شیر دادن مادران، تقویت قبل از زایمان

نتایج یک پژوهش نشان داد توانمندی در شیردهی در هفته دوم پس از زایمان شکل می گیرد و تثبیت می شود، پس برنامه های ارتقا توانمندی باید قبل از این زمان (در بارداری و دو هفته بعد از زایمان) اجرا شود.

زینت حیدری دانشجو دکتری بهداشت باروری در رساله خود با عنوان "توانمندسازی زنان در شیر دهی، طراحی و ارزشیابی یک برنامه ارتقا: مطالعه ترکیبی" به بررسی این موضوع که توانمندسازی زنان برای کنترل جنبه های سلامت خود به ویژه در راستای سلامت باروری، یکی از موضوعات اساسی کنفرانس جمعیت وتوسعه بود پرداخت.

مطابق این تحقیق توانمندی مادر، شیردهی عامل انگیزشی و روان شناختی مهم و قابل تغییر برای تداوم تغذیه با شیر مادر بوده و نقش کلیدی در ارتقا وضعیت شیردهی دارد. همچنین علی رغم مزایای بی شمار تغذیه با شیر مادر و تاکید سازمان بهداشت جهانی و یونیسف در چند دهه اخیر بر نهضت های جهانی ترویج تغذیه با شیر مادر، بر اساس گزارش این سازمان الگوی تغذیه با شیر مادر شش ماه اول زندگی مطلوب نبود.

این پژوهش نشان داد که فقط ۲۸ درصد از کودکان ایرانی تا پایان ۶ ماهگی به صورت انحصاری با شیر مادر تغذیه شدند. با وجود آنکه تا کنون برنامه های متعدد جهت ارتقا وضعیت شیر دهی ارائه شد. بنابراین این مطالعه ترکیبی با هدف توانمندسازی زنان در شیردهی، طراحی، ارزشیابی یک برنامه ارتقا انجام شد .این پژوهش، یک مطالعه ترکیبی متوالی اکتشافی بر اساس فلسفه پراگماتیسم بود.

در مرحله اول تحقیق با استفاده از رویکرد کیفی و روش تحلیل محتوا، مفهوم توانمندی در شیردهی و تسهیل کننده ها و موانع آن از دیدگاه ۳۹ مشارکت کننده (۱۸ مادر دارای تجربه شیر دهی، ۵ فرد کلیدی خانواده و ۱۵ پرسنل درگیر در خدمات شیر دهی) در ۳۳ مصاحبه عمیق نیمه ساختاریافته و ۲ بحث گروهی تبیین شد.

در مرحله دوم پژوهش راهکارهای ارتقا توانمندی در شیردهی که بر اساس یافته های مرحله کیفی و مرورمتون استخراج شده بود با روش دلفی توسط افراد متخصص الویت گذاری شد. در ادامه برای راهکارهایی که نمره بیشتر را کسب کردند، برنامه عملیاتی طراحی و در دلفی اسمی به تایید رسید.

در مرحله سوم کار آزمایی بالینی، جهت بررسی تاثیر برنامه عملیاتی، انجام شد، در این مرحله زنان باردار واجد معیارهای ورود به تدریج انتخاب و به شکل تصادفی در دو گروه کنترل و مداخله قرار گرفتند .

طبق این تحقیق در گروه مداخله برای هر زن به همراه افراد کلیدی خانواده، دو جلسه آموزش دو ساعته شیردهی در دوران بارداری برگزار و کتابچه و نرم افزارآموزشی شیر دهی نیز در اختیار آنان قرار گرفت.

همچنین یک جلسه مشاوره با حضور مادر و اعضا خانواده در هفته اول بعد از زایمان برگزار شد. گروه کنترل فقط آموزش های روتین را دریافت کردند. توانمندی مادران در شیر دهی و کفایت شیر دهی از دیدگاه آنها با استفاده از پرسش نامه های محقق ساخته که روایی و پایایی آن تایید شده بود، دو هفته و دو ماه پس از زایمان در گروه ارزیابی شد.

تحلیل توصیف تجارب مشارکت کنندگان سبب ظهور پنج طبقه اصلی شامل "دانش و مهارت کافی برای شیر دهی"،"احساس کفایت شیر دهی"،" فائق آمدن بر مشکلات شیردهی"، "باور و اعتقاد آگاهانه به ارزش شیردهی"و "درک حمایت همه جانبه برای شیر دهی" در تبیین مفهموم توانمندی مادران در شیر دهی شد.

در این پژوهش۳ طبقه بندی اصلی "خدمات ادغام یافته حامی شیر مادر"، "عوامل فردی و خانودگی" و"نقص عملکرد خانواده به عنوان موانع توانمندی در شیر دهی" استخراج شد.

در مرحله دوم و طی مطالعه دلفی، برنامه عملیاتی آموزشی حمایتی خانواده محور جهت ارتقا توانمندی زنان در شیردهی و کفایت شیر دهی از دیدگاه مادران طراحی شد و در مرحله سوم و طی یک کار آزمایی بالینی اجرا و ارزشیابی شدند.

در مرحله سوم و مطالعه کمی ۳۵ مادر گروه مداخله و ۳۸ مادر گروه کنترل شرکت کردند. نتایج این مطالعه کارآزمایی بالینی نشان داد میانگین نمره کلی توانمندی در شیردهی و هفت حیطه آن طی دو هفته و دو ماه بعد از زایمان در گروه مداخله به طور معنا دار بیشتر از گروه کنترل بود. به علاوه تغذیه انحصاری با شیر مادر در گروه مداخله دو هفته و دو ماه پس از زایمان به شکل معنا داری بالاتر بود.

نتایج این مطالعه ترکیبی حاکی از آن بود که جهت توانمند سازی زنان در شیر دهی باید علاوه بر مادر و پدر، افراد کلیدی خانواده نیز آموزش داده شوند. انتخاب فرد کلیدی خانواده در شیردهی نیز باید با توجه به نظر مادر انجام گیرد .

همچنین باید تکنیک‌های شیر دهی به شکل عملی و دیداری در دوران حاملگی آموزش داده شود تا مادر و خانواده آمادگی لازم برای شیردهی را قبل از تولد نوزاد کسب کنند. پس از زایمان نیز مهارت‌های شیر دهی به صورت عملی در حضور خانواده آموزش داده شود و مشکلات مادران و خانوده‌ها در جلسات مشترک رفع شود.

یافته‌ها نشان داد مادر و خانواده جهت موفقیت در شیر دهی نیازمند مراقبت و حمایت پیگیر در تمام ساعات شبانه روز بوده، این حمایت می‌تواند به شکل تلفنی باشد. به علاوه توانمندی در شیردهی در هفته دوم پس از زایمان شکل گرفت و تثبیت شد. پس برنامه‌های ارتقا توانمندی باید قبل از این زمان (در بارداری و دو هفته بعد از زایمان) اجرا شوند.