درمان خیالبافی کودکان، ضروری است؟
خیلی از والدین از دوستان خیالی کودک خود می‌ترسند یا نگران هستند که دوستان خیالی برای کودک‌شان منبع مشکلات روانی باشند.
گوهر یسنا انزانـی، دانشجوی دکترای روانشناسی دانشگاه علوم تحقیقات؛ خیلی اوقات در روند مشاوره با والدینی مواجه می‌شویم که از دوستان خیالی کودک خود می‌ترسند یا نگران هستند که دوستان خیالی برای کودک‌شان منبع مشکلات روانی باشند در این مقاله سعی داریم در مورد دوستان خیالی طبق تحقیقات صورت گرفته مطالبی را ارائه دهیم که والدین عزیز با مطالعه آن و شناخت ماهیت دوستان خیالی بتوانند در طی مراحل رشد کودک به بهترین نحو مؤثر باشند.
پژوهش‌ها نشان می‌دهد خلق دوستان خیالی در همه کودکان اتفاق می‌افتد و می‌تواند جزئی از بازی‌های تخیلی باشد که در مراحل رشدی همه ی کودکان دیده می‌شود. فقط شکل دوست خیالی در هر کودک متفاوت بوده و از دوست خیالی تا اسباب‌بازی و رویابافی و . . . می‌باشد.
این دوست خیالی گاهی مهربان و گاهی خشن بوده و در شرایط دشوار و بحران‌های خانوادگی یا شرایط شادی و تخلیه ی هیجانی به کمک کودک می‌آیند .
( حتی در سنین بالاتر عشق ورزیدن و فاش‌کردن رازها و احساسات برای افراد خیالی یا گاهی در قالب گفتگوهای ذهنی در تمام افراد دیده می‌شود ).
خیلی از دوستان خیالی می‌توانند شخصیت واقعی- افسانه‌ای، داستانی؛ حیوانی و . . . داشته باشند که کودک در ذهن خودش با آنان صحبت می‌کند و حتی در عالم واقعیت به آن‌ها زندگی می‌بخشد.
به نظر می‌رسد کودک از حدود 3 - 2 سالگی با اسباب‌بازی‌های خودش شروع به صحبت می‌کند و حتی به نظر می‌رسد جوابی بله از آن‌ها می‌شنود. کودک در حین بازی گاهی با پرخاش گاهی با آرامش دقیقاً بسته به شرایط روزانه با اسباب‌بازی‌ها برخورد کرده و در همین زمانی نیازهای پایه‌ای در او شکل می‌گیرد.
اگرچه خلق دوست خیالی یکی از انواع تخیل در کودکان می‌باشد ( در مقاله آیا کودکان دروغ می‌گویند؟ به‌طور کامل در این مورد طی ۲ شماره اطلاعاتی ارائه داده شده است که با مراجعه به سایت پزشک شهر می‌توانید اصل مقاله را مطالعه کنید ).
اما خیال پردازی درباره افکار، رفتار و یا احساسات شخص زمینه‌ای را فراهم می‌کند تا کودک بتواند مهارتهای لازم برای زندگی اجتماعی را کسب کند.
این امر تمرینی برای شبیه سازی نقطه نظر سایر افراد در زندگی واقعی خواهد بود. طبق پژوهش‌ها کودکان در بازی با دوستان خیالی امکان تعاملات اجتماعی را برای خودشان فراهم می‌کنند و رشد شناختی و اجتماعی در آنان شروع به تکمیل شدن می‌کند .
به هر حال به نظر می‌رسد والدین مطمئن نیستند که این تخیلات سالم هستند یا خیر، و گاهی از دوستان خیالی کودک استقبال نکرده و حتی کودکان را سرزنش می‌کنند و به محض مراجعه به مشاور شاید سؤال‌های زیر را مطرح کنند:
آیا دوست خیالی در زندگی کودک مهم است؟ آیا کودک با دوست خیالی داشتن دچار آسیب نمی‌شود؟
آیا کودک وقتی دوست خیالی دارد دچار مشکلات روحی و روانی شده است؟
آیا کودک در بزرگسالی مرز بین واقعیت و خیال را تشخیص می‌دهد؟
و سؤال‌هایی از این قبیل که نشان دهنده نگرانی والدین از حضور دوست خیالی می‌باشد.
به هر حال تصور رایج یا باور غلط در خیلی از والدین این است که کودک هنگام بروز مشکلات عاطفی در خانواده، مدرسه، مهدکودک و ... منزوی شده و نیاز به دوست خیالی پیدا می‌کند تا با کمک آن بتواند از نظر ذهنی مشکلات خودش را حل کند.
ولی در واقعیت کودک هنگام طی‌کردن مراحل رشدی نیاز دارد تا با دوست خیالی سرگرم شود تا بتواند اجتماعی‌تر شده، از برخود با دیگران بیشتر لذت ببرد، درک اجتماعی قوی‌تری پیدا کند و از همه مهم‌تر دوست خیالی شکل رایج بازی تخیلی در کودک می‌باشد و در 75% کودکان تا 7 سال دیده می‌شود. اما این که دوستان خیالی چه شکلی هستند؟ به نظر می‌رسد حیوانات و یا افرادی که در رویاپردازی کودکان جای دارند از لحاظ تصاویرشان، رشد شخصیت‌شان و حد و حدودشان در دنیای واقعی متفاوت هستند.
برخی از دوستان خیالی عمر بیشتری دارند و برخی فقط بسته به محیط و شرایط وارد زندگی کودک شده و پس از رفع مشکلات از ذهن کودک خارج می‌شوند.
به هر حال اگر همین الان به کودکی خود فکر کنیم شاید بتوانیم در زمان گذشته رد پایی از دوستان خیالی در ذهن پیدا کنیم ( درست مثل زمانی که در ذهن خود با فرد فرضی صحبت می‌کنیم ).
خیلی اوقات نیز دوستان خیالی کودک دختران و پسران نامرئی و معمولی هستند. که به عنوان همبازی خوب کاربرد دارند و به نظر می‌رسد که کودکان از این که دوستان آن‌ها چه شکلی هستند و چگونه رفتار می‌کنند تصویر ذهنی واضحی دارند و شکلی از کشیدن نقاشی یا توصیف شخصیت آن‌ها ندارند.
آن‌ها جزئیات جالب و گاهی خنده‌داری از دوستان خیالی خود بیان می‌کنند و به نظر می‌رسد دوستان را همراهانی مهربان معرفی می‌کنند.
اگرچه بسیاری از دوستان خیالی تقریباً هم سن کودک هستند ولی خیلی اوقات کودک مادر خیالی، پدر خیالی و ... را نیز در جمع دوستان خیالی خود قرار می‌دهد.
کودک در مواجه با دوستان خیالی به راحتی آرزوها و خواسته‌هایش را بیان می‌کند برای همین خیلی اوقات ما به مراجعان پیشنهاد می‌دهیم به بازی کودکان با دقت نگاه کرده و به صحبت آنان به خوبی گوش دهند.
حالا اگر به جاذبه ی دوست خیالی فکر کنیم می‌بینیم در این جاذبه بیشتر به لذت دوستی فکر می‌کنیم که همیشه حامی و یاری رسان است که دوست داشتن متداوم دارد. هر کاری و هر حرفی از جانب ما را بدون قضاوت می‌پذیرد، رازهایمان را برملا نمی‌کند، همنشین خوبی است، منطقی با مشکلات و سردرگمی‌هایمان برخورد می‌کند، بدخلقی، لجاجت و سایر معایب دوستان خود را ندارد.
به هر حال کودکان همراه احساسات شدید به دوست خیالی خود وابسته می‌شوند و سپس در تشخیص مرز بین رویا و واقعیت سردرگم می‌گردند. البته خیلی پژوهش‌ها نشان می‌دهد کودکان در تفکیک بین این که چه مرزی واقعی و چه چیزی واقعی نیست ماهر هستند. به این نکته می‌توانیم دقت کنیم که بزرگسالان نیز هنگام فیلم دیدن، کتاب خواندن و ... در گیری‌های رویاگونه پیدا می‌کنند شاید این شبیه همان حس کودکان می‌باشد و در نهایت این که کودکان به خوبی آگاهند که دوستان خیالی‌شان غیرواقعی هستند. حتی وقتی از آن‌ها می‌پرسم خیلی وقت‌ها بیان می‌کنند که دوست خیالی در سرم زندگی می‌کند.
اگر بخواهیم به پژوهش در این زمینه اشاره کنیم متخصصان ۸۶ کودکی را که دوستان نامرئی داشتند به دقت بررسی کردند و در این بررسی سؤال‌های گوناگونی دال بر سردرگمی نیست، به دوستان خیالی‌شان مطرح کردند. در مطالعه صورت گرفته به نظر می‌رسید تنها ۱ کودک فکر می‌کرد که همراه خیالی‌اش واقعی است، ۲ کودک مبهم صحبت کردند ( بعضی وقت‌ها واقعی می‌شود و همه صدایش را می‌شنوند ). این ۳ مورد بسیار محدود و در تضاد با ۸۳ کودک بود که هیچ نشانی از سردرگمی بروز ندادند.
به هر حال کودکان در مراحل رشدی، خصوصاً هنگام رشد تخیل با دوستان خیالی خود زندگی می‌کنند با آن مشغولند و می‌توانند درک کنند که این دوستان خیالی هستند.
پس دوست خیالی مشکل سالم و متداول بازی تخیلی است که هر کودک بنا به شرایط خود آن را خلق می‌کند و کودک در مورد دوست خیالی وقتی صحبت می‌کند می‌تواند به راحتی رویا و واقعیت را تفکیک کند.
اما آیا نگرانی هم در این مورد وجود دارد؟
اگر دوست خیالی فرزندتان بیش از ۶ ماه طول بکشد و در طول این مدت کودک از برقراری ارتباط با همسالان امتناع ورزد یا بگوید که دوست خیالی او را کنترل می‌کند یا دستورهایی برخلاف میل خانواده و کودک می‌دهد که کودک مجبور به اطاعت از آن‌ها می‌شود والدین باید نگران شده و حتماً به متخصص مراجعه تا سلامت روانی فرزند آن‌ها برگردد.
معمولاً ما به والدین توصیه می‌کنیم بدون تمسخر بازی و به تدریج تفاوت واقعیت و خیال را برای کودکان توضیح دهند، به خوبی به حرف‌های کودک خود گوش کنند تا نگرانی‌های فرزند خود را پیدا کرده و بتوانند نگرانی‌ها را برطرف کنند. او را به خاطرات دوست خیالی فرضی سرزنش نکنند تا فضای بی‌اعتمادی و ناامنی بین والدین و کودک ایجاد نشود و نگذارند کودک از طریق برخورد با دوست خیالی بهانه‌ای برای رفتارهای بد خود پیدا کند.
گاهی او را تشویق کنند، زمان‌هایی با دوست خیالی خود در تنهایی بازی کنند و لذت همبازی بودن را تجربه کنند. و بدانند که در سنین ۵-۲ سالگی نگرانی زیادی وجود ندارد و در تجربه‌های اضطراب‌زا مثل طلاق، مرگ، تغییر منزل و ... بودن دوست خیالی شجاعت و اعتماد به نفس لازم را برای تحمل این شرایط دلهره‌آور به کودک می‌دهد و حتی کودک هنگام تنها خوابیدن می‌تواند راحت‌تر از والدین جدا شود.
در حقیقت دوستان خیالی در ابزار مناسبی برای آموزش مسائل جنسی به صورت غیر مستقیم به کودک هستند و والدین در این زمینه مسئولیت سنگینی دارند و مطالعات نشان می‌دهد که کودکی که دوست خیالی دارد خلاق‌تر، دارای قوه تخیل قوی‌تر نسبت به بقیه کودکان می‌باشد.
به هر حال به تدریج با افزایش سن کودک تجارب متفاوتی را پیدا کرده و دوستان خیالی کم‌رنگ‌تر می‌شوند.
اما با نگاهی تیز بینانه می‌توان گفت که در واقع بازی با آن‌ها بازتابی از برخورد و رفتار والدین نیز می‌باشد و می‌توان با مشاهده دقیق کودک رفتار خود را اصلاح کرد.
اما چند توصیه نهایی:
کودک را از بازی با دوست خیالی منع نکنید. دوست خیالی را مسخره نکنید. کودک را به خاطر بازی با دوست خیالی تنبیه و تهدید نکنید. به روابط کودک با این دوست خیالی احترام بگذارید، از طریق دوست خیالی قوانین و مقررات را به صورت غیر مستقیم به کودک آموزش دهید. خودتان نیز با دوست خیالی او ارتباط بر قرار کنید.
اگر کودک اشتباهاتش را گردن دوست خیالی انداخت به تدریج با او برخورد کرده و نوع رفتار مناسب را به او آموزش دهید و به این نکته دقت کنیم که داشتن دوست خیالی گاه می‌تواند کارکردهای مثبتی برای کودک داشته و باعث رشد بهتر مهارتهای اجتماعی او گردد.
منبع:
ماهنامه پزشک شهر
برای ارسال نظر کلیک کنید
▼