آغاز غربالگری ۵۸ اختلال متابولیک نوزادان (۵)

در ادامه مباحث قبلی به بررسی یکی از مهمترین اختلالاتی که طی این فرآیند مورد غربالگری قرار می گیرد، یعنی اختلالات اسیدهای چرب می پردازیم.

دکتر سارنگ یونسی

دکترای حرفه ای علوم آزمایشگاهی

دکتر محمد مهدی طاهری امین

دکترای حرفه ای علوم آزمایشگاهی

دکتر پوراندخت سعادتی

متخصص آسیب شناسی بالینی و تشریحی

در ادامه مباحث قبلی به بررسی یکی از مهمترین اختلالاتی که طی این فرآیند مورد غربالگری قرار می گیرد، یعنی اختلالات اسیدهای چرب می پردازیم.

اختلالات اسیدهای چرب

- الگوی وراثتی این اختلالات، الگوی اتوزومال مغلوب است و در دختران و پسران به یک نسبت مشاهده می شود. به همین دلیل شیوع این بیماریها در ازدواج های فامیلی بیشتر است.

- تقریباً یک سوم انرژی در انسان ازطریق اسیدهای چرب تأمین می‌شود. چربی غذایی بیشتر به شکل تری‌گلیسرید بوده و درخلال پروسه‌ی سوخت و ساز، اسیدهای چرب آزاد[۱]و مونوآسیل گلیسرول‌ها در روده باریک جذب می‌شوند.

- اسیدهای چرب در سلول‌های مخاط ‌روده مجدداً استریفیه و تری‌گلیسریدها باز تولید می‌شوند. تری گلیسرید مجددأ طی فرآیند لیپولیز به اسیدهای چرب تبدیل می شود. اسیدهای چرب در میتوکندری ها طی فرآیند β- اکسیداسیون اکسید شده و منجر به تولید انرژی می کند.

- این مسیر، راه اصلی متابولیکی تولید انرژی در قلب٬ کبد و عضلات اسکلتی است. اهمیت این واکنش‌ها به‌ویژه در زمان ناشتایی مشخص می‌شود زیرا ۸۰ درصد انرژی تولید شده در زمان ناشتایی ناشی ‌از سوخت‌و‌ساز و متابولیسم چربی‌ها می‌باشد.

- کارنیتین یک مشتق اسید آمینه است که برای انتقال اسیدهای چرب از سیتوزول به داخل میتوکندری و متعاقباً تجزیه ی اسیدهای آمینه به استیل کوآنزیم A طی فرآیند بتا-اکسیداسیون و در نهایت تولید انرژی مورد نیاز است.

- نقائص اکسیداسیون اسیدهای چرب در میتوکندری‌ها، گروه عمده‌ای از بیماری‌های نورومتابولیک ارثی بسیار مهم را سبب می‌شوند. حداقل ۱۱‌ بیماری مربوط به اختلالات اکسیداسیون اسیدهای چرب شناسایی شده‌است، که علت آنها کمبود یک آنزیم یا فاکتور ترانسپورتر می‌باشد که سن شروع بیماری و شدت حملات در هر بیماری با هم متفاوت می باشد.

علائم بالینی
نشانه‌ها در سه ارگان مهم بدن یعنی کبد، قلب و عضلات بروز می‌نمایند و عبارتند از:
تظاهرات کبدی معمولاً شدید و کشنده بوده و در زمان نوزادی یا شیرخواری با کاهش قند خون در غیاب کتوزیس، اختلال کارکرد کبد، تشنج و اسیدوز متابولیک بروزمی‌کند.

تظاهرات قلبی بیشتر به‌صورت کاردیومیوپاتی هیپرتروفیک و آریتمی در دوره‌ی شیرخواری و کودکی می‌باشد.

تظاهرات عضلانی از ویژگی فرمهای خفیف‌تر بیماری بوده و بیشتر در بزرگسالی دیده می‌شود و شامل درگیری عضلانی و رابدومیولیز (تحلیل عضلانی) می باشد. اکثر این بیماران در دوران کودکی با نشانه‌های قلبی یا کبدی مراجعه می‌کنند. در سنین بالاتر نشانه‌هایی چون خستگی زودرس، میالژی، ضعف عضلات پروکسیمال و حملات رابدومیولیز جلب توجه می‌نماید. بنابراین در بزرگسالانی که این نشانه‌ها را دارند، اختلالات اسیدهای چرب باید در‌ تشخیص افتراقی لحاظ شود.

بیمارانی که فعالیت آنزیمی در آنها ناچیز یا به‌شدت کاهش یافته است، به اشکال شدید بیماری مبتلا و معمولاً هرسه بخش علائم فوق با هم مشاهده می‌شوند.

علائم بیماری در اغلب موارد به‌صورت اپیزودیک و به‌دنبال ناشتایی طولانی٬ استرس٬ ورزش، یا عفونت (بخصوص ویروسی) که اکسیداسیون اسیدهای چرب افزایش می یابد، ظاهر می‌شود اگر به‌موقع و صحیح برای درمان اقدام نشود پیش‌آگهی بد و مرگ‌و‌میر بالا پیش‌بینی می‌شود.
به طور مثال بیماری MCAD یا Medium Chain Acyl CoA dehydrogenase Deficiency که شایعترین اختلال در گروه اختلالات اسیدهای چرب می باشد و با شیوع ۱:۱۰۰۰۰ الی ۱:۱۴۰۰۰. این بیماران زمانی دچار مشکل می شوند که به مدت طولانی تحت گرسنگی قرار بگیرند و یا تحت یک فرآیند عفونی قرار بگیرند (بدلیل نیاز بدن به تولید بیشتر انرژی). اولین تظاهرات بیماری در این افراد بین سه ماهگی تا دو سالگی بروز می کند. MCAD عامل ۱ تا ۳% سندرم مرگ ناگهانی نوزاد (Sudden infant death syndrome) را تشکیل می دهد که به صورت شدیدترین فرم بروز می کند. در صورت تشخیص به موقع این بیماری می توان با درمان موثر آن یک پیامد خوب کلینیکی برای این بیماران همراه داشته باشد.

غربالگری نوزادان
- طی غربالگری بیماریهای متابولیک در نوزادان 2 تا 7 روزه با استفاده از تست MS/MS مارکرهای مربوط به آسیل کارنیتین ها اندازه گیری می شود.
- از جمله مارکرهایی که طی این غربالگری اندازه گیری می شوند می توان پروفایل آسیل کارنیتین ها را نام برد، که بعنوان مارکرهای اولیه غربالگری اختلالات اسیدهای چرب محسوب می گردند. در صورتی که درغربالگری نتیجه تست های فوق غیرطبیعی باشد، باید تست MS/MS ۱ الی ۲ روز بعد با خونگیری مجدد، تکرار شود. بدیهی است در صورت وجود مشکل آنزیمی میزان این مارکرها در نمونه دوم تغییرات بیشتری پیدا خواهند کرد.
- مارکرهای ثانویه: بعد از تائید افزایش مارکرهای اولیه طی دو مرحله نمونه گیری فوق، تغییرات مارکرهای ثانویه طی دو مرحله نمونه گیری نیز محاسبه می شود.
در صورت مشاهده این تغییرات در مارکرهای ثانویه، جواب فرد به عنوان یک جواب "خارج از محدوده نرمال" تلقی و بعنوان یک تست "مشکوک" از نظر اختلالات اسیدها آمینه گزارش و انجام تست های تائیدی یا تشخیصی برای تائید تشخیص بیماری توصیه می گردد.

تشخیص
- انجام پروفایل اسیدهای ارگانیک در ادرار که به صورت افزایش اسیدهای دی کربوکسیلیک و آسیل گلایسین ها.
- اندازه گیری سطح آنزیم ها در فیبروبلاست ها
- بررسی میزان جذب کارنیتین در فیبروبلاست ها
- انجام تست های ژنتیکی: امروزه تست های ژنتیکی خاصی وجود دارند (DNA tests) که با کمک آنها می توان در بافت جنین و یا خون فرد مورد نظر مشخص نمود که آیا حامل ژن معیوبی هستند یا خیر.

برای خواندن ادامه مطلب کلیک کنید