مراقبتهای بعد از زایمان، رعایت این نکات مهم

ارداری با تغییرات جسمی و روانی زیادی همراه است؛ از شکل ظاهری بدن گرفته تا عملکرد ارگان‌های داخلی همه دستخوش تغییرات شگفت‌انگیزی می‌شوند و زمینه را برای تولد تازه‌واردی به این دنیا فراهم می‌کنند. بعد از اتمام عمل زایمان مدتی طول می‌کشد تا بدن از هر نظر به حالت اولیه خود بازگردد بنابراین مادر نباید توقع داشته باشد ظرف یکی، دو هفته همه چیز درست شود.

معمولا شش تا هشت هفته بعد از تولد نوزاد، بدن مادر سازوکار عادی خودش را بازمی‌یابد اما این موضوع بستگی به این دارد که در هفته‌های اول بعد از زایمان چطور از خود مراقبت کرده باشد. دکتر کتایون برجیس، جراح زنان و نازایی به شما می‌آموزد چطور در این روزها از خودتان مراقبت کنید.

بعد از زایمان چه بخوریم؟
رژیم غذایی خانمی که وضع حمل کرده است، نقش تعیین‌کننده‌ای را در سلامت او و نوزاد بازی می‌کند. در دوران بارداری مادر علاوه بر تامین نیازهای بدن خود باید نیازهای جنین را هم برطرف می‌کرد. این ضرورت بعد از تولد نوزاد از بین نمی‌رود و مادر به علت شیردهی موظف است با همان حساسیت مواد غذایی لازم برای خود و نوزاد را مصرف کند. قبل و بعد از زایمان همه دسته‌های غذایی باید در رژیم فرد گنجانده شود. لبنیات، پروتئین، نان و غلات، میوه و سبزیجات باید هرروز و مستمر مصرف شوند. باتوجه به اینکه مادر در دوران شیردهی به سر می‌برد، بهتر است حتی کمی بیش از قبل لبنیات (به‌خصوص شیر) بخورد. ضمن اینکه واضح و آشکار است که مصرف غذاهای مضری همچون فست‌فودها ممنوع است.

کاچی به از همه چی؟
در خانواده‌های ایرانی پختن کاچی برای زائو به یک سنت تبدیل شده. تا آنجا که اگر مادران جوان امروزی تمایلی به خوردن کاچی نداشته باشند، اطرافیان خوردنش را مثل یک دارو تجویز می‌کنند و با اصرار آن را به خوردشان می‌دهند اما حقیقت این است که غذاهای چرب برای کسی که تازه وضع حمل کرده، خوب نیست و تنها فایده‌اش اضافه وزن برای مادر است، چون کاچی غذای پرکالری و بسیار چربی است و باتوجه به کم‌تحرکی مادر در هفته اول، در بدن ذخیره می‌شود.

چطور وزن کم کنیم؟
اگر مادری گروه‌های اصلی غذایی را در رژیم روزانه‌اش داشته باشد، دیگر نیازی به دریافت کالری از منبع دیگری ندارد. در اصل بنا بر این است که فرد بعد از زایمان وطی شش ماه به مرور به وزن طبیعی و اولیه پیش از بارداری برسد. بخشی از کاهش وزن زمان تولد نوزاد اتفاق می‌افتد. جفت، آب، خون و خود جنین از بدن مادر خارج شده و چیزی حدود پنج یا شش کیلوگرم در همین مرحله از وزن مادر کم می‌شود. در ادامه این خود شما هستید که باید با مراقبت درست و علمی به‌تدریج وزن‌تان را پایین بیاورید.

بستن شکم، شکم را جمع می‌کند؟
غالبا تصور می‌شود که با بستن شکم آن هم به‌طور محکم، شکم زائو به‌اصطلاح جمع یا سفت می‌شود، به همین دلیل مادر به محض مرخصی از بیمارستان شال محکمی به کمر می‌بندد؛ درحالی‌که طی بارداری و زایمان عضلات دیواره شکم تغییر کرده‌اند و تنها ورزش می‌تواند این عضلات را سفت و درنتیجه شکم را جمع کند؛ البته اگر بستن شکم آن‌قدر محکم نباشد که بخیه‌ها را اذیت کند، منعی وجود ندارد و ممکن است در کنار ورزش تا حدی تاثیر بگذارد.

چه ورزشی مناسب است؟
کسی که زایمان طبیعی کرده است از همان روز اول می‌تواند ورزش را شروع کند، ولی در صورت انجام عمل سزارین، تشخیص زمان شروع به عهده مادر است. هر وقت درد و سوزش محل زخم بهبود پیدا کرد، یعنی بدن شما توان ورزش را دارد. از پنج یا 10 دقیقه شروع کنید و کم‌کم به 20دقیقه ورزش در روز برسید. درازونشست ساده، ابتدایی‌ترین حرکتی است که معمولا همه از عهده‌اش بر‌می‌آیند. می‌توانید پاها را سمت شکم خم کنید، کمی نگه دارید و آنها را دراز کنید. تکرار این عمل ورزش محسوب می‌شود و برای‌تان مفید است.

با بخیه‌ها چه کنیم؟
مراقبت از بخیه‌ها در هفته اول بعد از زایمان مهم است چون زخم تازه است و اگر عفونت کند یا دچار هر مشکل دیگری شود، سلامت مادر را به خطر می‌اندازد و مانع از رسیدگی درست او به نوزاد می‌شود. محل بخیه‌های زایمان را باید تمیز نگه دارید. به این منظور بخیه‌ها را روزانه سه بار می‌توانید بشویید. برای شست‌وشو از محلول بتادین رقیق و آب استفاده کنید و این دو را با نسبت یک به ۹ با هم مخلوط کنید؛ یعنی به ازای هر یک واحد بتادین ۹ لیوان آب اضافه کنید.

مادر از کی می‌تواند حمام برود؟
آلودگی حتی در حالت عادی زمینه‌ساز ابتلا به بیماری‌هاست؛ چه برسد به وضعیت حساس مادری که به‌تازگی وضع حمل کرده است. برای حمام کردن مادر هیچ مانعی وجود ندارد و می‌توانید روزی یک بار دوش ملایم بگیرید، اما توصیه می‌شود که در حمام از مواد شوینده و محصولات بهداشتی همیشگی‌تان استفاده نکنید زیرا ممکن است باعث سوزش و درد زخم‌های‌تان شوند. به جای استفاده از شامپو و صابون همیشگی بدن خود را با صابون و شامپوی بچه بشویید. به علاوه سعی کنید حمام‌تان طولانی نشود و خسته‌تان نکند.

کی راه برویم؟
در زایمان طبیعی پس از اینکه نوزاد به دنیا آمد و بخیه‌ها زده شدند، مادر می‌تواند چند قدمی تا اتاق یا تختش راه برود؛ یعنی در این مورد هیچ محدودیتی ندارد و اساسا یکی از ویژگی‌های زایمان طبیعی کوتاه و آسان بودن دوران نقاهت آن است. غیر از آن هر وقت مادر احساس راحتی کند و بخواهد راه برود، می‌تواند این کار را با خیال راحت انجام بدهد چون هیچ آسیبی متوجه او نخواهد شد و برایش مفید هم هست، اما کسانی که عمل سزارین می‌کنند چون با بیهوشی جنرال یا بی‌حسی اسپاینال وضع حمل می‌کنند بین ۸ تا ۱۲ ساعت بعد از زایمان می‌توانند راه رفتن را شروع کنند.

چطور مانع ابتلا به یبوست پس از زایمان شویم؟
بعضی‌ها بنا به عادت گوارشی‌شان در حالت عادی هم دچار یبوست می‌شوند. این قبیل افراد باید حتما قبل از بارداری و زایمان این بیماری را درمان کنند، چون در بارداری فشار فیزیکی بر روده‌ها وارد می‌شود و احتمال ابتلا به یبوست بالا می‌رود. این مسئله با توجه به بی‌تحرکی یا کم‌تحرکی مادر پس از زایمان بیشتر می‌شود. چون فشار فیزیکی از بین رفته ولی برگشتن بدن به روال طبیعی خود مدتی طول می‌کشد. اگر فرد در روزهای اول پس از زایمان مواد غذایی حاوی فیبر مصرف کند، مایعات فراوان بنوشد و حتما تحرک داشته باشد و راه برود، احتمال اینکه دچار یبوست شود به حداقل می‌رسد.

زنگ خطرها کدامند؟
در صورت مشاهده هر کدام از این علائم بدون فوت وقت به پزشک مراجعه کنید. چون به ناراحتی‌هایی مربوط می‌شوند که درمان جدی می‌طلبند و بسیار خطرناک هستند. دردهای زیر شکمی، ترشحات بدبوی رحمی، ورم اندام تحتانی مثل پا، درد غیرطبیعی و شدید بخیه‌ها.

چطور عوارض شیردهی را کنترل کنیم؟
- برای اینکه در نوک سینه شقاق ایجاد نشود، بعد از هر نوبت شیردهی چند قطره از شیر را روی نوک سینه بریزید و ترجیحا آن را خشک نکنید و نپوشانید.

- یک سری پدهای بهداشتی مخصوص شقاق وجود دارند که با گذاشتن آنها روی نوک سینه این مشکل تا حد زیادی بهبود پیدا می‌کند. می‌توانید این پدها را از داروخانه تهیه کنید و به کار بگیرید.

- لباس‌های پلاستیکی و نایلونی نپوشید؛ بهتر است لباس نخی بپوشید که مانع از عبور و مرور هوا نمی‌شود.

- ترکیباتی هستند که مانع بروز زخم در نوک سینه می‌شوند، مثل نشاسته گیاهی یا پارافین سفید که در داروخانه‌ها پیدا می‌شوند. اگر آنها را روی نوک سینه بگذارید از خشک شدن پوست نوک سینه و زخم شدنش جلوگیری می‌کند.

- از هر دو سینه شیر بدهید؛ این کار باعث می‌شود دچار التهاب سینه نشوید.

- هنگام شیر دادن تمام هاله قهوه‌ای را در دهان نوزاد بگذارید و تا وقتی نوزاد سیر نشده سینه را از دهانش در نیاورید.

درمان کم‌خونی پس از زایمان چیست؟
مادر طی عمل زایمان مقداری خون از دست می‌دهد و پس از آن دچار کم‌خونی می‌شود. عموما توصیه می‌شود در پایان هفته اول پس از زایمان مادر برای چکاپ کلی به پزشک مراجعه کند. در این مراجعه نسخه‌ای شامل مسکن‌ها و مکمل‌ها به مادر داده می‌شود که با مصرف آنها بسیاری از مشکلات برطرف می‌شوند. مادر پس از وضع حمل باید هر روز قرص آهن و مکمل غذایی مصرف کند. مصرف گوشت قرمز و جگری که خوب پخته شده باشد، به خون‌سازی بدن مادر کمک فراوانی می‌‌کند. مادران گیاهخوار در این مورد دچار کمبودهای شدید و ناراحتی‌های زیادی می‌شوند؛ به هیچ وجه این غذاها و مکمل‌ها را از برنامه روزانه‌تان حذف نکنید.