و عقب‌ماندگی ذهنی نوزاد را همراه دارد.

تعریف بیلی روبین
ماده ای است که از تجزیه ( هم heme) موجود در هموگولوبین های قرمز پوست و عضلات تشکیل می شود هم نام ترکیبی در خون است که باعث تبادل اکسیژن می شود.
وقتی عمر گلبولهای قرمز تمام می شود یا عضلات صدمه می بینند، هموگلوبین طی چندین مرحله ابتدا به بیلیوردین بعد به بیلی روبین تبدیل می شود. بیلیوردین ماده سمی نیست معلوم نیست چرا بدن این ماده را به بیلی روبین که ماده سمی است تبدیل می کند که باید از بدن دفع شود.

علل بروز زردی نوزادان
زردی علل مختلفی دارد. گاهی گلبول‌‌های قرمز خون خرد می‌شوند و این باعث می‌شود نوزاد پس از مدتی مثلا چند هفته کم‌ خون شود.
گاهی ناسازگاری خون مادر و نوزاد (مادر با گروه خونی o، نوزاد با گروه خونی a یا b که به آن ناسازگاری abo گفته می‌شود) یا ناسازگاری Rh (Rh منفی مادر و Rh مثبت نوزاد) یا وجود گروه‌های خون فرعی (اختلاف بین گروه خونی مادر و نوزاد که شیوع کمتری دارد) همچنین فاویسم که در کشور ما شایع است می‌تواند باعث بروز زردی شود.
تمامی این مسایل می‌توانند سبب بروز کم‌خونی در آینده شوند. به همین علت پزشک باید کاملا هوشیار بوده و کم‌خونی را زیر نظر بگیرد. همچنین در اثر شرایط ممکن است زردی به سرعت بالا برود و به همین جهت مراجعه سریع بسیار اهمیت پیدا می‌کند.
گاهی اوقات زردی به دلیل خوب شیر نخوردن نوزاد پیش می‌آید. این خوب شیر نخوردن می‌تواند به دلیل آموزش ندیدن صحیح و کامل مادر باشد.
در این شرایط مادر پستان را خوب در دهان نوزاد نمی‌گذارد و نوزاد هم خوب شیر نمی‌خورد. این حالت خود در نهایت می‌تواند سبب بروز زردی و دیگر مشکلات شود.

نکات مهم در تشخیص زردی نورادان
تنها علامت بارز زردی، زرد شدن سفیدی چشم، بدن و مخاط‌ است و باید نسبت به آن کمی حساس بود. گاهی والدین و حتی پزشکان در ارزیابی زردی دچار اشکال می‌شوند.
اگر تنها سر و صورت مبتلا به زردی باشد و سینه و شکم و اندام‌ها زرد نباشد یعنی عدد زردی بالا نیست اما هرچه بیشتر به سمت پاها برود، یعنی عدد زردی بالاتر و نگران‌کننده‌تر است.
(زردی چهره نشانه وجود ۵میلی‌گرم و زردی تا اواسط شکم نشانه ۱۰تا ۱۵میلی‌گرم و زردی اندام و کف دست و پا نشانهوجود ۲۰میلی گرم بیلی روبین در دسی‌لیتر خون است.)
در بسیاری از موارد ارزیابی چشمی کافی نبوده و پزشک با دادن آزمایش خون مقدار و نوع زردی را تعیین می کند. (در حال حاضر در بعضی از آزمایشگاه ها بدون خون گیری واز روی رنگ نرمه گوش نوزاد میزان بیلی روبین خون را مشخص می کنند)

عوارض زردی نوزادان چیست؟
بیشتر موارد زردی نوزادی بی خطر و گذرا است و عارضه خاصی ایجاد نمی‌کند ولی در صورت افزایش سریع بیلی روبین و تجمع مقادیر زیاد این ماده در خون و رسوب آن در مغز امکان ایجاد عوارض عصبی خطرناک و غیرقابل برگشت وجود دارد . بعضی از این عوارض به قرار زیر است:
ناشنوایی عصبی حسی
تشنج
فلج مغزی
کند ذهنی
اشکال در تعادل حرکتی
ناهنجاریهای دندانی
بیش فعالی
و ...
زردی در نوزاد نبایستی موجب نگرانی و تشویق خانواده‌ها بشود ولی به هر حال لازم است در صورت مشاهده زردی در نوزاد پزشک متخصص در جریان امر قرار بگیرد تا در صورت لزوم اقدامات تشخیصی و درمانی مناسب را انجام دهد.

تأثیر لامپ فلورسنت بر زردی نوزاد
از سال ها پیش شنیده ایم که اگر کودکی دچار زردی شد، با قرار دادن او زیر نور لامپ های فلورسنت (مهتابی) می توان او را درمان کرد.
درست است که نور درمانی (فتوتراپی) یکی از راه های درمان زردی در نوزادان محسوب می شود، ولی استفاده از نور مهتابی هیچ پایه و اساس علمی نداشته و تأثیر چندانی در درمان زردی ندارد، بلکه نور فلورسنتی که برای درمان این بیماری استفاده می شود، طول موج های خاصی دارد که لامپ های مهتابی این طول موج و قدرت درمانی را ندارند.
این لامپ های مخصوص در بیمارستان ها و در دستگاه های مخصوصی وجود دارند که نوزاد را با چشم های بسته و بدون لباس (فقط با پوشک) در این دستگاه قرار می دهند.
استفاده از نور خورشید هم به دلیل سوزاندن پوست لطیف نوزاد توصیه نمی شود.

درمان های سنتی زردی نوزادان
درمان های سنتی همیشه از زمان های قدیم مورد توجه مردم کشورمان بوده است. شیر خشت یکی از همان موادی است که حرف های ضد و نقیضی درباره استفاده و عدم استفاده آن در درمان زردی می شنویم.

شیر خشت
نوعی ماده گیاهی است که در قدیم برای درمان زردی مورد استفاده قرار می گرفت. ولی در حال حاضر بسیاری از پزشکان اعتقادی به استفاده از شیرخشت و داروهایی نظیر آن ندارند.
ولی تحقیقات نشان داده که مصرف قطره خوراکی شیر خشت همراه نور درمانی تأثیر بسیار زیادی در بهبود نوزادان مبتلا به زردی دارد. به طوری که سرعت بهبودی را به نحو چشمگیری افزایش می دهد.
این ماده با داشتن قندهایی چون مانیتول یکی از درمان های مهم برای زردی به شمار می رود که چنانچه به روش بهداشتی مورد استفاده قرار گیرد، بسیار موثر خواهد بود و امروز جنبه درمانی آن هم به صورت علمی به اثبات رسیده است.

عرق کاسنی
شستن بدن نوزاد با عرق کاسنی همراه با آب ولرم نیز در درمان زردی موثر است.

آب و ترنجبین
همچنین می توانید ترنجبین و آب را مخلوط کرده و پارچه ای را در آب خیس کرده و به پشت گوش و پیشانی نوزاد بمالید.

حجامت نوزاد زیر نظر متخصص
راهکار دیگر حجامت است، به طوری که در پشت گوش نوزاد خراش کوچکی ایجاد می کنید تا چند قطره خون از آن جاری شود. این کار باید تحت نظر متخصص آن انجام شود.

از نگاه یک پزشک
دکتر سید حسین فخرایی درباره زردی نوزادان و راه های درمان آن، گفت: زردی نوزادان به علت تجمع ماده ای به نام بیلی روبین در خون نوزاد در اثر تخریب گلبول های قرمز بوجود می آید.
گلبول های قرمز به دلیل اینکه طول عمرشان در نوزادان کمتر از بزرگسالان است سریع تر تخریب می شوند همچنین تعداد گلبول های قرمز در نوزادان بیشتر است بنابراین روزانه مقدار بیشتری از بیلی روبین که حاصل تخریب گلبول های قرمز است، ایجاد می شود.
وی در ادامه گفت: از طرف دیگر کبد نوزادان توانایی تغییر و تحولات لازم برای دفع بیلی روبین را ندارد در نتیجه مقداری از بیلی روبین در خون نوزاد تجمع پیدا می کند و موجب بروز زردی در نوزاد می شود که در روزهای اول ممکن است در تعداد زیادی از نوزادان یک قضیه طبیعی و گذرا باشد.

بالا رفتن غیرطبیعی میزان زردی در بدن نوزاد
این متخصص کودکان و فوق تخصص نوزادان افزود: ولی در مواردی هم هست که میزان زردی در بدن نوزاد به صورت غیرطبیعی بالا می رود به عنوان مثال زمانی که گروه خونی مادر و نوزاد با یکدیگر تطابق ندارد تخریب گلبول های قرمز در نوزاد بیشتر می شود.
چنانچه گروه خون مادر O و گروه خون نوزاد A و یا B باشد گلبول های قرمز خون جنین که وارد خون مادر می شود مادر، آنتی بادی بر علیه آنها می سازد که این آنتی بادی ها از طریق جفت وارد خون جنین شده و سبب تخریب گلبول های قرمز خون شده و زردی را تا حد بالایی افزایش می دهد.
وی گفت: از دیگر مواردی که زردی بالایی در نوزاد ایجاد می کند می توان به فاویسم ، وجود عفونت در بدن نوزاد، کم کاری تیروئید، عفونت های ادراری و عفونت های خونی اشاره کرد که زردی را به صورت غیرطبیعی بالا می برند.

درمان زردی از نگاه یک پزشک
این عضو هیات مدیره انجمن پزشکان کودکان ایران، درباره روش های درمان زردی نوزادان گفت: قاعده این است که نوزادان حتما در چند روز اول بعد از تولد از نظر ابتلا به زردی توسط پزشک متخص کودکان بررسی شوند و برحسب اینکه مقدار بیلی روبین خون نوزاد چه مقدار باشد، پزشک کودکان براساس آن برای درمان نوزاد تصمیم گیری می کند.
اگر زردی در حد کم باشد درمان خاصی ندارد فقط چند روز بعد باید مجددا توسط پزشک کنترل شود و بر مبنای افزایش میزان بیلی روبین، پزشک کودکان راهنمایی های لازم را در مورد درمان انجام می دهد. ولی اگر زردی در حدی باشد که نیاز به درمان باشد، درمان هایی از جمله فتوتراپی یا همان نوردرمانی وجود دارد که بایستی نوزاد زیر نظر پزشک کودکان تحت درمان قرار گیرد.
در این نوع درمان، نوزاد در فاصله معینی از نور لامپ های مخصوص فتوتراپی قرار می گیرد و روی چشم نوزاد بایستی بسته باشد و وضعیت نوزاد در زمان خوابیدن به طور مرتب باید تغییر داده شود تا نور به تمام قسمت های بدن نوزاد برسد. این کار حتما باید تحت نظر پزشک کودکان انجام شود.
وی افزود: در مواردی که زردی نوزاد به حدی بالا باشد که به نوردرمانی جواب ندهد نیاز به تعویض خون خواهد داشت که از سوی پزشک کودکان در این باره تصمیم گیری می شود.
استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی خاطرنشان کرد: در مواردی ممکن است دوره زردی در نوزاد طولانی شود در این صورت باید حتما نوزاد از لحاظ موارد دیگر از جمله عفونت، کم کاری تیروئید و برخی بیماری های مادرزادی ارثی و همچنین گرفتگی مجاری صفراوی بررسی شود که درمان های خاص خودشان را دارند.