رفع کم خونی در دوران بارداری، چگونه؟

به علت افزایش حجم خون مادر در دوران بارداری، میزان گلبول‌های قرمز در واحد حجم خون کم می‌شود و در نتیجه نیاز به آهن افزایش می‌یابد.

در دوران بارداری نیاز بدن زن باردار به آهن به میزان زیادی افزایش می یابد. آهن به منظور تولید هموگلوبین خون ضروری می‌باشد و دوران بارداری زمانی است که مقدار خون بدن شخص باردار تا ۵۰% حد طبیعی بیشتر می‌شود. برای تولید هموگلوبین به میزان لازم که حجم خون مناسب ساخته شود آهن اضافی لازم است. بدن شما مقداری آهن اضافی نیز برای مصارف جفت و جنین نیاز دارد.

بیشتر زنان در دوران پیش از بارداری نیز با مشکل کم خونی مواجه می‌باشند و بارداری‌ را بدون ذخیره کافی آهن آغاز می‌کنند و در نهایت در ماه‌های پایانی بارداری با مشکل کمبود آهن شدید مواجه می‌شوند و این مسئله با زایمان و تولد نوزاد ادامه پیدا خواهد کرد.

علل کم خونی در باردرای
به علت افزایش حجم خون مادر در دوران بارداری، میزان گلبول‌های قرمز در واحد حجم خون کم می‌شود و در نتیجه نیاز به آهن افزایش می‌یابد. لذا مهم ترین علت کم خونی در بارداری، کمبود آهن در بدن مادر است. به دلیل نیاز مادر و جنین به 1000 میلی‌گرم آهن در کل بارداری، مادر باید در نیمه دوم بارداری حتما از قرص آهن استفاده کند.

اما علل دیگری هم برای کم‌خونی مادر وجود دارد، از جمله خونریزی‌هایی که در دوران بارداری اتفاق می‌افتد، مثل خونریزی‌های سه ماهه اول در اثر سقط جنین، حاملگی خارج از رحم، بیماری مول یا خونریزی‌های سه ماهه سوم در اثر کنده‌شدن جفت، جفت سر راهی یا خونریزی‌های حین و بعد از زایمان که بسیار خطرناک بوده و نیاز به بستری کردن بیمار و احتمالا تزریق خون به صورت اورژانسی وجود دارد.

از علل دیگر کم‌خونی در بارداری، کمبود فولات در غذاهای مصرفی است که منجر به نوع خاصی از کم‌خونی می‌شود. این موارد که بسیار نادر هستند معمولا در کسانی پیش می‌آید که از سبزیجات حاوی اسیدفولیک به میزان کافی استفاده نمی‌کنند و بر اساس تشخیص پزشک و با مصرف اسید فولیک به میزان کافی، بیماری کم‌خونی آنها درمان می‌شود.

نوع نادر دیگر کم‌خونی در اثر کمبود ویتامین B12 پیش می‌آید، که در این افراد اغلب سابقه رژیم طولانی گیاهخواری وجود دارد یعنی از گوشت و تخم‌مرغ و شیر به مدت طولانی استفاده نکرده‌اند؛ یا در کسانی که بیماری ژنتیکی خاصی دارند و روده آن‌ها این مواد مغذی را جذب نمی‌کند؛ یا تحت اعمال جراحی خاص روده یا معده قرار گرفته‌اند که دستگاه گوارش آن‌ها دیگر به میزان کافی این مواد را جذب نمی‌کند. در این افراد هم با تجویز ویتامین B12 درمان انجام می‌شود.

نوع دیگر کم‌خونی، کم‌خونی در اثر بیماری‌های مزمن است مثل بیماری مزمن کلیوی یا آرتریت روماتوئید یا بیماری سل که هر کدام درمان خاص خود را دارند.

از انواع دیگر کم‌خونی که به خصوص در شمال کشور شایع است، انواع تالاسمی‌ها هستند. تالاسمی یک نوع اختلال ژنتیکی در ساخت هموگلوبین موجود در گلبول‌های قرمز خون است. این بیماری به دلیل اشکال مختلف ژنتیکی به شکل‌های متفاوتی دیده می‌شود، مثل تالاسمی آلفا یا بتا. این انواع، خود به انواع مینور (خفیف)، اینترمدیا (بینابینی) و ماژور (شدید) تقسیم می‌شوند که در مورد هر یک از آن‌ها، راه درمانی خاصی را انتخاب می‌کنیم. اما مهم این است که بدانیم در این بیماران، به طور ژنتیکی میزان هموگلوبین (که در زنان عادی از 12 به بالا طبیعی است) پایین‌تر از حد طبیعی است و در درمان آن‌ها هم این نکته مد نظر است.

در این مادران مراقبت‌های بیشتری طی بارداری انجام می‌شود، اما لزوما هموگلوبین را به 12 نمی‌رسانیم. در مواردی که در مشاوره ژنتیک پدر و مادر، احتمال ابتلا به تالاسمی ماژور زیاد باشد، می‌توان با نمونه‌برداری از جفت در هفته‌های اول بارداری، به این بیماری در جنین پی برد و تحت نظر پزشک اقدام به سقط جنین کرد.

درمان کم خونی در بارداری
نیاز زنان به آهن در دوران بارداری تا دو برابر قبل از بارداری افزایش پیدا می‌کند

تشخیص کم خونی در دوران بارداری:
معمولاً پزشکان در معاینات اولیه دوران بارداری برای شخص باردار، با کمک آزمایش‌ کم خونی را بررسی و تشخیص می‌دهند .

- آزمایش (هماتوکریت) : در این آزمایش درصد میزان گلبولهای قرمز در پلاسما ‌سنجیده می‌شود.

- آزمایش میزان هموگلوبین: در این تست وزن هموگلوبین خون را اندازه‌گیری می‌کند . با این حال با پیشرفت بارداری ، احتمال ایجاد کم خونی افزایش می‌یابد. بنابراین در اواخر سه ماهه دوم یا اوایل سه ماهه سوم باید آزمایش تکرار شود.

کم خونی ممکن است علامت و نشانه خاصی نداشته باشد و مخصوصاً در موارد خفیف علائم کم خونی عبارت‌اند از:
- خستگی
- در گاهی موارد تب
- سرگیجه
- رنگ‌پریدگی مخصوصاً در ناحیه ناخن، پلک و لب
- تپش قلب و تنگی نفس
- اختلال در تمرکز حواس
- تمایل شدید برای خوردن مواد غیرخوراکی مثل یخ ، کاغذ ، خاک ، گچ

البته هر یک از علائم کم خونی که در بالا ذکر شد می‌تواند جز علائم بارداری محسوب شود و ربطی به کم خونی نداشته باشد بهترین زمان برای مصرف قرص آهن شب قبل از خواب است.

زنان باردار قبل از خواب، قرص آهن بخورند
نیاز زنان به آهن در دوران بارداری تا دو برابر قبل از بارداری افزایش پیدا می‌کند. این افزایش نیاز به آهن برای رشد جفت و جنین به حدی است که به هیچ‌وجه از طریق مصرف موادغذایی تأمین نمی‌شود.

مصرف قرص آهن در زنان باردار برای پیشگیری از کم‌خونی فقرآهن، عوارض ناشی از کمبود شدید و متوسط آهن بر رشد و تکامل جنین و سلامت مادر از جمله مرگ و میر مادران، زایمان زودرس، رشد ناکافی جنین و افزایش خطر مرگ و میر جنین ضروری است.

مصرف قرص آهن ممکن است عوارضی مانند تهوع، درد معده، اسهال و یبوست داشته باشد به همین دلیل توصیه می‌شود که قرص آهن بعد از غذا مصرف شود تا عوارض مصرف آن کمتر می‌شود.

زنان باردار نباید مصرف قرص آهن را به دلیل عوارض آن قطع کنند، زیرا بعد از گذشت چند روز معمولا این عوارض قابل تحمل شده یا کلا برطرف خواهند شد.

بهترین زمان برای مصرف قرص آهن، شب قبل از خواب است.

از مصرف همزمان شیر و فرآورده‌های لبنی با قرص آهن خودداری شود، زیرا کلسیم موجود در لبنیات با جذب آهن در بدن تداخل می‌کنند.

نیاز به اسید فولیک نیز در دوران بارداری افزایش می‌یابد. به دلیل نقش اسید فولیک در پیشگیری از نقص مادرزادی لوله عصبی، بهتر است مصرف قرص آن، از سه ماه یا حداقل یک ماه قبل از بارداری شروع شود. بهترین زمان برای مصرف قرص آهن شب قبل از خواب است

پیشگیری و درمان کم خونی
- مصرف مرتب مکمل‌های دوران بارداری
- داشتن تغذیه مناسب در دوران بارداری
- مصرف سبزیجات و میوه‌های مناسب در دوران بارداری مانند : لوبیا، کشمش، خرما، آلو، انجیر، زردآلو، سیب‌زمینی (با پوست)، کلم بروکلی، چغندر، سبزیجات دارای برگ‌های سبز، نان‌های سبوس‌دار، شیرۀ قند سیاه، و غلات غنی‌شده با آهن.

- مصرف آب میوه‌های سرشار از ویتامین cبرای جذب بهتر آهن مواد غذایی و مکمل‌ها مانند آب لیمو ،آب گوجه‌فرنگی ،توت‌فرنگی ، گریپ‌فروت ، کیوی و...

- مصرف نکردن مواد حاوی کلسیم به هنگام مصرف مکمل‌های آهن بهتر است شیر در فاصله بین دو وعده غذا مصرف گردد.

از مصرف بیش از حد قهوه و چای در دوران بارداری خودداری نمایید .

نکته از مصرف جگر در دوران بارداری به شدت خودداری کنید . زیرا حاوی ویتامین A در حدی زیان‌آور است که منجر به ناهنجاری‌های مادرزادی می‌شود.