رفتار با کودک آزار دیده، چگونه باید باشد؟

گوهر یسنا انزالی، دانشجوی دکترای روانشناسی دانشگاه علوم تحقیقات؛ کودک آزاری بحث بسیار گسترده و پیچیده ای می باشد که در سال های اخیر بیشتر مورد توجه خانواده ها قرار گرفته است.

در مورد کودک آزاری تعارف متفاوتی ذکر شده است. طبق تعریف سازمان بهداشت جهانی:
آسیب یا تهدید جسم و روان یا سعادت و رفاه و بهزیستی کودک به دست والدین یا افراد که نسبت به او مسئول هستند کودک آزادی می باشد. در اصطلاح متخصصین هرگونه آسیب جسمی، روانی، سوءاستفاده جنسی یا بهره کشی و عدم رسیدگی به نیازهای انسانی افراد زیر 18 سال توسط افراد دیگر کودک آزاری تلقی می گردد.

کودک آزاری را به گروه تقسیم می کنند.
کودک آزاری جسمی: مثل شلاق زدن، هل دادن، لگد زدن، پرت کردن، جراحت جسمی به کودک وارد کردن، حمله فیزیکی، بریدگی، کبودی، شکستگی استخوان و... که برای کودک قبل از سن ۱۸ سال توسط افراد بزرگسال ایجاد گردد.

کودک آزاری عاطفی: بی توجهی به نیازهای عاطفی کودک، طردکردن کودک، اعمال خشونت خانوادگی در حضور کودک، تشویق نکردن کودک، خوردن الکل توسط والدین در حضور کودک، استفاده از مواد در حضور کودک و... که کودک را از نظر عاطفی مورد آسیب قرار می دهد.

مسامحه عاطفی: بی توجهی و غفلت نسبت به کودک، فراهم نکردن بهداشت، مسکن، مراقبت طبی مناسب، و تحصیل می تواند همان کودک آزاری تعریف گردد.

کودک آزاری جنسی: هرگونه آزار جنسی درگیر کردن کودک در فعالیتی که باعث ارضای فرد بزرگسال گردد، تحمیل جنسی بر علیه کودک که فاقد تحول شناختی، هیجانی و جسمی است. لمس، بوسیدن، وادار کردن کودک بهدیدن روباط دو فرد بزرگسال، اجبار به برهنه شدن، عکس گرفتن از بدن کودک، نشان دادن عکس از افراد برهنه به کودک را می توان از انواع کودک آزاری جنسی نام برد.

دوران کودکی مهم ترین مرحله رشد و تکامل جسمی و روانی کودک می باشد و آسیب در این دوران پیامدهای طولانی مدت در آینده را در پی خواهدداشت و خصوصا آسیب ها و آزارهای جنسی به کودکان چون کمتر قابل شناسایی می باشد و برای کودکان معمولا قادر به بیان آسیب نمی باشند بتوان گفت پیامدهای غیرقابل جبران درحال و آینده برای کودک اتفاق می افتد.

برای همین از انواع کودک آزاری در این مطلب سعی می کنیم در مورد آزار جنسی کودکان و پیامدهای آن مطالبی مهم را ارائه کنیم تا والدین با شناخت انواع کودک آزاری، علائم و نشانه ها، پیامدها، راه کارهای مناسب برخورد با کودک، بتوانند در ابتدا با یادگیری مهارت های مناسب جلوی این آسیب مهم را بگیرند و چنان چه کودک مورد آسیب قرار گرفته با نوع برخورد مناسب از پیامدهای آسیب زای آن در بزرگسالی جلوگیری کنند

(همان طور که تعریف شد کودک آزاری جنسی طیف وسیعی را در بر می گیرد و صرفا ارتباط کامل جنسی با کودک به معنی آسیب جنسی در کودکان نمی باشد).

پژوهش ها علل متفاوتی برای کودک آزاری جنسی بیان کرده اند:
علل خانوادگی: معمولا در خانواده هایی که والدین مهارت های اجتماعی پایین تری دارند، مهارت های فرزندپروری را به خوبی نمی دانند، تحصیلات مادر و پدر در حد پایین تری قرار دارد، سابقه بازداشت و یا سوءپیشینه کیفری در والدین وجود دارد، سابقه ای از بیماری های روانی در والدین دیده می شود. طلاق و جدایی بین والدین اتفاق افتاده است به نظر می رسد آسیب های جنسی بیشتری می شود.

علل فرهنگی: معمولا پژوهش ها نشان می دهد زندگی در گروه هایی که از نظر اجتماعی و اقتصادی در حد متوسط و پایین قرار دارند آسیب جنسی بیشتر می باشد.

علل روانی مربوط به کودک: ویژگی های خاص روانی برخی کودکان احتمال آزار نسبت به آنها را افزایش می دهد مثل کودکان غیرطبیعی، کودکان دشوار، کودکان طردشده.

کودکان غیرطبیعی: نارس بودن کودک هنگام تولد، ناهنجاری های مادرزادی، نقایص هیجانی و عاطفی، اختلال تکلم، نقص در بینایی و شنوایی، فلج، عقب ماندگی خیلی اوقات احتمال آسیب جنسی در کودکان افزایش می دهد.

کودکان دشوار: کودکانی که از نظر جسمی سالم بوده ولی والدین آنها را غیرطبیعی می دانند را کودکان دشوار می نامند. مثل کودکان بدخلق، کودکان بیش فعال، کودکانی که دچار بی اختیاری ادرار و مدفوع هستند. کودک تحریک پذیر، کودک سازش ناپذیر، پژوهش ها نشان داده این گروه از کودکان نیز بیشتر از سایرین در معرض آسیب های جنسی قرار دارند.

کودک طرد شده: کودکی که حاصل حاملگی ناخواسته، حاملگی پیش بینی نشده است یا با انتظارات والدین همسو نمی باشد، اصطلاحا کودک طردشده نامیده شده و احتمال آسیب جنسی در این کودکان نیز بیشتر از کودکان سالم می باشد.

اما سوال اساسی که اینجا احتمال دارد مطرح شود کودک آسیب دیده چه علائمی دارد؟

در مورد علائم کودکانی که آسیب جنسی دیده اند دیدگاه های متفاوتی وجود دارد اما می توان علائم زیر را در کودکان مشاهده کرد (البته همه نشانه ها هم زمان مشاهده نمی شود بلکه فقط تعداد یا حتی گاهی فقط یک یا دو نشانه وجود دارد).

(والدین در این مرحله لازم است به این نکته دقت کنند که هرگونه تغییر نشانه های جسمی و رفتاری کودک را مد نظر قرار دهند).

علائم:
• بدخلقی و گوشه گیری/ پرخاشگری
• اضطراب
• کودک کمتر بازی می کند یا اکنون کمتر می خندد
• اشکال در خوابیدن
• ناخن جویدن، انگشت مکیدن
• افت تحصیلی
• کابوس شبانه
• رفتارهای غیرعادی
• ترس از لمس
• خشم بی دلیل نسبت به والدین
• ترس هایی که تاکنون نبوده است

گاهی هم نشانه های زیر (البته نشانه های زیر کمتر دیده می شود چون معمولا آسیب جنسی در کودکان به صورت لمس بیشتر اتفاق می افتد).
• ادرار همراه با خون
• کبودی و تورم ناحیه تناسلی
• تغییر رنگ در لباس زیر
• اشکال در نشستن روی صندلی

به نظر می رسد وقتی کودکان مورد آسیب قرار می گیرند ترس از بیان آسیب به والدین خوددارند شاید به این دلیل که توسط فردی که مورد آسیب قرار گرفته اند تهدید شده اند یا خودشان را مقصر می دانند و یا این که والدین به گونه ای با کودک ارتباط برقرار نکرده اند که کودک بتواند با آرامش و احساس امنیت مشکلاتش را برای آنها بازگو کند.

(در دختران به نظر می رسد ترس از سرزنش و متهم شناخته شده دلیل اصلی پنهان آسیب می باشد).

اما کودکانی که ارتباط مناسب تری با والدین خصوصا مادر خود دارند نیز هنگام بیان آسیب، ترس، خجالت، گرده، اشک، مشت گره کرده و سایر علامت های رفتاری را تجربه می کنند.

پژوهش ها نشان داده قشر خاکستری مغز کسانی که آسیب جنسی را تجربه می کنند نسبت به افراد سالم نازک تر می شود (قشر خاکستری مغز مخصوص تجزیه و تحلیل، قدرت تصمیم گیری منطقی می باشد که در صورت آسیب جنسی در بزرگسالی قشر آن نازک تر شده و نمی توانند به راحتی با جهان اطراف خودشان را وفق دهند و خیلی اوقات با اختلالات مواجه می شوند)

اما طبق تحقیقات صورت گرفته آسیب های جنسی اثرات و نتایج زیادی در بزرگسال به همراه دارد که این پیامدها عبارتند از:
• دیوارسازی بین خود و دیگران همراه با محدود کردن روابط
• ترس شدید از صمیمیت
• خاطرات و یادآوری آنها به صورت کابوس های شبانه
• خشم های بی دلیل نسبت به اطرافیان خصوصا والدین
• احساس گناه، شرم، تقصیر
• از دست دادن اعتماد نسبت به اطرافیان
• اعتیاد به الکل و مواد
• سردمزاجی جنسی و اختلال در روابط جنسی پس از ازدواج
• ازدواج های ناموفق
• توان همدلی با دیگران کاهش می یابد
• افسردگی
• اضطراب
• ترس های مرضی
• دوری گزینی و انزواطلبی
• اجتناب از مردان
• تاخیر رشدی
• اختلالات جنسی
• کاهش عزت نفس
• گاهی خودشان کودک آزار می شوند
• اختلال شخصیت ضداجتماعی
• پرخاشگری بی دلیل نسبت به مردان
• مشکلات ارتباطی
• افکار خودکشی

نکات مهمی که به نظر می رسد ذکر آنها ضروری است.
• هرچه سن بالاتر باشد تجارب سخت تر می شود
• هرچه سن متجاوز بالاتر باشد آثار آن شدیدتر است
• طول زمان آسیب هرچه بیشتر باشد آثار منفی تری دیده می شود
• هرچه رابطه فرد آسیب زننده، نزدیک تر باشد پیامدهای آن منفی تر است
• هرچه سن کودک کمتر باشد پیامدهای آسیب جنسی سخت تر می شود.
با توجه به اینکه امکان آسیب جنسی برای کودکان وجود دارد و خیلی اوقات آسیب جنسی توسط افراد نزدیک به کودک اتفاق می افتد نیاز است والدین در این خصوص حتما اطلاعات کافی داشته باشند.

در لحظه ای که با این مورد برخورد می کنند سوال نپرسند، توضیح نخواهند، کودک را مقصر ندانند و حتما در اولین فرصت برای درمان به متخصص روانشناسی کودک مراجعه کنند.

(ذکر این نکته ضروری است که پیشگیری خیلی مهم تر از درمان می باشد و چنانچه والدین تربیت جنسی کودک را بیامزوند و از سنین ۴-۳ سالگی آموزش های مخصوص کودکان را شروع کنند، امکان آسیب های جنسی در کودکان بسیار کاهش یافته و از پیامدهای سخت و طاقت فرسای آن در کودکی و بزرگسالی جلوگیری می شود).

معمولا متخصصین با ارزیابی دقیق از نقاشی ها، بازی ها و شیوه های تخصصی می توانند میزان آسیب را مشخص کرده و درمان به موقع را شروع نمایند.

امیدوارم والدین عزیز با توجه به اهمیت مسئله کودک آزاری جنسی تمام تلاش خود را به کار گیرند تا قبل از وقوع حادثه مهارت های لازم را کسب کرده و از این آسیب شدید جلوگیری نمایند و چنانچه آسیب ایجاد شده است به جای سرزنش خود در اولین فرصت بدون ترس از قضاوت به مشاورین متخصص مراجعه کرده و از آسیب های شدید آن جلوگیری کنند.