علت بروز اندومتریوز، شاید شما هم در خطرید!

محققان می‌گویند یکی از علت‌های مهم ناباروری در میان زوج‌ها در کشور اندومتریوز تشخیص داده شده، اما نکته اینجاست که شیوع این بیماری تا قبل از مجهز شدن علم پزشکی به سونوگرافی و وسایل تشخیصی پیشرفته چندان مشخص نبود و حالا با کمک این همه پیشرفت به‌نظر می‌رسد تقریبا ۱۷۶میلیون زن در جهان با آن دست به گریبان هستند. این درحالی است که بسیاری از زنان هیچ علامتی از این بیماری نشان نمی‌دهند.

درست است که یکی از علل ناباروری، بروز این بیماری تشخیص داده شده، اما به‌نظر می‌رسد اندومتریوز طیف بسیار گسترده‌ای دارد و با درمان به‌موقع آن می‌توان از بسیاری از مسائل، مشکلات و عوارض پیشگیری کرد. دکتر آمنه‌السادات حق‌گو، متخصص زنان و زایمان درباره این بیماری، علل بروز آن و راه‌های تشخیص و درمانش بیشتر توضیح می‌دهد.
شاید شما هم در خطر آندومتریوز باشید!

اندومتریوز چیست؟
بافت‌هایی که چرخه قاعدگی در آنها انجام می‌شود و در داخل رحم ریزش پیدا کرده و به شکل خونریزی ماهانه از واژن خارج می‌شود، اندومتر نام دارد و اندومتریوز هم برگرفته از همان بافت اندومتر است به این معنا که اگر بافت اندومتر در جایی غیر از حفره رحم وجود داشته باشد، آن بافت اندومتریوز است. بافت اندومتریوز می‌تواند روی لوله‌های رحم و تخمدان یا ارگان‌های دیگر داخل شکم مانند روده و مثانه یا حتی مناطق دوردست‌تر مانند ریه و در موارد نادر در مغز و بینی ایجاد شود. درواقع بافت خونریزی دهنده زمان قاعدگی خانم‌ها اگر به علل ناشناخته‌ای در مناطق دیگری بروز و رشد کند، می‌تواند مسائل و مشکلاتی را برای فرد به همراه داشته باشد.

وقتی اندومتر دردسرساز می‌شود
بافت اندومتر بافتی است که هر ماه تحت‌تاثیر هورمون‌های زنانه استروژن و پروژسترون دچار تغییرات شده و درنهایت طی فرآیندی دیواره رحم که اندومتر است ریزش پیدا می‌کند و به شکل خون قاعدگی از واژن خارج می‌شود. حال اگر این بافت‌ها در جاهای دیگری مثلا روی تخمدان و لوله‌های رحمی یا مناطق دیگری که عنوان شد، ایجاد شوند؛ جایی برای خروج‌شان نیست و این خون‌ها از بافت خارج شده و به‌صورت کیست شکلاتی یا کیست آندومتریوزی بروز پیدا می‌کنند.

این بافت اگر بین لوله‌ها و تخمدان قرار بگیرد چون چسبنده است باعث چسبندگی بین لوله و تخمدان می‌شود و ممکن است آسیب‌های لوله‌ای و ناباروری را به همراه داشته باشد. حتی در مواردی به‌دلیل نزدیک بودن مسیر حالب که وظیفه انتقال ادرار را از کلیه به مثانه دارد، اگر این بافت در نزدیک حالب ایجاد شود، به‌دلیل همان خاصیت چسبندگی که می‌تواند در بافت ایجاد کند ممکن است باعث تنگی در حالب شود و درنهایت ادرار به کلیه پس زده شده و بیمار اندومتریوزی با نارسایی کلیه مراجعه کند و تازه متوجه شود که دچار اندومتریوز است. در برخی مواقع بیماران با مشکلات گوارشی مراجعه می‌کنند و شکایت دارند که درد قاعدگی‌شان به مقعد منتشر می‌شود که می‌تواند تظاهرات اندومتریوز روده‌ای باشد یا درگیری فضای بین رحم و واژن که به آن سپتوم رکتوواژینال می‌گویند.

علل بروز اندومتریوز
از آنجا که شیوع این بیماری رو به افزایش است، علل زیادی برای بروز آن مطرح شده است. برخی از این علل محافظت‌‌کننده است. به این معنا که این بیماری با بارداری و یائسگی به مرحله خاموشی می‌رود. یکی از عوامل مهمی که در حال حاضر برای بروز اندومتریوز ذکر می‌شود، روش‌های تشخیصی است که این روزها با پیشرفت علم افزایش یافته است. پیش‌تر اگر خانمی از درد قاعدگی یا درد هنگام رابطه زناشویی شکایت می‌کرد، گفته می‌شد اغراق می‌کند یا حتی فرد متهم به بیماری روانی می‌شد، اما در حال حاضر با روش‌های تشخیصی به این بیماری می‌رسند.

علت دیگری که برای بروز این بیماری مطرح می‌شود بالا رفتن سن بارداری است. به این ترتیب شیوع این فیبروم‌ها افزایش پیدا می‌کند.

اما عامل دیگری که ذکر می‌شود این است که در جوامعی که آلودگی هوا در آنها بیشتر است، شیوع اندومتریوز زیادتر است. گفته می‌شود یا آلودگی منجر به بروز این بیماری می‌شود یا مسئله ژنتیک است، به‌همین دلیل است که اگر فردی اندومتریوز داشته باشد حتما خواهر فرد مبتلا نیز از این نظر بررسی می‌شود حتی اگر هیچ علامتی نداشته باشد.

شاید شما در خطرید
در میان افرادی که بیشترین احتمال بروز این بیماری را دارند، می‌توان به زنان و دختران در سنین25 تا 35سال، افرادی که تجربه ابتلا به این بیماری را داشته‌اند، کسانی که تا به حال بچه‌دار نشده‌اند و دارای قاعدگی طولانی‌تر از 7روز و سیکل ماهانه کوتاه‌تر از 27روز و سن شروع قاعدگی قبل از 12سال، هستند، اشاره کرد. ازسوی دیگر، همان‌طور که گفته شد چون مسئله ژنتیک نیز ازجمله علل بروز بیماری درنظر گرفته شده است، افرادی که سابقه ابتلا به این بیماری در خواهر، مادر و به‌طور کلی اقوام درجه یک، دو و سه آنها مشاهده شده در خطر بیشتری هستند.

احتمال ناباروری با اندومتریوز
بافت اندومتریوز یک بافت زنده است و مثل بذری است که در یک فضای مساعدی پاشیده شده و رشد می‌کند. یکی از راه‌های ایجاد ناباروری اندومتریوز این است که این بافت هم در هر منطقه‌ای که نفوذ داشته باشد، برخی اوقات به‌دلیل برگشت خون قاعدگی از لوله‌ها به داخل شکم یا وقتی فرد فاکتور ژنتیک مساعدی برای رشد اندومتریوز دارد به‌جای اینکه توسط سلول‌های ایمنی خورده شده و از‌بین برود در نقاط شایع رسوب اندومتریوز اتفاق می‌افتد و مشکلاتی را به وجود می‌آورد و چون این بافت خاصیت تهاجمی دارد و رشد می‌کند، اگر داخل تخمدان وارد شود، می‌تواند قسمت اعظمی از تخمدان را ازبین ببرد و کم‌کم از تخمدان یک تکه نازک به‌جا بگذارد و فولیکول‌ها را ازبین ببرد.

یک مسیر دیگر ایجاد ناباروری آسیبی است که اندومتریوز به لوله‌ها وارد می‌کند و لوله‌ها حرکت موجی که باید داشته باشند تا بتوانند تخمک را به داخل رحم انتقال دهند، ندارند و عملکرد لوله مختل است یا چسبندگی‌هایی اطرافش ایجاد می‌شود و گرفتگی در لوله بروز می‌کند و نمی‌تواند تخمک را از خودش عبور دهد.

راه دیگر بروز ناباروری با اندومتریوز موادی است که ترشح می‌شود. یکسری مواد از بافت‌های اندومتریوز ترشح می‌شوند که حتی می‌توانند روی کیفیت تخمک اثر بگذارند، همان‌طور که در برخی بیماران IVF می‌بینیم که حتی وقتی IVF می‌شوند، این روش شکست می‌خورد. این به این دلیل است که اندومتریوز به‌دلیل مواد سمی که ترشح می‌کند به تخمی هم که از این طریق ایجاد شده، آسیب می‌زند و اجازه رشد نمی‌دهد.

برخی بیماران اندومتریوزی غیر از بافت اندومتریوزی که خارج از رحم دارند، در داخل رحم هم بافت از محل معین خود به داخل خود رحم نفوذ کرده و به‌همین دلیل رحم‌شان جایگاه مناسبی برای پرورش جنین نیست و خیلی از اوقات به بیماران اندومتریوزی پیشنهاد می‌شود از رحم اجاره‌ای استفاده کنند. ‌البته ذکر این نکته مهم است که موارد گفته شده برای همه بیماران یکسان نیست و اندومتریوز بیماریی است که طیف‌های گسترده‌ای از تظاهر را دارد و از خفیف تا شدید را شامل می‌شود و اینها نباید فرد دچار اندومتریوز را نگران کند، چون بسیاری از بیماران اندومتریوزی خودبه‌خود باردار می‌شوند و خیلی‌ها تازه بعد از دو، سه بار بارداری اندومتریوزشان بروز پیدا می‌کند و این‌طور نیست که همیشه اندومتریوز نازایی بیاورد اما باید بیمار اندومتریوزی شناسایی شود تا از اتفاقات ناخوشایند پیشگیری به عمل آید.

علامت بروز اندومتریوز
واضح‌ترین علامت اندومتریوز درد قاعدگی شدید، درد هنگام رابطه زناشویی، لکه بینی و نامنظمی قاعدگی و دردهای بین دوره‌ای است که خیلی اوقات شدت درد نسبت به دردهای معمول قاعدگی متفاوت است. اما ازسوی دیگر بیماران اندومتریوزی هستند که کاملا بی‌علامت بوده و متاسفانه تنها زمانی که با یک عارضه مراجعه می‌کنند، متوجه این بیماری می‌شوند. خیلی اوقات که اندومتریوز باعث تخریب تخمدان می‌شود، ممکن است بیمار از کم شدن میزان خون قاعدگی شکایت داشته باشد یا قاعدگی‌اش به تعویق بیفتد یا حتی دچار یائسگی زودرس شود.

اندومتریوز سرطانی می‌شود؟
درصد تبدیل اندومتریوز به سرطان بسیار ناچیز است و آنچه پزشکان را از اندومتریوز می‌ترساند سرطان نیست ولی گفته شده اگر بیماری کیست شکلاتی در تخمدان دارد باید اطمینان حاصل شود که ضایعه سرطانی نیست و بعد با خیال راحت به درمان‌های دیگر پرداخت.

درمان چطور انجام می‌شود؟
اندومتریوز در کشور ما همان‌طور که ناشناخته است درمان مشخصی هم ندارد و مراکز معتبر زیادی برای درمان این بیماری وجود ندارد. تعداد مراکزی که روی اندومتریوز کار کردند و می‌دانند چطور باید درمان شود بسیار محدود است. اندومتریوز نیاز به یک تیم برای درمان دارد که آن تیم اعم از متخصص زنان، جراح روده، متخصص اورولوژی و روان‌درمانگر دارد و همه این افراد در مرکزی که برای درمان اندومتریوز درنظر گرفته شده، باید باشند و براساس نیاز بیمار مراجعه انجام گیرد. اما بسته به طیف بروز این بیماری روش‌های درمانی مانند هورمون‌درمانی، رژیم‌درمانی و جراحی در صورت بروز کیست شکلاتی خطرناک وجود دارد.

علاوه بر این، لاپاراسکوپی یک جزءلاینفک از تشخیص و درمان اندومتریوز است که فردی که دست به عمل اندومتریوز از طریق لاپاراسکوپی می‌زند باید تخصص کافی در این زمینه داشته باشد چون برخی اوقات نه‌تنها مشکل بیمار حل نمی‌شود بلکه ممکن است مشکلش گسترش پیدا کند.