غربالگری در دوران بارداری، پیش از زایمان

در سال‌های اخیر، انجام آزمایش‌هایی با عنوان آزمایش سلامت جنین برای خانم‌های باردار رواج یافته است. این آزمایش‌ها‌ که اصطلاح مناسب‌ترشان غربالگری‌ پیش‌زایمانی است برای بررسی میزان احتمال ابتلای جنین به اختلالات خاص مانند سندرم داون انجام می‌شود. همچنین می‌توان با این آزمایش‌ها، احتمال ابتلای مادر به فشار خون حاملگی و مسمومیت بارداری (پره‌اکلامسی) را تعیین کرد. این باور وجود دارد که با انجام این آزمایش‌ها سلامت جنین تضمین می‌شود.

آیا چنین چیزی حقیقت دارد؟

تا چند سال پیش، این بررسی‌ها با انجام آزمایش‌های بیوشیمیایی در سه‌ماهه‌ اول و دوم بارداری انجام می‌شد، اما در چند سال اخیر می‌توان در سه‌ماهه‌ اول آزمایش ژنتیک هم انجام داد که نتیجه‌ آن به مراتب بر آزمایش بیوشیمیایی برتری دارد و البته قیمت آن، حدود ۱۵ برابر گران‌تر از آزمایش بیوشیمیایی است.

آنچه در رابطه با این آزمایش‌ها باید در نظر داشته باشیم، این است که با وجود نام سلامت جنین به هیچ عنوان نمی‌توانند با قطعیت درباره‌ سلامت یا بیماری جنین نظر بدهند، بلکه میزان احتمال ابتلا به بیماری‌های مورد نظر یا به اصطلاح میزان خطر را تعیین می‌کنند و سپس پزشک بر اساس آن احتمالات تعیین شده تصمیم می‌گیرد که گام بعدی چه باشد. اگر احتمال ابتلا به هر یک از اختلالات مورد نظر بالا باشد، بسته به میزان خطر، بررسی‌های بیشتری شامل سونوگرافی‌، مشاوره‌ ژنتیک، نمونه‌گیری از پرزهای جفت یا کیسه‌ آب (کیسه آمنیوتیک) انجام می‌شود. باید بدانید، حتی آزمایش ژنتیک سه‌ ماهه‌ اول با وجود برتری بسیار قابل توجه بر آزمایش بیوشیمیایی، باز هم جواب قطعی نمی‌دهد بلکه احتمال ابتلای جنین را با اطمینان بالاتری تعیین می‌کند.

در این باره هم اگر احتمال ابتلای جنین بالا بود باید بررسی‌ تشخیصی بعدی انجام شود. قطعی‌ترین نتایج را می‌توان از آزمایش نمونه‌ پرزهای جنینی و کیسه‌ آب به دست آورد که به ترتیب می‌توانند ۹۹ درصد و ۹/۹۹درصد جنین‌های مبتلا را شناسایی کنند اما از آنجا که این آزمایش‌ها، علاوه بر هزینه‌ زیاد، حدود یک درصد موارد با خطر سقط همراه هستند، بنابراین عاقلانه نیست،‌ همه‌ خانم‌های باردار را با چنین هزینه و خطر بالایی مواجه کرد.

راهکار درست این است که ابتدا آزمایش‌های سلامت جنین انجام می‌شود تا افرادی که در معرض احتمالات بالایی برای اختلالات جنینی هستند، شناسایی شوند و سپس خانم باردار برای آزمایش‌های گران و پرخطر نمونه‌ پرزهای جنینی یا کیسه‌ آب به آزمایشگاه ارجاع داده شود. حالا اگر به کسی گفته شود، آزمایش سلامت جنین وی مشکل ندارد یا خوب است یا هر پاسخ دیگری شبیه این، هرگز به این معنا نیست که جنین صددرصد سالم است، بلکه به این معناست که احتمال ابتلای جنین به اختلالات مورد نظر به اندازه‌ای کم است که تحمیل هزینه‌‌ بالا و خطر سقط برای انجام آزمایش‌ نمونه‌ پرزهای جنینی یا کیسه‌ آب را توجیه نمی‌کند.

برعکس اگر به کسی گفته شود که آزمایش سلامت جنین وی مشکل دارد یا خوب نیست یا هر پاسخ دیگری شبیه این، یعنی احتمال ابتلای جنین به اختلالات مورد نظر به اندازه‌ای زیاد است که تحمیل چنین هزینه‌هایی را توجیه می‌کند. حتی در این مورد هم جنین حتما مشکل ندارد و باید بررسی‌ لازم برای رسیدن به قطعیت انجام شود.