روش های زایمان بدون درد، چیست؟

بارداری و مادر شدن از شیرین‌ترین و دلنشین‌ترین دوران زندگی هر زنی به شمار می‌رود اما ترس از دردهای زایمان و گاهی مشکلات پس از آن در سال‌های اخیر بسیاری از مادران را واداشته که به انجام عمل سزارین تن در دهند. بخش زنان و زایمان بیمارستان‌ها از پر رفت و آمد‌ترین بخش‌های هر بیمارستانی است. زن جوان به پهلو خوابیده و هر از چندگاهی به ملحفه سفیدش چنگ می‌زند و از درد به خودش می‌پیچد. می‌گویند تا درد بر مادر مستولی نشود بچه به دنیا نمی‌آید. وحشت از درد زایمان این روز‌ها مادران را به انتخاب راه وحشتناکی به نام سزارین وادار کرده است.این در حالی است که طول مدت شروع درد زایمان تا وقوع تولد یک فرآیند طبیعی است که در مدت زمان مشخصی با افزایش دوره‌ای درد و در فواصل زمانی معین اتفاق می‌افتد اما می‌توان بر درد زایمان غلبه کرد. بر اساس یک بررسی علمی، درد در زنان باردار بالا‌تر از ۴۰ سال، به خصوص در زایمان اول، به ‌مراتب طولانی‌تر و شدید‌تر است. هیجان، ترس و اضطراب زن باردار هم بر شدت درد تاثیر دارد. خانم دکتر زویا طاووسیان، پزشک متخصص زنان و زایمان درباره راه‌های کاهش درد زایمان در گفت‌وگو با شهرزاد به نکته‌های طلایی اشاره می‌کند که به کار بستن آن‌ها درد زایمان طبیعی را به نحو چشمگیری کاهش می‌دهد.

زایمان بدون درد واقعیت دارد؟

بله. چنین اتفاقی رخ می‌دهد به شرط آن‌که مادر نوزاد و همسر زن باردار از مدت‌ها قبل به فکر انجام آن افتاده باشند. درد زایمان شدید‌ترین دردی است که اکثر زنان در طول زندگی خود تجربه کرده‌اند. این درد در بارداری اول به ‌مراتب شدید‌تر و طولانی‌تر است. عوامل متعددی در شدت و الگوی دردهای زایمانی تاثیر دارند. تعداد موارد بارداری، جنس نوزاد متولد شده، توانایی بدنی و قدرت جسمانی زن، وضعیت دهانه رحم و ارتباط آن با اندازه جنین از جمله عواملی هستند که‌گاه سبب افزایش درد زایمان می‌شوند. نخستین‌بار در سال ۱۸۴۶ از اِتِر در زایمان استفاده شد. روش بی‌حسی موضعی دور نخاعی نیز برای ایجاد بی‌دردی در زایمان طبیعی به کار گرفته شد. این شیوه به سلامت مادر و جنین لطمه‌ای وارد نمی‌کند. بعد از این بود که استفاده از روش‌های القای بی‌دردی هنگام زایمان مرسوم شد که در واقع‌‌ همان زایمان بی‌درد محسوب می‌شود و منظور از آن زایمان بدون درد مطلق نیست بلکه کمک می‌کند دردهای زایمانی برای مادر قابل تحمل‌تر باشد.

این روش در بیمارستان‌ها و زایشگاه‌های کشورمان هم انجام می‌شود؟

بله، با توجه به فیزیک مادر و قرار گرفتن نوزاد در رحم و توانایی مالی خانواده مورد استفاده قرار می‌گیرد اما به طور کلی روش‌های مورد استفاده برای بی‌دردسازی زایمان به دو گروه دارویی و غیردارویی تقسیم می‌شوند. از جمله روش‌های بی‌دردسازی غیردارویی، آماده کردن روحی و روانی زنِ باردار برای قبول و گذراندن یک زایمان طبیعی است. اگر زنی هنگام تولد فرزند اول خود با مراحل مختلف زایمانی آشنا باشد و با انگیزه‌ای قوی زایمان را شروع کند، دردی معادل درد یک زنِ چندزا را تجربه خواهد کرد؛ در صورتی که زنانِ آموزش‌ندیده دردهای شدیدتری را تجربه خواهند کرد. روش‌های غیردارویی نیاز به زمان دارند و آموزش مادر از چند ماه قبل از زمان زایمان آغاز می‌شود.

آیا زایمان در آب هم درزمره زایمان‌های بدون درد قرار می‌گیرد؟

آب آرامش بخش است. حس شنیدن، دیدن و لمس کردن آب می‌تواند آرامش دهنده باشد. زایمان در آب نیاز به حوضچه‌های مخصوص دارد اگر در زایشگاه وان آب وجود داشته باشد، می‌توان آن را با آب گرم پر کرد و مادر را در آن قرار داد. احساس آرام شدن و کم شدن احساس وزن می‌تواند حس خوبی در او ایجاد کند. در صورتی که زایمان طولانی شده است و باردار خسته شده می‌توان برای تسکین و رفع خستگی، برای او امکان دوش آب گرم را فراهم کرد و زیر دوش شانه‌ها، کمر و اندامش را ماساژ داد.

این روش‌ها چقدر با اقبال زنان باردار روبه‌روست؟

خیلی زیاد. همین ترسی که متاسفانه مادران از درد زایمان‌های‌شان به مادران جوان القا می‌کنند باعث می‌شود مادر باردار در برابر درد زایمان گارد داشته باشد. همه زنان باردار دوست دارند و ترجیح می‌دهند زایمان کم درد‌تر و آرام‌تری داشته باشند، چون اگر مدت زایمان همراه با درد وحشتناک و استرس بالای مادر طی شود نوزادی که به دنیا می‌آید هم نسبت به هم‌سالانش که در وضعیت کم استرس‌تری به دنیا آمده‌اند ناآرام‌تر است و بیشتر بی‌قراری می‌کند. با توجه به همین ترس‌ها و باورهای غلط که درد زایمان سخت‌ترین دردی است که مادر تجربه می‌کند و خرافاتی که وجود دارد مادران باردار ترجیح می‌دهند به جای تحمل این همه درد و عوارض وحشتناک آن از سزارین به جای زایمان طبیعی استفاده کنند. می‌توان این‌طور نتیجه گرفت که مادران باردار دوست دارند زایمان بدون دردی داشته باشند اما خب کمتر درباره آن می‌دانند.

در حال حاضر که اجازه حضور همراه در اتاق زایمان وجود ندارد، درست است؟

بله متاسفانه این مهم هنوز در مراکز درمانی و زایشگاهی جا نیفتاده است در صورتی که حضور همراه و به خصوص شوهر برای حمایت روحی روانی زن باردار است نه دخالت در امور مامایی. بهتر است شوهر یا همراهی که قرار است در کنار زائو در زایشگاه باشد، قبلا در کلاس‌های آمادگی زایمان بی‌درد آموزش‌های لازم را دیده باشد تا بتواند در کنترل و غلبه بر درد به زن کمک کند. حضور شوهر در اتاق زایمان یکی از جذاب‌ترین موضوعات مطرح شده در زایمان بدون درد است که تا قطعی شدن آن و حضور شوهر در اتاق زایمان باید منتظر دستورالعمل‌ها بود.

به غیر از روش دارویی که در واقع‌‌ همان بی‌حسی نخاعی است، چه روش‌هایی برای کاهش درد زایمان وجود دارد؟

القای خواب یا هیپنوتیزم، مراقبت‌های روحی و روانی، طب سوزنی، تحریک الکتریکی پوست (TENS)، زایمان در آب، ماساژ و آرمش (Relaxation) از دیگر روش‌های پیشنهادی هستند. به‌طور کلی، روش‌های غیردارویی بی‌دردسازی زایمان درد را به کل از بین نمی‌برند و ما مجبوریم از روش‌های دیگری هم در کنار آن‌ها استفاده کنیم. در این موارد باید مادر بداند که بی‌دردی کامل نیست و همه چیز تمام نمی‌شود. اما در کنار کارهایی که کمک شایان توجهی در کاهش میزان درد زایمان دارد، راه‌های علمی و غیر دارویی هم وجود دارد که درد را بسیار خفیف‌تر می‌کند.

در مورد روش‌های علمی و غیر دارویی هم توضیح می‌دهید؟
روش‌های بی‌دردی دارویی به 3 دسته تقسیم‌بندی می‌شوند. یکی از آن‌ها استفاده از گازهای استنشاقی است. گاز O۲N شایع‌ترین و قدیمی‌ترین داروی استنشاقی مصرفی در این مورد است. در روش تزریق دارو، از انواع مخدر‌ها و آرام‌بخش‌ها برای کاستن از اضطراب حین زایمان و تخفیف درد استفاده می‌شود. اما پرکاربرد‌ترین روش، بهره‌گیری از بی‌حسی موضعی است. داروی بی‌حسی در مرحله مشخصی از زایمان، از طریق سوزنی که در ناحیه کمر فرو می‌رود، به فضای دور نخاعی، نخاعی و‌گاه هر دو تزریق می‌شود. بی‌دردی ایجادشده در این روش نسبتا کامل است. با تمام این تفاسیر خواندن دعا و استفاده از آوای ملکوتی قرآن، ورزش‌های خاص که زیر نظر ماما و مربی آشنا به مامایی به مادران باردار آموزش داده می‌شود، پیاده‌روی‌های منظم و پیوسته و در برخی موارد بالا رفتن از پله و قدم زدن‌های هدفمند برای مادر باردار و ایجاد آرامش یا‌‌ همان ریلکسیشن قبل از انجام زایمان و شنا و حرکات ورزشی اصولی در آب همچنین صحبت با روان‌شناس و ایجاد آمادگی روانی کامل برای حضور یک موجود زنده در زندگی دونفره زوج و حضور مستمرهمسر در کلاس‌های بارداری. معاینات دوره‌ای و حتی حضور در اتاق زایمان می‌تواند به مادر برای زایمان راحت و بدون استرس کمک کند. در کنار همه این موارد، تغذیه مادر هم موردی است که حتما باید مورد توجه قرار بگیرد. پرهیز مناسب غذایی و استفاده از مواد غذایی خاص هم می‌تواند نقش بسزایی در کاهش درد زایمان و انجام زایمان بدون درد داشته باشد.