ویتامین دی در بارداری، چه کاربردی دارد؟

ویتامین دی یکی از ویتامین‌هایی است که در چند سال اخیر به دلیل تأثیرات بسیار زیاد آن در سلامت انسان‌ها، مورد توجه قرار گرفته است و با توجه به بررسی‌ها، امروزه به دلایل مختلف، کمبود ویتامین دی تبدیل به مشکلی جهانی شده؛ به‌طوری‌که تمام گروه‌های سنی را در هر دو جنس درگیر کرده است.

زهرا عبداللهی، مدیرکل دفتر بهبود تغذیه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی اخیراً اعلام کرده است که آخرین بررسی‌های وزارت بهداشت نشان می‌دهد ۸۶ درصد زنان باردار با کمبود ویتامین D مواجه هستند. کمبود ویتامین D اکنون یک مشکل جهانی است که از آن به عنوان یک پاندمیک یاد می‌شود و حتی در کشورهای آفتاب‌خیزی مثل استرالیا نیز ۵۰ درصد مردم دچار کمبود ویتامین D هستند.

آلودگی هوا مانعی برای جذب ویتامین D

داود خلیلی، مسئول دپارتمان آمار اپیدمیولوژی پژوهشکده غدد وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی معتقد است که ویتامین دی یکی از ویتامین‌های ضروری بدن انسان است ولی متأسفانه هنوز بررسی جامعی در کشور نشده است تا مشخص شود این میزان کمبود ویتامین دی در کشور چه عوارض و پیامدهایی را برای سلامت ایرانیان داشته است. اختلاف نظرهایی در دنیا درباره پیامدهای کمبود ویتامین دی وجود دارد اما آن‌چه مسلم است، این است که در کشور ما با کمبود شدید ویتامین دی، میان مردم مواجه‌ایم و باید اقداماتی برای جبران آن انجام دهیم.

آفتاب یکی از منابع اصلی تأمین ویتامین دی است و آلودگی هوا و پوشش افراد نیز در میزان جذب ویتامین دی مؤثر است؛ ضمن این‌که خانه‌های بسیاری از ایرانیان آفتاب‌گیر نیست و اگر هم آفتاب‌گیر باشد، آفتاب پشت شیشه هیچ تأثیری در رفع کمبود ویتامین دی ندارد. ویتامین D یکی از ریزمغذی های مهم است که کمبود آن نه تنها عوارض جدی جسمی زیادی مانند پوکی استخوان و مشکلات اسکلتی دارد که حتی موجب بروز و تشدید بیماری‌های روانی و از جمله گسترش افسردگی می‌شود.

اقدامات وزارت بهداشت
به گفته مدیرکل دفتر بهبود تغذیه وزارت بهداشت، مداخلات این وزارتخانه برای جبران کمبود ویتامین D از سال 1393 شروع شد و توزیع رایگان مکمل 50 هزار واحدی ویتامین D3 به رایگان و هر ماه یک مکمل برای تمام گروه‌های سنی در شبکه بهداشتی -درمانی کشور شروع شده است. علاوه بر آن کار غنی‌سازی مواد غذایی مانند شیر با ویتامین D نیز شروع و از وزارت آموزش و پرورش خواسته شد که توزیع شیرهای غنی‌شده با ویتامین دی در مدارس انجام شود.

عوارض کمبود ویتامین دی
کمبود ویتامین دی می‌تواند آثار سوء بر سلامت و رشد جسمانی داشته باشد و ‌این امر به‌ویژه در مورد دختران می‌تواند بیش از پیش مشکل‌ساز شود. کوتاه‌قدی و اختلال در رشد استخوان می‌تواند در سنین باروری برای زنان مشکلاتی را به‌دنبال داشته باشد. به‌طور نمونه کوچک بودن لگن و احتمال به‌دنیا آوردن نوزادان کم‌وزن (کمتر از ۲۵۰۰ گرم)، می‌تواند برای نوزاد و مادر خطرآفرین باشد.

‌این ماده جذب کلسیم را در بدن افزایش می‌دهد، لذا جهت استحکام و رشد استخوان‌های بدن ضروری است و کمبود آن می‌تواند منجر به نرمی‌ و پوکی استخوان شود. لازم به توضیح است که استفاده مداوم از کرم‌های ضدآفتاب از جمله عواملی است که می‌تواند منجر به نرسیدن نور خورشید به پوست و در نتیجه مانع از تشکیل ویتامینD در زیر پوست شود. قرار دادن دست‌ها و پاها در زیر نور مستقیم خورشید به‌مدت ۲۰ دقیقه جهت ساختن ویتامینD مورد نیاز بدن کافی است. در مجموع پوکی استخوان، افسردگی و بیماری پاپرانتزی از شایع‌ترین مشکلات مرتبط با کمبود ویتامین دی است.

برای جبران کمبود ویتامین دی چه کنیم؟
درصورتی‌که صورت و دست‌ها به مدت 5 تا 10 دقیقه و به مدت 2 تا 3 بار در هفته در ماه‌های زمستان در معرض نور مستقیم آفتاب قرار گیرد، ویتامین‌ D مورد نیاز بدن تأمین می‌شود، اما جهت اجتناب از اثرات زیان‌بار نور‌خورشید به‌خصوص در تابستان، در ساعات نزدیک ظهر (11 صبح تا 16 عصر) از مواجهه با نور خورشید اجتناب شود.

به طور طبیعی ویتامین D در محصولات حیوانی به مقدار کمی وجود دارد. غنی‌ترین منبع آن، روغن کبد ماهی است. ویتامین D در مقدار کم و بسیار متغیر در کره، خامه، زرده تخم‌مرغ و جگر یافت می‌شود. شیر منبع فقیر ویتامین D است. دود، گرد و غبار، شیشه پنجره، هوای ابری، هوای آلوده و کرم‌های ضدآفتاب مانع رسیدن اشعه ماوراء ‌بنفش به بدن و تبدیل پیش‌ساز به ویتامین D می‌شوند.

افراد تیره‌پوست در مقایسه با کسانی‌که پوست روشنی دارند ویتامین D کمتری دریافت می‌کنند. همچنین افرادی که شب‌کار هستند و روزها می‌خوابند . کسانی که در آب و هوای سرد زندگی می‌کنند و مجبورند داخل منزل بمانند، بیشتر در معرض خطر کمبود ویتامینD قراردارند.

استفاده از ماهی‌های چرب مثل شاه‌ماهی، سالمون، ساردین؛ استفاده از روغن کبد ماهی، جگر، تخم مرغ و استفاده از شیرهای غنی‌شده، توصیه‌های تغذیه‌ای برای رفع کمبود ویتامین دی است.

توصیه‌های دارویی برای بهبود کمبود ویتامین D
تجویز روزانه ۲۰۰۰ تا ۶۰۰۰ واحد ویتامین D۳ به صورت خوراکی به مدت حداقل ۴ تا ۶ هفته جهت درمان کمبود ویتامین D ضروری است. پس از بهبودی و رفع کمبود ویتامین D، دوز دریافتی به ۴۰۰ واحد در روز کاهش می‌یابد.

دوز مکمل‌یاری ویتامین D در سنین مختلف
کودکان: یک سی سی قطره A+D یا مولتی‌ویتامین از روز 3 تا 5 تولد تا پایان 2 سالگی؛

مادران باردار و شیرده: یک کپسول مولتی‌ویتامین مینرال از پایان ماه چهارم تا بارداری تا سه ماه بعد از زایمان؛

زنان و مردان 60 سال به بالا: یک دوز مکمل خوراکی ویتامینD (حاوی 50 هزار واحد) به‌صورت ماهیانه؛

زنان و مردان 30 تا 59 ساله: یک دوز مکمل خوراکی ویتامین D (حاوی 50 هزار واحد) به‌صورت ماهیانه.